Geef een of meerdere zoektermen op.
Gebruik dubbele aanhalingstekens om in de exacte woordvolgorde te zoeken.
Gebruik dubbele aanhalingstekens om in de exacte woordvolgorde te zoeken.
Watersnoodramp, 1953. Foto ANP
Nederland ondertekende in januari het Verdrag van Faro. Dit verdrag stelt de mens en de samenleving en hun relatie met erfgoed centraal. Vooral voor oral history is dit verdrag van belang, omdat het de mondelinge geschiedenis erkent als een waardevolle bron van cultureel erfgoed.
Oral history gaat om persoonlijke herinneringen, verhalen en tradities die mondeling worden doorgegeven. Het verdrag moedigt aan om maatregelen te nemen ter bevordering en bescherming van dit immaterieel erfgoed.
De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed heeft met het veld zestien thema’s benoemd voor de Nederlandse uitvoeringsagenda die er toe moet bijdragen dat het verdrag daadwerkelijk tot beleid leidt. Oral history is één van die thema’s, maar heeft ook raakvlakken met andere thema’s als participatie, meerstemmigheid, digitaal erfgoed en archieven. De ondertekening door Nederland van het verdrag sluit aan bij de toenemende belangstelling voor oral history.
Oral history-interviews vormen, als ze goed bewaard worden, belangrijke historische bronnen en zijn daarmee op zichzelf ook erfgoed. Lange tijd is gedacht dat alleen geschreven bronnen belangrijk waren. Nu wordt erkend dat geschreven bronnen vaak weinig laten zien van de leefwereld van mensen en de context waarin zij keuzes maken.
De interviews met overlevenden van de Watersnoodramp van 1953 zijn daar een voorbeeld van. De Watersnoodramp werd jarenlang vooral geassocieerd met de Deltawerken. Van de gebeurtenis zelf waren vrijwel alleen oude journaalbeelden beschikbaar. In Zeeland en op de Zuid-Hollandse eilanden werd er vooral gezwegen, omdat de herinneringen aan de ramp te pijnlijk waren en men liever vooruit keek. Vanaf de jaren negentig zijn er oral history-projecten uitgevoerd. Door de interviews overwonnen overlevenden en ooggetuigen langzamerhand hun schroom en leerden zij hun verhaal te vertellen. Ze gingen hun eigen leven in een ander perspectief zien en konden hun ervaringen delen. Zonder de gesproken verhalen is deze nieuwe kijk op het verleden ondenkbaar. De ervaringen zijn in de huidige tijd van klimaatverandering bovendien opnieuw relevant.
In Nederland en in het buitenland groeit het aantal vrijwilligers en professionals dat aan oral history doet razendsnel. Daarmee worden de stemmen die om uiteenlopende redenen tot nu toe niet gehoord werden, onderdeel van ons historisch bewustzijn. Er wordt via podcasts, documentaires, publicaties en tentoonstellingen volop naar de nieuwe geschiedenissen geluisterd. Door te luisteren naar een persoonlijk verhaal, krijgen we meer inzicht in de motieven achter de keuzes en opvattingen van mensen. Dit leidt tot meer begrip en brengt mensen bij elkaar.
Andere voorbeelden zijn de interviews met boeren in Twente, mijnwerkers in Limburg, veteranen, textielarbeiders in Brabant en vluchtelingen die de afgelopen zestig jaar in Nederland onderdak hebben gevonden.
Of denk aan onze veranderende kijk op het koloniale verleden. Het verhaal dat het beeld van de onderdrukkers steunde, is vervangen door verwarrende nieuwe beelden en van een ander soort samenleving, waarin verzet opeens een plaats heeft.
Mensen voelen zich, juist in deze snel veranderende tijd, verbonden met hun verleden en gaan op zoek naar hun ‘roots’. Nieuwe technologische ontwikkelingen als automatische spraakherkenning en programma’s waarmee audiovisueel materiaal gemakkelijker doorzoekbaar wordt, vergemakkelijken dat proces. En dragen zo bij aan de populariteit van oral history. Persoonlijke getuigenissen veranderen de geschiedschrijving.
Selma Leydesdorff is oral historicus en emerita oral history van de UvA.
Saskia Moerbeek is directeur van de stichting Bevordering maatschappelijke participatie en initiatiefnemer van Het Knooppunt ‘Sprekende geschiedenis’.
Het artikel is hier ook als pdf te lezen
Interview restauratievragen met kunstenaar Guillaume Lo A Njoe door Nathalie Menke en Zeph Benders in zijn atelier 2023
(Foto: Jarno Pors, RCE)
Tijdens het symposium ‘Oral History een stap verder’ van 8 december 2023 presenteerden de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE), het Knooppunt Oral History Sprekende geschiedenis en de Universiteit van Amsterdam de nieuwe Handreiking Collectie-interviews.: Het interview als verrijking van erfgoed.
Deze Handreiking is bedoeld voor kleine en grotere musea en helpt hen bij het voorbereiden, afnemen, ontsluiten en archiveren van collectie- en oral history interviews. Bij collectie-interviews gaat het om meer achtergrondinformatie over kunstwerken te verkrijgen en vast te leggen, zoals de manier waarop het is opgebouwd, de bedoeling van de maker, of bijvoorbeeld hoe je het kunt bewaren. Dat kan van groot belang zijn voor het begrip, het behoud en het beheer van objecten.
Bij oral history interviews gaat het over levensverhalen, getuigenissen van mensen over historische gebeurtenissen en de betekenis die zij aan hun omgeving geven. Deze interviews zijn met name belangrijk voor stads- en streekmusea en musea die de geschiedenis van bepaalde gemeenschappen presenteren.
Deze handreiking is tot stand gekomen binnen het programma Erfgoed van de 20e eeuw van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) en is downloaden via:
handreiking-collectie-interviews
‘Linked Data klinkt als iets magisch, maar wat houdt het nu concreet in?’: aldus een bezoeker van een presentatie over Linked Data in het voorjaar van 2022 bij het Stadsarchief Amsterdam. Linked Data lijkt een soort toverwoord in erfgoedland te zijn: het idee dat gegevens over de grenzen van instellingen heen aan elkaar gekoppeld kunnen worden spreekt enorm tot de verbeelding. Maar Linked Data is soms ook met een mysterie omgeven. Want wat betekent Linked Data eigenlijk precies, hoe maak je het, wat voor voordelen biedt het de gebruiker ten opzichte van de situatie nu, en welke vraagstukken spelen er nog om ermee aan de slag te kunnen?
Dat zijn de vragen waar het rapport Linked Data – Perspectieven op beschrijving en gebruik van het Stadsarchief Amsterdam antwoord op wil geven. PDF rapport
Wat maakt het leven de moeite waard? Antropoloog en illustrator Nicole van Dijk (53) verzamelt verhalen van mensen in Rotterdamse wijken. Samen vormen die hedendaags erfgoed.
Het artikel van Gretha Pama 31 oktober 2022 is online te lezen
Met de workflow van “Stories in motion” kun je oral history interviews op een gestandaardiseerde manier creëren, beschrijven en digitaal toegankelijk maken.
Zo maak je duurzaam hergebruik mogelijk, bijvoorbeeld voor (publieks) historisch onderzoek, onderwijs, documentaires en tentoonstellingen.
De pdf van de workflow (DOI 10.5281/zenodo.7137641) is hier te DOWNLOADEN
Let op: DANS heeft met de introductie van het Data Station Social Sciences and Humanities (SSH) een andere workflow en andere voorwaarden vastgelegd in de Terms of Use, dan in de 1e editie van Stories in Motion staat beschreven.
Vijf nieuwe korte video’s over de basisprincipes van de oral history interviewtechniek zijn nu online te bekijken. De films zijn onderdeel van een mbo-leerlijn binnen het programma Gelderland in Vrijheid, dat mogelijk wordt gemaakt door provincie Gelderland. Erfgoed Gelderland maakte de films in samenwerking met de Gelderse oorlogsmusea, de Hogeschool Arnhem Nijmegen en verschillende mbo-opleidingen in Gelderland.
De video’s zijn ook te zien via Sprekende geschiedenis
Philip Bloemendal, een naam die velen misschien niet kennen, maar zijn stemgeluid wel. Gedurende een groot deel van de twintigste eeuw, in de bewogen periode na 1945, was hij bij de meeste mensen bekend als ‘de stem van het Polygoonjournaal’ en vele andere producties die hij opluisterde met zijn nog altijd onovertroffen stemgeluid. Philips stem was altijd wel ergens op de achtergrond aanwezig: in het Polygoonjournaal in de Cineac, bij serieuze reportages via andere media of bij grappige reclamefilmpjes. Vooral voor de generaties die dat hebben meegemaakt, is het de stem van ‘herrijzend Nederland’, van de wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog, de groeiende industrie, van de hoogconjunctuur en de toenemende welvaart, van de bevolkingsgroei, van het toenemende autobezit … De stem die commentaar gaf als Hare Majesteit de Koningin weer een brug of een weg had geopend, de Deltawerken in gebruik stelde of de afdeling van een ziekenhuis met de nieuwste technologie opende, de stem die soms guitig commentaar bij de Huishoudbeurs of voetbalwedstrijden gaf.
Zoon Robert Bloemendal en schrijver Rob de Lange hebben het roerige leven en de carrière van Philip nu opgetekend. Tussen 1982 en 1988 nam Robert al wandelend met zijn vader diens verhaal op. Dat leverde 16 uren aan geluidsmateriaal op. Dit boek is daar de neerslag van. Er wordt een beeld geschetst van de turbulente tijd waarin Philip opgroeide en volwassen werd, van een markant man, zijn bewogen leven en de manier waarop hij, ondanks verschrikkelijke tegenslagen, zichzelf en zijn rol in het openbare leven uitvond. Op meerdere plaatsen in de tekst zijn QR-codes afgedrukt. Deze codes zijn via het internet gelinkt aan beelden en geluidsopnames in het archief van het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid.
OH-SMArt curator interview Foto: © Marjon Gemmeke
Musea hebben in hun archieven unieke opnamen van gesproken verhalen over kunstwerken, maar deze ‘oral history’ is vaak slecht toegankelijk. In het project Oral History – Stories at the Museum around Artworks (OH-SMArt) gaan onderzoekers van verschillende Nederlandse instituten deze toegankelijkheid sterk verbeteren. Het project wordt gefinancierd door het Platform Digitale Infrastructuur voor Sociale en Geesteswetenschappen (PDI-SSH).
Oral history meets visual history
7,8 en 13 mei 2022
Van en door Amsterdamse ouderen over de jaren ’50 in Amsterdam.
De Fifties is het sluitstuk van een trilogie. De eerste voorstelling Brand in Mokum maakte Loes Hegger met Amsterdamse ouderen in 2019. De tweede voorstelling Alive en Kicking zijn via Zoom uitgevoerd.
Met de derde voorstelling De Fifties keren de spelers terug naar de speelvloer van het theater, een buurtcentrum en zorgcentra. Ouderwets in het echie, zoals theater bedoeld is. In een dansschool vertellen Amsterdammers verhalen over hun ouders, allemaal jongvolwassen in 1950. De wederopbouw jaren in Amsterdam: moeder was (meestal) huisvrouw, vader kostwinnaar. Over de melkboer, elk dubbeltje omdraaien, sokken stoppen en grote gezinnen. De vertellers wagen zich aan de foxtrot, cha cha cha en rock&roll, want op zaterdagavond ging je lekker dansen!
Op vrijdag 15 april organiseerde de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in samenwerking met Knooppunt “Sprekende geschiedenis” de tweede workshop over ‘Oral History en Erfgoed’ in Amersfoort. De workshop ging over de technische kanten van oral history en over gedroomde publiekspresentaties.
De workshop begon met een korte terugblik op de eerste workshop waarin voorbeelden van oral history projecten en de kunst van het interviewen centraal stonden. Ook hadden de deelnemers toen ideeën voor nieuwe oral history projecten geopperd. De ideeën die op 18 maart niet besproken waren, kwamen nu alsnog in beeld. Saskia Moerbeek van “Sprekende geschiedenis” vroeg iedereen om voor de tweede helft van de workshop alvast een projectidee in gedachten te nemen. Na de pauze zouden ze dit nodig hebben wanneer ze moesten gaan dromen over hun ideale publiekspresentatie.
Overzicht en samenwerking
Maar eerst ging Saskia aan de hand van een PowerPoint dieper in op de meer technische kanten van oral history. Daarbij gaat het om zaken als opnemen van beeld en/of geluid, transcriberen, toestemmingsformulieren, metadata en het opslaan en bewaren van interviews. Saskia benadrukte dat het logisch is dat er in de erfgoedsector vaak meer aandacht is voor het presenteren van verhalen dan voor het opslaan en bewaren van interviews. Dat is te begrijpen, maar ook vaak een gemiste kans. Hierdoor gaat er veel interviewmateriaal dat voor toekomstige generaties interessant kan zijn, verloren.
De deelnemers constateerden dat het allemaal wel heel veel werk zich meebrengt. Het advies was daarom je van te voren goed te realiseren hoe de workflow van een interview en een interviewcollectie er uit ziet en hierover afspraken te maken met partners (archieven, oral historians, musea e.a.). Laat iedereen doen waar hij goed in is en werk vooral samen!
Ook kan het gebruik van passende software de hoeveelheid werk verminderen. Praktische tips daarvoor zijn te vinden onder het kopje “Aan de slag” van de website Sprekende geschiedenis.
Dromen leiden tot mooie plannen
Na de pauze liet Frank von Meijenfeldt een aantal voorbeelden van publiekspresentaties zien en vroeg de deelnemers om de ideale presentatie te bedenken voor hun eigen projectidee. Hiervoor reikte hij twee hulpvragen aan. De deelnemers gingen in kleine groepjes aan de slag. Soms kostte het wat moeite om de realiteit van financiële en organisatorische beperkingen los te laten, maar uiteindelijk werd er flink gedroomd. Het was heel bijzonder om te zien hoe de mensen elkaar hielpen met vragen en suggesties voor mogelijke partners bij het realiseren van de droom.
Zo kwamen in de twee workshopsessies veel aspecten van de relatie tussen erfgoed en oral history aan bod.
Wie weet komt er binnenkort wel ergens een audiotour met augmented reality op basis van oral histories waarin een monument of een landschap vanuit verschillende perspectieven betekenis krijgt.
