Radicaal voor het levensverhaal. Geschiedenis als narratieve verwerking
Op 2 mei 2025 nam Prof. dr. Arnoud-Jan Bijsterveld afscheid van Tilburg University met de lezing ‘A Radical Choice for Life Stories’. In zijn speech benadrukt hij het belang van levensverhalen bij het verwerken van traumatische geschiedenissen. Historici moeten niet alleen feiten presenteren, maar ook empathie en context bieden om bij te dragen aan een inclusieve herinneringscultuur
Lees hier de afscheidsrede, in verkorte vorm uitgesproken door prof. dr. Arnoud-Jan Bijsterveld, bijzonder hoogleraar Cultuur in Brabant in sociaal-wetenschappelijk en historisch perspectief, met inbegrip van de volkscultuur, op vrijdag 2 mei 2025, ter gelegenheid van zijn afscheid van Tilburg University.
“Collectieve trauma’s kunnen slechts worden verwerkt door verhalen te construeren die niet alleen feiten weergeven, maar ook menselijke ervaringen centraal stellen”. – Prof. dr. Arnoud-Jan Bijsterveld
Op 24 januari was “Sprekende geschiedenis” aanwezig bij het symposium Colonial Archives and Meaningful Digital Infrastructure, georganiseerd door GLOBALISE, Combatting Bias, Resisting Enslavement en het Radboud Institute for Culture & History.
Het symposium richtte zich op de vraag: “Hoe kunnen digitale infrastructuren voor koloniale archieven bijdragen aan een beter begrip van historische en actuele vraagstukken?” Tijdens het symposium kwamen onderzoekers en professionals samen om de uitdagingen en mogelijkheden van het werken met gedigitaliseerde koloniale archieven te bespreken. De sprekers gingen in op de rol van digitale infrastructuren bij het ontsluiten van deze archieven en benadrukten het belang van brede toegankelijkheid voor zowel onderzoekers als het publiek.
Hoewel oral history niet centraal stond, werd het meerdere keren genoemd als een waardevol instrument om archieven toegankelijker te maken voor communities. Vanuit Sprekende geschiedenis herkennen we deze potentie en zien we mogelijkheden om dit verder te versterken. Op het webportaal Ons Land, dat werd gepresenteerd tijdens een van de panels, wordt oral history bijvoorbeeld gebruikt om verschillende stemmen te laten horen binnen de gedeelde geschiedenis van Nederland en Nederlands-Indië/Indonesië. Dit laat zien dat oral history kan bijdragen aan het opvullen van hiaten in archieven, het betrekken van communities en het bevorderen van meerstemmigheid.
Digitale infrastructuren spelen daarnaast een cruciale rol in het duurzaam behouden en toegankelijk maken van bestaand oral history-materiaal. Tijdens het symposium onderstreepte de Caribische onderzoeker Margo Groenewoud de urgente noodzaak om digitaal materiaal beter te structureren en te contextualiseren voor verschillende betrokken doelgroepen. Deze uitdaging werd ook zichtbaar in ons project Storianan Skondi di Karibe, waarin we ontdekten dat er geen Papiamentse spraakherkenningssoftware bestaat voor de transcripties van Curaçaos oral history-materiaal. Bovendien zijn de meeste digitale infrastructuren niet ingericht op data in het Papiaments, wat de toegankelijkheid en doorzoekbaarheid van dit erfgoed bemoeilijkt.
Het symposium bood interessante inzichten in het gebruik van digitale infrastructuren bij de digitalisering van koloniale archieven. Wij zien daarbij mogelijkheden om digitale infrastructuren inclusiever te maken, zodat ook meerstemmig en meertalig oral history-materiaal duurzaam bewaard en toegankelijk wordt. Bovendien kan oral history actiever worden ingezet bij het ontsluiten en verrijken van koloniale archieven. Door persoonlijke verhalen te verbinden aan koloniale archieven, wordt het archiefmateriaal betekenisvoller en wordt het dominante perspectief kritisch bevraagd. Zo wordt de rol van oral history verder versterkt als een essentieel onderdeel van archiefontsluiting en geschiedschrijving.
Fotocredit: © Tracing Your Roots
Dit voorjaar is het weer mogelijk om ideeën voor initiatieven aan te dragen op het Faro-platform, om in aanmerking te komen voor een financiële bijdrage uit de Uitvoeringsagenda Faro. Alleen initiatieven die aansluiten bij de ambities in de Uitvoeringsagenda Faro en bijdragen aan het meer Faro maken van de bredere erfgoedzorgsector komen in aanmerking. Oral History is een van de thema’s in de Uitvoeringsagenda.
Verhalen en getuigenissen zijn een belangrijke bron om erfgoed inclusiever en democratischer te maken. Ze laten andere stemmen horen en ze vullen gaten in collecties en archieven. Ook leveren ze een bijdrage aan gesprekken over ruimtelijke en maatschappelijke ontwikkelingen, als aanvulling op, en als zelfstandig erfgoed. Heb je een idee voor een (projectoverstijgend) initiatief dat ook anderen in de erfgoedzorgsector verder kan brengen? Wil je meer weten over de Faro-steun? Of ben je benieuwd naar andere ideeën of opzoek naar samenwerkingspartners?
Meld je dan aan voor een van de ‘online informatiebijeenkomsten Faro-initiateven’, op 13 februari, 12 maart of 15 april. Aanmelden kan via de agenda op het Faro-platform.
Samen met Stichting OPEN en de NDE start Knooppunt “Sprekende geschiedenis” begin dit jaar met het project Verborgen verhalen: oral history bewaren, verbinden en presenteren, mede mogelijk gemaakt dankzij de ondersteuning vanuit het FARO programma.
Het duurzaam bewaren, registreren en presenteren van oral history collecties blijkt in de praktijk vaak ingewikkeld. In het bijzonder voor kleinere (lokale) organisaties, communities en vrijwilligersinitiatieven. Maar juist deze organisaties, communities en initiatieven hebben vaak toegang tot verrassende verhalen en nieuwe perspectieven op materieel en immaterieel erfgoed die door middel van oral history kunnen worden vastgelegd en ontsloten voor een groter publiek.
Doel van het project Verborgen Verhalen is om samen met diverse erfgoedpartners en enkele lokale initiatieven in drie provincies te onderzoeken hoe er een praktische (provinciale) ondersteuningsstructuur kan worden gerealiseerd die lokale/regionale oral history initiatieven de mogelijkheid biedt zelf, met lichte ondersteuning hun interviewcollecties te bewaren, te registreren én te presenteren: eenvoudig, laagdrempelig en volgens NDE-normen (NDE-compatibiliteit). Er zal onder andere worden gekeken naar geschikte collectieregistratiesystemen, metadatering en termenlijsten die vindbaarheid en verbinding versterken en de mogelijkheden voor het bieden van lokale ondersteuning bij transcriberen, duurzaam bewaren en presenteren.
De resultaten van het project, dat loopt tot halverwege 2026, worden breed gedeeld via alle betrokken organisaties. Via onze nieuwsbrief en website berichten we regelmatig over de bevindingen en vorderingen van dit waardevolle project, dat erfgoedparticipatie door diverse groepen een belangrijke stap dichterbij brengt.
Vanaf 1 januari 2025 gaat het Knooppunt Oral History “Sprekende geschiedenis” verder in een vernieuwde samenwerkingsvorm. Het bestuur wordt vanaf dat moment gevormd door een consortium van zes dragende partners: Het Nederlands Instituut voor Beeld & Geluid, het Stadsarchief Amsterdam, de Open Universiteit, De Museumfabriek, Stichting OPEN en Stichting BMP. Stichting BMP neemt in deze samenwerking de rol van penvoerder op zich.
De oprichting van dit consortium markeert een belangrijke stap vooruit, waarin partners uit diverse sectoren samenwerken om de erkenning, zichtbaarheid en toegankelijkheid van oral history in Nederland te vergroten.
Met deze verandering wordt ook afscheid genomen van Saskia Moerbeek en Frank von Meijenfeldt, de initiators van het Knooppunt. Hun inspanningen hebben een sterke basis gelegd, waarop voortgebouwd zal worden. Het huidige team, onder leiding van projectcoördinator Myrthe Kroes, blijft zich inzetten voor het stimuleren van oral history, onder andere door het organiseren van expertmeetings, cursussen en het jaarlijkse Oral History Symposium. Ook het initiëren van inspirerende voorbeeldprojecten blijft een speerpunt.
Het verder ontwikkelen van een levendige oral history-community blijft eveneens een belangrijke pijler, met specifieke aandacht voor inclusie en diversiteit in geschiedschrijving en de erfgoedsector. Deze nieuwe fase biedt mogelijkheden om gezamenlijk bij te dragen aan de impact en relevantie van oral history in Nederland en een toekomstgericht perspectief te ontwikkelen.
Meer weten?
Blijf op de hoogte van ontwikkelingen en activiteiten via de nieuwsbrief van “Sprekende geschiedenis”.
Na 38 jaar van maatschappelijk en cultureel onderzoek stopt Stichting Bevordering Maatschappelijke Participatie (BMP) per januari 2025. De oprichters Saskia Moerbeek (directeur) en Frank von Meijenfeldt (senior projectmedewerker) gaan met pensioen. Gedurende deze periode heeft de stichting meer dan 55 projecten gerealiseerd, op zowel lokaal, nationaal als Europees niveau, met thema’s variërend van de geschiedenis van vluchtelingen en illegale arbeid tot mantelzorg in migrantenkringen en multiculturele opvoeding. Ze hebben hiermee veel werk verricht en betekenisvolle projecten opgezet, zoals Veertig Vrouwen om Nooit te Vergeten en Ongekend Bijzonder.
Foto: Symposium Oral History in 2022 bij Beeld en Geluid in Den Haag
Feestelijke afsluiting in Tolhuistuin
De stichting wordt op 6 december 2024, van 15:00 tot 18:00 uur, in de Tolhuistuin feestelijk afgesloten. Dit is een gelegenheid om terug te blikken op de behaalde successen, afscheid te nemen van Saskia en Frank, en te vieren dat het Knooppunt Oral History “Sprekende geschiedenis” een nieuwe bestuursformule krijgt om door te gaan.
Een nieuwe fase voor “Sprekende geschiedenis”
Hoewel “Sprekende geschiedenis” afscheid neemt van zijn oprichters, blijft de organisatie voortbestaan. Myrthe Kroes (programmamanager), Ivana Baric (senior communicatieadviseur), Mila Lemmens (projectmedewerker) en Marijn Braam (projectmedewerker) blijven zich inzetten voor nieuwe en waardevolle bijeenkomsten en projecten op het gebied van oral history. Samen werken zij aan de zichtbaarheid en toegankelijkheid van oral history in al haar facetten in Nederland.
Iedereen die betrokken is geweest bij Stichting BMP of de oprichters persoonlijk wil bedanken, is van harte uitgenodigd.
Bekijk hier het programma van de middag
Aanmelden kan hier.
Op vrijdag 15 november vond het derde jaarlijkse Oral History symposium van het Knooppunt “Sprekende geschiedenis” plaats bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) in Amersfoort.
Ondanks de stakingen mochten we rekenen op een goed gevulde zaal en enthousiaste deelnemers uit verschillende sectoren. Het thema ‘Met elkaar’ bracht een dag vol nieuwe inzichten en inspirerende gesprekken. Domenica Ghidei Biidu en Saskia Moerbeek spraken tijdens het plenaire deel met passie over onzichtbare macht, participatie en de betekenis van oral history voor verbinding en het ontsluiten van verborgen verhalen.
In de workshops werd dieper ingegaan op thema’s zoals eigenaarschap, positionaliteit, samenwerking met gemeenschappen, machtsverhoudingen, ondersteuning van lokale initiatieven en de uitdagingen bij het delen van gevoelige verhalen.
Het plenaire gedeelte
Domenica Ghidei Biidu sprak over de zichtbare en onzichtbare krachten die machtsstructuren en maatschappelijke ongelijkheid vormgeven. Ze benadrukte hoe belangrijk het is om verborgen en verzwegen verhalen zichtbaar te maken, en benoemde de rol die oral history hierbij kan spelen. Ze pleitte voor gedeeld eigenaarschap bij het vertellen van geschiedenis en voor inclusieve ruimtes waarin verschillende perspectieven samenkomen. Domenica onderstreepte dat verhalen niet alleen dienen als historische informatie, maar ook als een krachtig middel om bewustwording te creëren, macht te bevragen en verbinding te creëren. Ze benadrukte dat diversiteit en intersectionaliteit (waarbij verschillende aspecten van identiteit, zoals gender, afkomst en klasse, elkaar kruisen en invloed hebben op ervaringen) essentieel zijn voor een rechtvaardige manier om geschiedenis te vertellen en te delen.
Saskia Moerbeek sprak over de betekenis van participatie en de rol die oral history hierin kan spelen. Ze benadrukte hoe participatie verder gaat dan inspraak en zelf regelen of organiseren. Participatie gaat over het recht op deelname en gehoord worden, over écht betrekken van meerdere groepen en gedeeld eigenaarschap. Participatie is diep geworteld in mensenrechten. Het Verdrag van Faro en het recht op erfgoed gaan uit van deze bredere definitie en onderstrepen dat betrokkenheid van burgers cruciaal is bij het bepalen van de waarde en betekenis van erfgoed. Oral history kan hieraan een bijdrage leveren, door gemeenschappen te verbinden, wederzijds begrip te creëren en geschiedenis vanuit diverse perspectieven zichtbaar te maken. Oral history is meer dan een methode, het is een vakgebied dat we met elkaar moeten erkennen en omarmen.
Workshops
 |
Tijdens de interactieve workshop ‘Mechanismen van macht, uitsluiting en inclusie’ ging Domenica Ghidei Biidu dieper in op hoe organisaties inclusie kunnen verwezenlijken door participatie vanaf het begin centraal te stellen. Domenica introduceerde een model van systematische principes dat plaats, positie en rol verbindt en helpt bij reflectie op eigen handelen en organisatiepraktijken. Deelnemers onderzochten hoe taal en machtsstructuren bijdragen aan uitsluiting en hoe duurzame inclusie verder gaat dan symbolische diversiteit, waarbij het enkel zichtbaar maken van diversiteit wordt benadrukt zonder structurele verandering. Praktijkvoorbeelden toonden verschillen tussen kleine en grote instituten en het belang van concrete werkwijzen en handvatten naast idealen. Belangrijke inzichten: inclusie vraagt in de eerste plaats om bewustwording, maar ook om duurzaam verbinden en betrokkenheid van medestanders om verandering te realiseren. |
| De workshop ‘Positionaliteit: Buitenstaander of insider’, geleid door Eline Pollaert en Norah Karrouche van de VU, verkende hoe positionaliteit – het bewustzijn van je eigen achtergrond en die van de geïnterviewde – het oral history-interview beïnvloedt. Norah Karrouche verzorgde een minicollege over het begrip positionaliteit, waarin ze benadrukte dat positionaliteit fluïde en contextafhankelijk is, en dat het zowel een uitdaging als een kracht kan zijn. Hierna deelde Eline Pollaert eigen ervaringen als insider en outsider in hen onderzoek rond ‘het Dorp’. Vervolgens werd deelnemers gevraagd te reflecteren op hun eigen positionaliteit en die van anderen, eerst individueel en later in duo’s en gezamenlijke discussies. De workshop bood verrassende nieuwe inzichten, o.a. over hoe achtergrond, sociale klasse en levenservaring doorwerken in interviews en benadrukte het belang en de waarde van het zich bewustzijn van deze positionaliteit voor zowel de interviewer als de geïnterviewde. |  |
 |
Tijdens de workshop ‘Musea, participatie en gevoelige verhalen‘, verzorgd door Anniek Smit en Rabab Hammoudi van het Red Star Line Museum, stond het omgaan met gevoelige migratieverhalen centraal met focus op ethiek en de AVG. Aan de hand van Emzars verhaal, een Georgische LGBTQIA+-activist, werd het belang van zorgvuldigheid bij het verwerken van persoonlijke gegevens belicht. Anniek en Rabab introduceerden een door het museum ontwikkelde risicoanalyse, waarmee privacy risico’s worden geïdentificeerd, ingeschat en geminimaliseerd. Interviews worden geanalyseerd op context, gevoelige termen en impact, waarna wordt bepaald of verhalen openbaar gedeeld, beperkt ontsloten of intern opgeslagen worden. Deze aanpak garandeert zowel respect voor privacy als de historische waarde van persoonlijke migratieverhalen. |
| Tijdens de workshop ‘Community Archiving’, geleid door Migiza Victoriashoop en Mirjam Schaap van het Stadsarchief Amsterdam, werd de relatie tussen communities en archivarissen verkend. Deelnemers vormden fictieve communities om uitdagingen zoals machtsverhoudingen, hulpvragen en eigenaarschap te ervaren. Vragen als “Hoe uniform is een community eigenlijk?” en “Hoe gaat een archief om met vragen uit de gemeenschap?” stonden centraal. De discussie benadrukte het belang van samenwerken, vertrouwen opbouwen en flexibel blijven. Archivarissen moeten openstaan voor processen zonder vast plan en zich bewust zijn van hun (macht)positie. Ook verbeeldingskracht en out-of-the-box denken zijn belangrijk. Voldoende tijd en het blijven voeren van dialoog zijn daarnaast cruciaal om vertrouwen te winnen en eigenaarschap te waarborgen: hoe blijven verhalen in handen van de community, en hoe kunnen archivarissen flexibel meebewegen met hun behoeften en perspectieven? Het is een proces met elkaar. |  |
 |
Tijdens de workshop ‘Lokale en regionale initiatieven: welke ondersteuning past?’, werden de vragen en behoeften aan ondersteuning van verschillende oral history-projecten besproken aan de hand van vier korte pitches. Jamila Ndayirukiye (het Moslim Archief) lichtte haar plannen toe voor een project over gastarbeiders, terwijl Willy Brouwer en Jeanne van Poppel ervaringen deelden van de Gelderse Werkgroep Oral History. Julia Visser (Red Light Heritage) vertelde over de noodzaak om de verhalen van sekswerkers te vertellen, en Anouk van Mill en Marjan Beijering (Geschiedenislab) lanceerden ‘2025: Vrouwen van Rotterdam’. Uit de discussies werd duidelijk dat er o.a. behoefte is aan ondersteuning bij :• Financiering • Afbakenen van een project • Omgaan met emotionele onderwerpen • Archiveren van oral history interviews • Vastleggen van gevoelige verhalen • Inrichten van een digitale werkomgeving • Uitleenmogelijkheden voor apparatuur • Vinden van een gezamenlijke werkplek • Erkenning van vrijwilligers |
Samenvatting van de plenaire afsluiting: Inzichten en opdrachten voor de toekomst
Van links naar rechts: Migiza Victoriashoop (Stadsarchief Amsterdam), Caroline Breunesse (Rijksmuseum Twenthe/ MuseumFabriek), Roelie Broekhuis (Stichting OPEN) en Bas Agterberg (Beeld & Geluid).
Tijdens de afsluitende plenaire bijeenkomst reageerden panelleden Bas Agterberg (Beeld & Geluid), Roelie Broekhuis (Stichting OPEN), Caroline Breunesse (Rijksmuseum Twenthe/ MuseumFabriek) en Migiza Victoriashoop (Stadsarchief Amsterdam) op belangrijke inzichten van deze dag en deelden zij hun ideeën over de toekomst van oral history als vakgebied in Nederland. Het Knooppunt kreeg een aantal concrete opdrachten en vragen mee om komend jaar mee aan de slag te gaan.
Erken de waarde van verhalen als schenkingen
Caroline Breunesse benadrukte de kracht van verhalen als ‘schenkingen’ van geschiedenis en pleitte voor een zorgvuldige en professionele omgang met geïnterviewden.
Vraag: Hoe zorgen we ervoor dat deze zorgvuldigheid een standaard wordt binnen het oral history werkveld en alle betrokken erfgoedinstellingen?
Deel best practices voor inspiratie en verbinding
Migiza Victoriashoop wees op de behoefte aan het delen van succesvolle voorbeelden om communities beter te ondersteunen en te inspireren.
Vraag: Hoe kunnen we ervoor zorgen dat deze voorbeelden breed toegankelijk worden gemaakt?
Versterk de focus op positionaliteit en macht
Bas Agterberg benadrukte het belang van reflectie op de eigen rol en machtspositie in projecten en instellingen.
Vraag: Hoe kunnen we zowel onderzoekers als (erfgoed)instellingen helpen zich meer bewust te zijn van positionaliteit en machtsverhoudingen en de rol die deze structuren spelen in de relatie met ‘de ander’?
Creëer ruimte voor ondervertegenwoordigde verhalen
Het panel benadrukte de noodzaak om diversiteit structureel te verankeren door ruimte te maken voor nieuwe verhalen en perspectieven en hierbij ook oude patronen te durven doorbreken.
Vraag: Hoe kunnen instellingen meerstemmigheid stimuleren en ook daadwerkelijk ondersteunen?
Maak oral history toegankelijk en relevant
De panelleden riepen op om concrete doelen te stellen, zoals het vergroten van de verzameling verhalen en deze beter te laten aansluiten bij de diversiteit van de samenleving.
Vraag: Hoe meten we de impact van oral history-projecten en zorgen we dat deze waarde zichtbaar wordt voor de samenleving en beleidsmakers?
Tot slot werd opgeroepen om woorden om te zetten in daden. Het Knooppunt en de erfgoedsector moeten blijven streven naar inclusie, verbinding en het versterken van oral history als instrument voor een diverse en rechtvaardige samenleving en geschiedschrijving.
Het is belangrijk om processen transparant te maken en het gesprek over dilemma’s te blijven voeren. Als we nu niet investeren in oral history, wie zorgt er dan over veertig jaar voor dat deze verhalen bewaard blijven?” (Bas Agterberg)
Bekijk de fotoreportage
[smartslider3 slider=”7″]
Foto’s door Marlise Steenman
Symposium werd mede mogelijk gemaakt door: Het Fonds voor Cultuurparticipatie, het Cultuurfonds, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE), het VSBfonds, het Mondriaan Fonds, Volkskracht en het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie.
Op 31 oktober 2024 vond in de Doelenzaal van de Universiteitsbibliotheek van de Universiteit van Amsterdam een workshop en discussie plaats, georganiseerd door de European Holocaust Research Infrastructure (EHRI) en het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies, in samenwerking met de USC Shoah Foundation.
“Memorandum of Understanding” vergemakkelijkt toegang tot grootste oral history-archief
De bijeenkomst stond in het teken van de ondertekening van een “Memorandum of Understanding” tussen de USC Shoah Foundation en het EHRI, waarmee de toegang tot het grootste oral history-archief, met meer dan 55.000 getuigenissen, verder wordt vergemakkelijkt. De middag bestond uit keynote presentaties, paneldiscussies en een rondetafelgesprek, waarin sprekers reflecteerden op de waarde van getuigenissen en hoe deze kunnen bijdragen aan onderzoek en herinnering.
Oral history als bron voor de toekomst
De workshop benadrukte het belang van oral history als historische bron, maar ook de noodzaak om deze methode meer ruimte te geven in de toekomst. In de Verenigde Staten wordt de waarde van oral history al langer erkend en ondersteund door technologische innovaties, terwijl Nederland nog een inhaalslag moet maken om oral history breder inzetbaar te maken. De snelle ontwikkelingen in transcriptie- en zoektechnologieën bieden echter veel nieuwe mogelijkheden om oral history als krachtige en toegankelijke bron voor onderzoek en herinnering in te zetten.
Keynote: “Witness(es) for the Future: The Texture of Testimony since 1945”
Robert J. Williams, Executive Director van de USC Shoah Foundation, gaf de keynote speech en sprak over de evolutie van getuigenissen sinds 1945. Hij benadrukte de cruciale rol van getuigenissen bij het documenteren van massale misdaden en genocides. Ook ging hij in op de ethische en praktische vraagstukken rondom het vastleggen en presenteren van dit soort verhalen, en de invloed van technologie op dit proces. Dit vormde de basis voor de verdere discussie: hoe kunnen we getuigenissen gebruiken als betrouwbare historische bron en hun waarde behouden voor toekomstig onderzoek?
Lessen uit het verleden van het luisteren naar ooggetuigengetuigenissen
Het eerste panel, gemodereerd door Nanci Adler van het NIOD en de UvA, behandelde de lessen die we kunnen trekken uit het luisteren naar ooggetuigenverslagen. Selma Leydesdorff, Emeritus-hoogleraar Oral History en Cultuur aan de Universiteit van Amsterdam, reflecteerde op haar persoonlijke ervaring als tweede generatie overlevende. Ze benadrukte de complexiteit van geheugen en slachtofferschap en wees op de gevaren van politieke invloeden die historische herinneringen vervormen en exclusieve nationale verhalen creëren die collectief lijden verhullen. Lees haar volledige speech hier
Volgens Leydesdorff zijn persoonlijke, menselijke ervaringen essentieel voor het begrijpen van de menselijke dimensie van historische gebeurtenissen. Tony Kushner, James Parkes Professor van Joodse/niet-Joodse relaties aan de Universiteit van Southampton, stelde dat oral history niet alleen persoonlijke verhalen biedt, maar ook helpt om de collectieve herinnering te begrijpen. Er werd een discussie gevoerd over de betrouwbaarheid van oral history als historische bron. Hoewel oral history-interviews soms minder betrouwbaar lijken dan geschreven bronnen, werd opgemerkt dat alle bronnen in wezen subjectief zijn. Het panel concludeerde dat er in de toekomst meer ruimte moet komen voor oral history in zowel onderzoek als onderwijs en dat deze bronnen essentieel zijn voor de menselijke dimensie in ons collectief geheugen.
Paneldiscussie: Getuigenis als bron voor onderzoek en herinnering
In het tweede panel, gemodereerd door Karel Berkhoff, Senior Onderzoeker bij het NIOD en Co-Directeur van EHRI, werd de waarde van getuigenissen als bron voor onderzoek en herinnering besproken. Stephen Naron, Directeur van het Fortunoff Video Archief voor Holocaust Getuigenissen, Dienke Hondius, Hoogleraar Geschiedenis aan de Vrije Universiteit Amsterdam, en Gelinada Grinchenko van de Ludwig Maximilian Universiteit van München en de Dnipro Nationale Universiteit in Oekraïne, gaven hun visie op de rol van audiovisuele getuigenissen. Naron benadrukte de rol van technologie, zoals transcripties en digitale archieven, bij het toegankelijk maken van getuigenissen. Hij besprak ook de uitdaging om verschillende oral history-archieven met elkaar te verbinden. Hondius presenteerde haar project “Mapping Hiding Places”, dat locaties in kaart brengt waar mensen zich tijdens de Holocaust en andere massale misdaden verborgen hielden, en benadrukte de waarde van het behoud van deze herdenkingsplaatsen. Grinchenko sprak over de vele lopende opnameprojecten die zich richten op de huidige oorlog in Oekraïne, waarbij zowel geïnterviewden als interviewers vaak direct betrokken zijn bij het conflict, wat de dynamiek van de getuigenissen beïnvloedt. Na het gesprek volgde een vragenronde.
Rondetafelgesprek en Q&A: Verleden en nieuwe kansen voor het werken met audiovisuele getuigenissen
De workshop werd afgesloten met een rondetafelgesprek en een Q&A, waar verschillende sprekers hun visie gaven op nieuwe mogelijkheden voor het betrekken van audiovisuele getuigenissen bij onderzoek en onderwijs. De discussie ging over hoe oral history meer ruimte kan krijgen in het onderwijs en hoe technologie de kwaliteit en impact van deze getuigenissen kan versterken. De recente ontwikkelingen in spraakherkenningsmodellen en AI zijn hier een voorbeeld van. Er werd gesteld dat de toekomst van oral history ligt in het vinden van een balans tussen technologie en menselijke ervaring, waarbij ethische overwegingen en de verhalen van de getuigen centraal staan.
Bij “Sprekende geschiedenis” zien we deze uitdagingen als kansen. De technologische vooruitgang in spraakmodellen, transcriptie- en zoeksoftware, gekoppeld aan de verschuiving naar een meer visueel ingestelde samenleving, bieden ons de mogelijkheid om oral history breder en dieper in te zetten dan ooit tevoren. Het eenvoudiger toegankelijk maken van de getuigenissen uit de USC Shoah Foundation creëert nieuwe mogelijkheden om massale misdaden en hun diepgaande en langdurige impact op de geschiedenis en de samenleving te begrijpen.
Afgelopen week waren we uitgenodigd voor de kick-off van het project FeMig.Lab: Female Labour Migration in European History in Berlijn. Dit initiatief is georganiseerd door Minor – Projektkontor für Bildung und Forschung in samenwerking met Humanity in Action Poland, het Ethnographic Museum of Istria, LVR Industrial Museums en het Centrum voor de Geschiedenis van Migranten.
In de komende twee jaar wordt er actief nagedacht over manieren om verschillende perspectieven van vrouwelijke migranten in Europa zichtbaar te maken in musea, via wetenschappelijk onderzoek en binnen projecten van NGO’s, en wordt er een digitaal platform met biografische verhalen over vrouwelijke arbeidsmigratie in Europa ontwikkeld.
Als onderdeel van dit Europese netwerk draagt ‘’Sprekende geschiedenis’’ bij als expert in oral history en delen we kennis die we hebben opgedaan naar a.l.v. het oral history project ‘’De Geschiedenis van de Turkse en Marokkaanse Vrouwenbeweging in 40 Verhalen.’’
Op vrijdag 13 september was het zover: de opening van de reizende tentoonstelling Veertig Vrouwen om Nooit te Vergeten over de geschiedenis van de Turkse en Marokkaanse vrouwenbeweging in Nederland, bij emancipatiecentrum Vrouw en Vaart in Amsterdam.
De reizende tentoonstelling brengt de geschiedenis van de HTKB (Hollanda Türkiye Kadinlar Birligi, opgericht in 1975) en de MVVN (Marokkaanse Vrouwen Vereniging Nederland, opgericht in 1982) tot leven in een verzameling van indrukwekkende videoverhalen.
Het was een mooie dag met betrokken gastsprekers die vertelden over het belang van het bewaren van deze verhalen voor de Nederlandse geschiedenis, een stemmenspel waarin fragmenten van de verhalen van de geïnterviewde vrouwen werden nagespeeld, een weefsessie met kunstenares Rosa Smits, en uiteraard de vele mooie en ontroerende reacties op de tentoonstelling.
Met dit bijzondere project wordt een stem gegeven aan de vrouwen die de afgelopen 47 jaar de weg hebben vrijgemaakt voor vele anderen. Hun kracht en verhalen verdienen het om gehoord en gekoesterd te worden,” Esmah Lahlah, Tweede Kamerlid (PvdA/GL)
Foto: Saskia Moerbeek in gesprek met Esmah Lahlah, Tweede Kamerlid (PvdA/GL).
Foto: Stemmenspel waarin fragmenten van de verhalen van de geïnterviewde vrouwen worden nagespeeld.
Gastcurator Karima Aissaoui was naderhand te gast in het radioprogramma ‘Met het Oog op Morgen’ van de NOS, waar ze met Chris Kijne in gesprek ging over de vrouwen die zich in de schaduw van het ‘mainstream feminisme’ hebben ingezet voor anderen. De uitzending is hier te beluisteren.
Foto: Textielkunst met foto’s van de betrokken vrouwen.
De reizende tentoonstelling is tot en met 7 oktober te zien bij Emancipatiecentrum Vrouw en Vaart in Amsterdam, en van 9 oktober tot en met 24 oktober te zien in Ru Paré, eveneens in Amsterdam. Daarna zal de tentoonstelling ook te zien zijn in Den Haag, Rotterdam, Utrecht en Eindhoven. Houd deze pagina in de gaten voor updates en exacte locaties.
Met dank aan alle fantastische vrouwen die hun verhaal vertelden en uiteraard iedereen die heeft meegewerkt aan dit mooie project.
Wil je meer informatie over dit project? Klik dan hier. Foto’s door Marlise Steeman.