‘Ik ben universitair docent cultuurgeschiedenis aan de Open Universiteit (OU). Sinds kort geef ik ook een aantal vakken aan de VU in Amsterdam. Voorheen heb ik de OU lange tijd gecombineerd met een aanstelling als docent en onderzoeker aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam, waar ik ook heb gestudeerd en ben gepromoveerd’.
‘Ik ben gespecialiseerd in de omgang met het verleden, bijvoorbeeld in herdenkingen, monumenten en historische musea. Ik ben me steeds meer gaan richten op de ooggetuige als historische bron. Het wegvallen van de ooggetuigengeneratie van de Tweede Wereldoorlog heeft tot talloze interviewprojecten en –collecties geleid, die met allerlei technologische middelen beschikbaar en doorzoekbaar worden gemaakt. Die veranderingen en de effecten daarvan ben ik gaan volgen en op verschillende manieren gaan onderzoeken, bijvoorbeeld door geschiedenisleraren in opleiding met een video-interviewcollectie te laten werken en te interviewen over hun bevindingen. Of door de gebruikersstatistieken van een online-interviewcollectie uit te pluizen om te weten te komen welke onderwerpen, sprekers en fragmenten het meest en minst bekeken worden. De laatste jaren richt ik me steeds meer op oral history theorie en methoden’.
‘Binnenkort ga ik naar een congres in Duitsland waarin ik samen met Vincent Baptist (EUR) een studie presenteer over gentrificatie en historische authenticiteit, gebaseerd op wandel-interviews in de Rotterdamse wijk Katendrecht. Daar heb ik heel veel zin in.
Verder ben ik een handboek aan het schrijven over oral history. Als alles goed gaat verschijnt het dit voorjaar 2024 bij Amsterdam University Press. Ik doe dat samen met Marloes Hülsken van de Radboud Universiteit. Het wordt een praktisch boek gericht op de Nederlandstalige praktijk, mèt de nodige theoretische achtergronden om in elke stap van het interviewproces weloverwogen keuzes te kunnen maken. En ook gaan we uitgebreid in op het gebruiken van bestaande interviewcollecties, want daarvan zijn er steeds meer.
En ik heb net een nieuw project gefinancierd gekregen over de sociale, culturele, economische en ecologische doorwerking van het verleden in de voormalige wingewesten in Limburg en Groningen. Twee postdoc-onderzoekers gaan interviews doen in de oostelijke mijnstreek en in Gronings aardgasgebied. En daar betrekken we al in een vroeg stadium mogelijke ‘eindgebruikers’ van de interviewcollecties bij, zoals het Nationaal Mijnmuseum en het Sociaal Historisch Centrum Limburg. Zo zijn onze interviews ook voor andere onderzoekers bruikbaar en toegankelijk voor een breder publiek’.
‘Ha, ja ik snap dat die uitspraak wat vreemd oogt, zeker zonder context. Ik scheef dat het merkwaardig was dat we geschiedschrijving op basis van archiefonderzoek geen written history of schriftelijke geschiedenis noemen. Door geschiedschrijving gebaseerd op interviews ‘oral history’ te noemen maak je bijzonder wat eigenlijk tot het standaard methodologische arsenaal van elke historicus (m/v/x/) zou moeten behoren. Afhankelijk van je onderwerp en je onderzoeksvraag kies je immers passende bronnen en een passende methode, en dat kan interviewen zijn (of gebruik maken van bestaande interviews). Oral history is dus gewoon history, of zou dat moeten zijn. Helaas wordt oral history maar aan een enkele universiteit gedoceerd, en dan vaak als keuzevak. Mijn uitspraak was vooral bedoeld om aan het denken te zetten. En dat lijkt dus gelukt!’
‘Het Huizinga Instituut is de landelijke onderzoeksschool voor promovendi en researchmasterstudenten op het gebied van cultuurgeschiedenis. Er zijn werkgroepen rond allerlei thema’s waarin promovendi en studenten met meer gevorderde onderzoekers lopend onderzoek en actuele ontwikkelingen rond het vak bespreken. De oral history werkgroep bestaat al heel lang, voorheen gecoördineerd door Selma Leydesdorff, die toen hoogleraar Oral history and culture was aan de Universiteit van Amsterdam. Na haar pensioen namen Dienke Hondius (Vrije Universiteit), Barbara Henkes (Rijksuniversiteit Groningen) en ik de coördinatie over. Om het jaar geven we een oral history cursus voor promovendi en studenten. En ongeveer elke twee maanden organiseren we een bijeenkomst, online of in Utrecht. Die bijeenkomsten zijn open voor iedereen die met oral history bezig is, niet alleen voor promovendi, en ook niet alleen voor onderzoekers verbonden aan een universiteit. We hebben een lezing gehad van Stef Scagliola over het hergebruiken van bestaande interviewcollecties, en de voorlaatste bijeenkomst ging over het oral history onderwijs aan de universiteiten. Afgelopen vrijdag sprak onderzoeker Annelot Hoek over haar onderzoek naar de dekolonisatie van Indonesië. Meer informatie over de bijeenkomsten en aanmelden kan op onze website’.
Volg Susan op LinkedIn
Wil je erfgoeddata snel voorzien van de juiste termen (met unieke identifier)? Dat kan! Shannon van Muijden, datamanager bij het Zuiderzeemuseum, schreef een handleiding voor het openresourceprogramma OpenRefine. Deze handleiding legt stap-voor-stap uit wat je als collectiebeheerder kunt doen om je informatie in bulk te verrijken met termen via het Termennetwerk. Het Termennetwerk biedt deze ‘reconciliation service’ voor bijoorbeeld de Art & Architecture Thesaurus, Archeologische Basisregister, Cultuurhistorische Thesaurus, GeoNames, RKDartists, WO2-thesaurus. Een volledig overzicht is te vinden bij de faqs van het Termennetwerk.
Woensdag 8 maart is internationale vrouwendag. Daarom vragen wij de aandacht voor een bijzondere groep vrouwen: de Molukse vrouwengroep Kelompok. De groep was actief in de jaren 70 & 80 en had een groot aandeel in de opkomende Zwarte vrouwenbeweging. De geschiedenis, verhalen en kennis van deze vrouwen zien wij ontzettend graag bewaard via een oral history project. Dit project wordt opgezet door het Archief van Kelompok en Atria, maar hier zijn middelen voor nodig.
Wil jij iets betekenen op internationale vrouwendag? Steun de Kelompok vrouwengroep dan op deze speciale dag door middel van een donatie via het Aletta Jacobsfonds.
Beeld: Landelijke Zwarte Vrouwendag 1986, interviewscene, © fotograaf onbekend, archief Kelompok, collectie IAV-Atria
Heb jij kennis of affiniteit met thema’s in de Uitvoeringsagenda: Meerstemmigheid, Oral History, Archieven, Digitaal Erfgoed, Erfgoedbewustzijn en educatie, Werkwijzen en Wegwijzen. Zie voor meer informatie de vacaturetekst.
Foto credit: https://faro.cultureelerfgoed.nl/
Maaike: Ik ben Maaike van Soest, 56 jaar, van huis uit historicus. Ik werk als tekstschrijver en redacteur. Verder heb ik een moestuin en leid ik als vrijwilliger om de twee weken een NT2-Leeskring voor vluchtelingen, migranten en expats.
In het kort: wat is De Stem van Leiden?
Joke: Levensverhalen van Leidenaren boven de 75 jaar zijn er veel, maar tot nu toe nauwelijks bewaard. Met ons project richten wij ons op het dagelijks leven van vroeger en hoe dat er uitzag. We werken in tweetallen: eerst hebben we een kennismakingsgesprek met de respondent. Als dat goed verloopt, komen we terug voor een interview met een voicerecorder. Vervolgens transcriberen we het gesprek thuis. Een historisch redacteur checkt de transcriptie en een andere vrijwilliger maakt een samenvatting. De uitgewerkte interviews worden daarna opgeslagen bij ‘Erfgoed Leiden en Omstreken’. Eenieder kan het verhaal lezen en beluisteren via de website.
Maaike: Leiden is enorm veranderd in vergelijking met de vorige eeuw. Nog niet zo heel lang geleden was het een verpauperde industriestad, kort door de bocht gezegd. De Stem van Leiden is bijna 9 jaar geleden opgericht. Wij zijn een groep van 30 vrijwilligers en interviewen oudere Leidenaren over het Leiden van vroeger en over hun levensgeschiedenis. Wij hebben geen specifieke onderzoeksopdracht, maar we willen de verhalen die oudere Leidenaars nog bij zich dragen, redden voor het te laat is. De meeste vrijwilligers interviewen, maar er zijn ook mensen die zich bezighouden met samenvattingen schrijven, de routing van interview naar publicatie, of ict. De Stem van Leiden maakt als commissie deel uit van De Historische Vereniging Oud Leiden. De vorige voorzitter van onze groep heeft een mooie organisatie op poten gezet. Inmiddels zijn bijna 140 gesprekken te raadplegen via het archief ‘Erfgoed Leiden en omstreken’. Op dit moment proberen we vooral ook oudere Leidenaren met een migratieachtergrond te vragen of ze hun verhaal willen vertellen.
In corona-tijd werd er minder geïnterviewd. Wel hebben we toen met behulp van fondsen een boek uitgegeven met 24 levensverhalen. Ze zijn een soort dwarsdoorsnede van de interviews tot nu toe. Het boek vond lokaal gretig aftrek. De burgemeester van Leiden geeft het bij jubilea van bewoners cadeau.
Hoe zijn jullie betrokken geraakt bij het project?
Joke: In 2014 werden er in het ledenblad van de Historische Vereniging Oud Leiden vrijwilligers gevraagd voor dit project. Ik was net gestopt met werken en dit leek mij echt iets voor mij. In mijn werk bij de thuiszorg kwam in bij veel mensen over de vloer. De verhalen die ik daar hoorde fascineerden mij. Ook al ben ik geen geboren Leidse, vind ik het prachtig om meer over de Leidse geschiedenis te horen.
Maaike: Net als Joke via het blad van de Historische Vereniging Oud Leiden. Iemand tipte mij. Sinds 2,5 jaar ben ik met veel plezier voorzitter van de groep. Ook interviewen doe ik nog steeds graag.
Zijn jullie al eerder betrokken geweest bij een oral history project of hebben jullie al eerder geïnterviewd?
Maaike: Als tekstschrijver heb ik inmiddels veel mensen geïnterviewd, van ex-junkies tot patiënten, bestuurders en ambtenaren. Die gesprekken zijn meestal vrij kort en to-the-point. Een stukje schrijven gebeurt snel, ik mag parafraseren en moet altijd rekening houden met de lezende doelgroep. Interviewen voor De Stem verloopt prettig anders. We proberen de geïnterviewde op de praatstoel te krijgen, nemen de tijd en werken vervolgens het gesprek letterlijk uit. Met de term oral history ben ik ook al langer bekend: tijdens mijn studietijd in de jaren 80 volgde ik al enkele colleges ‘oral history’.
Joke: In mijn werk bij de Thuiszorg ‘interview’ je constant om bepaalde situaties goed in te schatten en daarnaar te handelen. Daarnaast ben ik tien jaar gespreksleider geweest voor Alzheimer Nederland. Daar hield ik iedere maand een interview met gastsprekers en leidde ik de informatieavond.
Tips om zelf aan de slag te gaan met oral history?
Maaike: Onderzoek of er al oral history-projecten bestaan in de buurt en omgeving. Regel van tevoren hoe en waar je je interview wilt opslaan. Contact leggen met plaatselijk archief en/of een historische vereniging ligt natuurlijk voor de hand. En: zorg dat vrijwilligers geoefend hebben met het vrije-attitude-interview zodat ze zo neutraal en waardevrij mogelijk een gesprek ingaan.
Daarnaast kun je ook nog inspiratie halen uit ons boek ‘De Stem van Leiden. Vierentwintig Levensverhalen’. Het is nog steeds te koop in de boekhandels van Leiden e.o. en via de Historische Vereniging Oud Leiden. Raadpleeg de interviews hier of benader ons via destemvanleiden@oudleiden.nl.
‘Ik ben geboren op Aruba en ben het kind van een Indische vader en een Nederlandse moeder. Als onderzoeker ben ik verbonden aan de Amsterdam School for Historical Studies (UvA) waar ik werk aan de voltooiing van mijn promotieonderzoek naar migratie, familie en overlevingskunst in de levensverhalen van drie generaties Javaans-Surinaamse vrouwen.
Niet alleen binnen de universiteit, ook daarbuiten houd ik mijn vanuit stichting VerhalenOverLeven bezig met het opsporen en vastleggen van verborgen (levens)verhalen en geschiedenissen van migranten en hun nakomelingen in boeken, publicaties en tentoonstelling. Daarnaast verzorg ik trainingen, workshops, lezingen en verhalensalons op het gebied oral history, interviewen en koloniale geschiedenis.
Tot slot ben ik de initiator van het programma Tracing Your Roots, waarin ik jongvolwassenen met wortels in Indië/ Indonesië uitnodig om op zoek te gaan naar hun voorouders en familiegeschiedenis en de verhalen van hun (groot)ouders’.
‘Oral history geeft een stem aan groepen in de samenleving wiens stem we nauwelijks horen en ook niet terugvinden in de archieven. Ik focus mij daarbij vooral op de stem van (koloniale) migranten en hun nakomelingen. De eerste generatie is ondertussen op leeftijd en gezien de bijdrage die zij hebben geleverd aan de opbouw van ons land, verdienen zij het dat hun verhalen worden opgetekend’.
Een andere kracht van oral history is dat het begrip en empathie opwekt. Zodra we stoppen met praten en oordelen over en beginnen te luisteren naar (koloniale) migranten en hun nakomelingen, maakt dat de geschiedenis invoelbaar. Dat geeft de vertellers de mogelijkheid om letterlijk ‘op verhaal’ te komen en erkenning te krijgen voor hun ervaringen. Dit is een belangrijke voorwaarde om het verleden te verwerken en te helen.
Voor hun nakomelingen is het belangrijk dat zij de verhalen van hun (groot)ouders kennen. Als je weet waar je vandaan komt en op wiens schouders je staat, weet je ook beter wie je bent en kun je vanuit een stevig verankerd zelfbeeld vormgeven aan je eigen toekomst. Ik zet oral history dus vooral in om (koloniale) migrantengemeenschappen – ervaringsgemeenschappen is wellicht een treffender benaming – van binnenuit te versterken’.
‘Op het moment werk ik aan de afronding van mijn promotieonderzoek naar migratie, familie en overlevingskunst in de levensverhalen van drie generaties Javaans-Surinaamse vrouwen. Aan de hand van levensverhalen van grootmoeders, moeders en dochters probeer ik de geschiedenis van Javaans-Surinaamse contractarbeid te reconstrueren vanuit een vrouwelijk perspectief.
In Nederland is er nauwelijks aandacht voor de geschiedenis van contractarbeid. In die zin is het een verborgen koloniale geschiedenis die ik zichtbaar probeer te maken. Ik hoop mijn proefschrift dit najaar te verdedigen. Met het uitkomen ervan hoop ik een bijdrage te leveren aan het huidige debat rondom ons gedeelde slavernij- en koloniale verleden. Hield gebonden arbeid ten behoeve van de opbouw van de Nederlandse staat inderdaad op bij de afschaffing van de slavernij? Dat is een vraag die ik op wil werpen’.
‘In dit programma brengen we jongeren met wortels in Indië/ Indonesië in contact met hun voorouders en familiegeschiedenis via workshops en gastlessen. De lessen worden gegeven door experts uit onze eigen gemeenschappen. Deelnemers leren stamboomonderzoek doen in de archieven en waar deze tekort schieten in gesprek te gaan met (groot)ouders om zo de mondelinge familiegeschiedenis op te sporen en vast te leggen. Tracing Your Roots is een programma dat erop gericht is om het zogenaamde Indisch Zwijgen te doorbreken en het gesprek tussen generaties (weer) op gang te brengen. De deelnemers leren vooral hoe te vragen naar een verleden dat zo omgeven is door trauma, ontheemding en verlies, zonder dat de verteller in stukjes uiteenvalt. Het gaat er niet om het verleden zomaar op te rakelen. Het verleden, met respect voor wat een verteller wel en niet kan en wil vertellen, mag gedeeld worden zodat er ruimte ontstaat voor verbinding en daarmee voor heling’.
‘Het hoogtepunt dit jaar wordt hopelijk toch wel het delen van mijn promotieonderzoek met de rest van de wereld! Ik wil aankomend jaar daarom bijzondere aandacht schenken aan de Javaans-Surinaamse gemeenschap, met een rondleiding & verhalensalon op 26 februari in de randprogrammering van de tentoonstelling ‘Mens op Zee’. In deze tentoonstelling is o.a. het migratieverhaal te zien van Satijem Martosentiko. Een van de vrouwen die ik sprak voor mijn promotieonderzoek, die in 1924 als contractarbeidster met de ss. Simaloer de oversteek maakte van Java naar Suriname. Dit besloten event wordt opgevolgd door een publieksmiddag rond Javaanse contractarbeid op 2 april in het Scheepvaartmuseum.
Met Tracing Your Roots zal ik in het voorjaar samenwerken het Haags Historisch Museum en het Drents Museum. In het najaar hoop ik met een Javaans-Surinaamse editie het Nationaal Archief aan te doen, gevolgd door een editie voor jongeren met wortels in Indië/Indonesië.
Daarnaast ligt het idee voor een volgend boek alweer klaar waarin ik in mijn eigen familiegeschiedenis induik! Ik ga op zoek naar het verhaal van mijn Indische opa en andere Indische jongens van zijn generatie die na overlijden van hun Hollandse vader bij hun Javaanse of Indische moeder werden weggehaald en in kindertehuizen werden gestopt. Reden hiervoor was dat hun moeder hen geen ‘gedegen Hollandse’ opvoeding zou kunnen geven. Weer een andere verborgen koloniale geschiedenis die het verdiend verteld te worden’!
Volg Yvette via LinkedIn
BIAK Stories neemt het publiek mee naar Biak, een eiland in voormalig Nederlands Nieuw-Guinea. Het is de tweede helft van de jaren vijftig. Er zijn spanningen tussen Nederland en de nieuwe Republik Indonesia. In analogie met twee naties die vechten om het land van de Papoea’s speelt zich een gecompliceerde liefdesgeschiedenis af. Een marineman en een getrouwde vrouw, de Indische Nederlanders Piet en Etta, ontmoeten elkaar na vele omzwervingen op dit eiland in de Grote Oceaan. Na de internering tijdens de Japanse bezetting, de daaropvolgende burgeroorlog (Bersiap), het evacuatiekamp in Singapore en de repatriëring, komen zij – afzonderlijk van elkaar – vanuit Amsterdam op Biak terecht.
Getekend door oorlog en diaspora, bloeit er een geheime romance op tussen deze twee jonge getraumatiseerde mensen. Liefdesgevoelens vermengen zich met recente oorlogsherinneringen. Een schijnbaar onbezorgd sociaal leven – zwempartijen op de bountystrandjes van de Geelvinkbaai, danswedstrijden en filmvoorstellingen in de openlucht – staat in schril contrast met de hernieuwde militaire dreiging en het dagelijks leven van de Papoea bevolking. In het krachtenveld van de dekolonisatie en in de opmaat naar de overdracht ontvouwt zich op meerdere fronten een verborgen paradijsvogeldans. Is een ‘happy end’ nog mogelijk? De geliefden moeten weer vertrekken uit de tropen. In 1962 volgt de laatste grote uittocht van militairen en burgers via de luchtbrug Biak – Amsterdam en zijn de Papoea’s overgeleverd aan een nieuwe grootmacht.
Filminstallatie – bamboe, boombast, video in WP Gallery
Het multimedia project BIAK Stories is een initiatief van Eddy Appels, directeur Stichting Audio Visuele Antropologie Nederland / Cineblend, en beeldend kunstenaar en filmmaker Monique Verhoeckx en heeft als focus een onderbelichte periode in de Nederlandse geschiedenis: de dekolonisatie van Nederlands Nieuw-Guinea 1949 -1962. Deze periode komt in het project tot leven door een liefdesverhaal op het eiland Biak als uitgangspunt te nemen, associatief gebruik te maken van persoonlijk en historisch archiefmateriaal en een uitwisseling te veroorzaken van kennis, herinneringen en hedendaagse visies op de toekomst. Het persoonlijke verhaal is geïnspireerd op de liefdesgeschiedenis van de ouders van de kunstenaar, ondersteund door een omvangrijke privécollectie liefdesbrieven, (gekleurd) beeldmateriaal en memorabilia.
BIAK Stories is te zien in Gallery WM (Elandsgracht 35, Amsterdam) van 10 februari t/m 11 maart 2023. Meer informatie over de expo via Biak stories.
De productmanager wordt verantwoordelijk voor het ontwikkelen en coördineren van (inter)nationale projecten waarbij samenwerking met collega erfgoedinstellingen en eindgebruikers centraal staat.
De projecten in het portfolio van de productmanager dragen bij aan het meerjarenbeleidsplan van Beeld en Geluid en aan de missie van initiatieven waar Beeld en Geluid bij betrokken is, zoals Europeana, EUscreen Foundation, het Netwerk Digitaal Erfgoed, PublicSpaces, het Cultural AI Lab, Musea Bekennen Kleur, CLARIAH en het oral history programma “Sprekende geschiedenis”.
➡️ De vacature vind je hier: https://lnkd.in/ey7FJFzS
Wat betekenen stiltes tijdens oral history interviews? Wat doet oral history voor mensen die jarenlang zwegen? Leg je je eigen stem het zwijgen op door stil te blijven?
Op de nieuwe thema-pagina lees je meer over stiltes, zwijgen en oral history. De pagina is onderverdeeld in drie subthema’s:
1. Stiltes tijdens interviews
2. Zwijgen of het zwijgen opleggen
3. Historische stiltes
Dr. Arjan van Hessen / Informatica – Universiteit Twente / Geesteswetenschappen – Universiteit Utrecht / Telecom – Telecats
1/ Kun je jezelf kort introduceren?
‘Ik ben actief betrokken bij zowel het gebruik als de ontwikkeling van moderne spraaktechnologie vanuit de Universiteit Twente (in samenwerking met de Radboud Universiteit) en het bedrijf Telecats uit Enschede. Daarnaast ben ik ook stuurgroeplid van ‘Sprekende geschiedenis’. Ik houd me bezig met techniek die voor de transcriptie van gesproken documenten (zoals bij oral history) wordt gebruikt en met de ontwikkeling van betere dialogen in de telecom-wereld. Daarnaast heb ik tot recent in het bestuur gezeten van Nederlandse Infrastructuurprojecten voor de Geesteswetenschap: CLARIN en CLARIAH (namens de Universiteit Utrecht)’.
2/ Wat is je expertise?
‘Mijn expertise is de combinatie van nieuwe en bestaande technologie bij het verbeteren en ontwikkelen van automatische spraakherkenning (omzetten van gesproken woord in tekst). Hoewel ik ongetwijfeld niet “de expert” ben op elk afzonderlijk gebied, ben ik goed in staat om op alle verschillende velden adequaat mee te praten’.
3/ Waar ben je momenteel mee bezig?
‘Op dit moment ben ik bezig met de implementatie en het gebruik van de nieuwste spraakherkenner Whisper. Die presteert veel beter dan de huidige KALDI-herkenner. Als het lukt om Whisper goed en voor iedereen beschikbaar draaiend te krijgen, is er alweer een enorme stap genomen’.
4/ Voor het Knooppunt ‘Sprekende geschiedenis’ heb je een tool ontwikkeld genaamd Labelmaker. Kun je daar iets meer over vertellen?
‘LabelMaker is een eenvoudige tool waarmee tekstfragmenten uit ondertitelfiles een label kunnen krijgen. Die labels worden gaandeweg samengesteld door projectteams van oral history projecten. Op die manier wordt het erg eenvoudig om snel een groot aantal audiovisuele bestanden van labels te voorzien. Als de labels zijn toegevoegd aan het bestand, kunnen die ingelezen worden en krijg je een overzicht van alle tekstfragmenten en bijbehorende labels.
Op dit moment moet de software op je computer geïnstalleerd worden, dat is het enige nadeel. Niet alle computers zijn namelijk in eigen beheer en je moet dan toestemming vragen (en krijgen) om het te mogen installeren.’
5/ De ambitie is om er een web based versie van te maken die door oral historians gebruikt kan worden. Hoe verloopt dit en heb je enig idee wanneer dit af zal zijn?
‘Ik ben nu bezig om te zien of er ook een webversie (het programma kun je direct via een webbrowser gebruiken) van LabelMaker gemaakt kan worden waarmee wel hetzelfde gedaan kan worden als met de stand-alone programma’s. Het lijkt wel te gaan lukken en ik hoop dat het eind februari klaar is’.
Volg Arjan via LinkendIn
