In het project De 11 stemmen van Srebrenica staan de persoonlijke verhalen centraal van Bosnische Nederlanders – overlevenden van de genocide en hun kinderen. Dertig jaar na de val van Srebrenica delen zij hun ervaringen van oorlog, verlies, veerkracht en het leven in een samenleving die hun verhaal vaak niet kent of begrijpt.

Ruim 62.000 Bosnische Nederlanders wonen inmiddels in Nederland, maar hun stemmen zijn tot nu toe nauwelijks gehoord. Dit project geeft ruimte aan die verhalen. Hoe leef je verder met een oorlogsverleden, in een nieuw land, tussen herinnering en hoop?

De elf stemmen van Srebrenica is een multimediaal project dat bestaat uit een reeks publicaties, podcasts en tentoonstellingen. Op 21 juni start de podcastserie bij OVT/VPRO. In de zomer zijn er tentoonstellingen te zien bij FOTODOK in Utrecht en Nationaal Monument Kamp Vught.

Door middel van oral history, fotografie en audio brengen de makers niet alleen herinnering, maar ook erkenning, verbinding en perspectief. Het project is tot stand gekomen in samenwerking met verschillende instellingen en betrokken makers, en loopt tot en met oktober.

Via deze stemmen wordt het verleden levend gehouden – niet als historisch feit alleen, maar als doorleefd verhaal dat raakt aan wie we zijn, en hoe we samenleven.

Een gezamenlijke productie van Alma Mustafić, Marjolein Koster, Robin de Puy, FOTODOK, OVT (VPRO) en Nationaal Monument Kamp Vught. De elf stemmen van Srebrenica is mede mogelijk gemaakt door het Mondriaan Fonds, Vfonds, K.F. Hein Fonds, Fonds 21 en Gemeente Utrecht.

Naast de textielindustrie kende Tilburg vele confectie- en tricotagebedrijven zoals de Brabantsche Tricotagefabriek B.V. hier op een foto uit 1935.

Begin 2025 is het project ‘’De geschiedenis van de Textielindustrie in Twente en Tilburg’’ i.s.m. TextielMuseum Tilburg en De MuseumFabriek Enschede van start gegaan. Er zijn al mooie stappen gezet.

Een bezoek aan TextielMuseum Tilburg vorige maand gaf inkijk in een bijzondere schat: de enorme oral history collectie van interviews met Textielarbeiders door Lou Keune en collega’s. Ook bereidt een groep enthousiaste vrijwilligers zich voor op de eerste interviews met mensen die vanuit verschillende perspectieven betrokken zijn geweest in de industrie in Tilburg. “Sprekende geschiedenis” ondersteunt dit traject en ziet vruchtvolle samenwerkingen ontstaan.

Ook bij De MuseumFabriek in Enschede is het project volop in beweging. Tijdens een bezoek op 21 mei gaf het museum een inkijk in hun plannen en collectie tijdens een rondleiding door museum en depot. In samenwerking met fotograaf Olivia Tudor, kleindochter van een Italiaanse textielarbeider, wordt gewerkt aan een nieuwe tentoonstelling over de verhalen van Italiaanse textielarbeiders in Twente. In aanloop daarnaartoe worden de komende maanden oral history-interviews afgenomen. Een veelbelovende fase waarin onderzoek en erfgoed samenkomen.

Lees hier meer over het project.

Begin april ontving “Sprekende geschiedenis” drie medewerkers van het Srebrenica Memorial Center (SMC): Hasan Hasanović, Amina Ziga en Samra Halilović. Hasan Hasanović is overlevende van de genocide in Srebrenica en verantwoordelijk voor het omvangrijke oral history-project binnen het SMC. Samen met zijn collega’s voerde hij de afgelopen vijf jaar meer dan 700 interviews met overlevenden van de genocide. Daarmee behoort de Srebrenica-collectie tot een van de grootste oral history-verzamelingen in Europa. De interviews zijn inmiddels verwerkt in diverse indrukwekkende museumpresentaties.

Naast zijn werk als hoofd van het oral history-project, voorlichter en docent, is Hasan recent gestart met een promotietraject aan de Universiteit van Amsterdam onder begeleiding van prof. dr. Nanci Adler. In dit onderzoek verdiept hij zijn methodiek en onderbouwt hij de kracht van oral history in post-conflict contexten.

Op woensdag 2 april bracht het team van “Sprekende geschiedenis” samen met de collega’s van het SMC een bezoek aan de tentoonstellingen in de Hollandsche Schouwburg en het Nationaal Holocaustmuseum, waar oral history ook een belangrijke rol speelt.

Een dag later, op donderdag 3 april, namen beide organisaties deel aan het mini-symposium Cultural Heritage and Conflict, georganiseerd door Martín Andrade-Pérez (MA) aan de Reinwardt Academie. Tijdens deze bijeenkomst, gericht op masterstudenten van de opleiding Applied Museum and Heritage Studies, gaven zowel “Sprekende geschiedenis” als het SMC een presentatie.

Mini-symposium “Cultural Heritage and Conflict” – Reinwardt Academie, 3 april 2025

Martín Andrade-Pérez opende het symposium met een lezing over immaterieel erfgoed in conflictsituaties. Aan de hand van een casus uit zijn werk in een vluchtelingenkamp in Kameroen illustreerde hij hoe erfgoed en oral history kunnen bijdragen aan herstel en verbinding. Voor wie meer wil weten over dit onderwerp: Living Heritage and Sustainable Development.

Daarna gaf “Sprekende geschiedenis” een presentatie over oral history als bron en methode, met speciale aandacht voor de inzet ervan in post-conflict situaties en rondom beladen erfgoed. Vier manieren waarop oral history hierbij een bijdrage kan leveren:

1. Een stem geven aan ondervertegenwoordigde subculturen;
2. Verschillende perspectieven op dezelfde historische gebeurtenis presenteren;
3. Nieuwe perspectieven openen op een hegemoniaal discours;
4. Ruimte creëren om op een veilige manier met post-conflictsituaties om te gaan

Naast hun waarde als historische bron, bieden oral history-interviews ook erkenning aan de vertellers. Door verhalen niet alleen op te tekenen, maar ook te delen, kunnen ze bijdragen aan wederzijds begrip en het openbreken van het gesprek.

Tijdens de presentatie werden praktijkvoorbeelden besproken, wat leidde tot interessante gesprekken. Vragen als Wie bepaalt wat zichtbaar wordt gemaakt?, Hoe ga je om met tegenstrijdige verhalen of reacties? en Wat doe je met feitelijke onjuistheden of trauma’s? kwamen uitgebreid aan bod.

Hasan Hasanović namens het Srebrenica Memorial Center tijdens het mini-symposium, ‘Cultural Heritage and Conflict’
aan de Reinwardt Academie, 3 april 2025.

Deze vragen vormden een mooie brug naar de bijdrage van het Srebrenica Memorial Center. Hasan Hasanović vertelde over de oprichting van het centrum en lichtte het indrukwekkende oral history-project toe. Inmiddels zijn meer dan 700 overlevenden van de val van Srebrenica geïnterviewd.

Voor wie meer wil weten over het werk van het Srebrenica Memorial Center, de genocide in Srebrenica of de collectie, zie:
Website Srebrenica Memorial Center

Verder lezen? In 2020 verscheen het boek Voices from Srebrenica, geschreven door Hasan Hasanović en prof. Ann Petrila van de University of Denver, gebaseerd op de eerste interviews uit de collectie van het SMC.

Het Knooppunt “Sprekende geschiedenis” is in samenwerking met de MuseumFabriek in Twente en het Textielmuseum in Tilburg van start gegaan met een pilotproject in het kader van het Nationaal Historisch Initiatief: Geschiedenis van de Textielindustrie in Twente en Tilburg: nieuwe perspectieven en invalshoeken.

Bij veel Nederlanders is de geschiedenis van de textielindustrie en de impact daarvan op de levens van mensen die hierin werkten en op de omgeving, nauwelijks bekend. Vanuit een oral history perspectief zijn we vooral geïnteresseerd in de verhalen van de mensen die op verschillende manieren met deze industrie verbonden waren en de nieuwe perspectieven die deze verhalen met zich meebrengen. Een pilot in Twente en Tilburg en omgeving, biedt kans om oude vergeten verhalen naar voren te halen, nieuwe verhalen te verzamelen en om, op basis van die verhalen, vernieuwende presentaties voor een jong en divers publiek te maken.

“Sprekende geschiedenis” zal een ondersteunende rol vervullen bij de zoektocht naar bestaande oral history interviews, het digitaliseren en bewaren hiervan en de methodische aanpak van nieuwe interviews. Ook zullen we de overeenkomsten en verschillen tussen de twee regio’s analyseren en deze informatie vastleggen en breed delen in de vorm van een essay.

_{Foto uit de expositie Herinneringscentrum Kamp Westerbork} 

Deze zomer heeft Myrthe Kroes, programmamanager van het Knooppunt Oral History, haar studie Algemene Cultuurwetenschappen aan de Open Universiteit afgerond met een onderzoek naar het gebruik van oral history interviewmateriaal binnen museumpresentaties in de drie Kampmusea in Nederland. Aanleiding voor dit onderzoek was de toenemende interesse in het gebruik van oral history in Nederlandse musea en de stimulering hiervan door de Nederlandse overheid in het kader van het Verdrag van Faro. Tot op heden was er in Nederland nog weinig onderzoek gedaan naar de toepassing van oral history interviewmateriaal in musea.

In haar onderzoek stelde Myrthe Kroes een kritisch analysemodel op, gebaseerd op recente (internationale) wetenschappelijke literatuur. Dit analysemodel paste zij toe op de museumpresentaties van de drie Kampmusea in Nederland en gebruikte het tevens als leidraad voor interviews met medewerkers die betrokken waren bij de ontwikkeling van deze presentaties.

Uit het onderzoek kwam naar voren dat oral history interviewmateriaal binnen de drie Nederlandse Kampmusea nu nog voornamelijk instrumenteel en ondersteunend aan het tentoonstellingsnarratief wordt toegepast. Hierbij wordt de oorspronkelijke bron nog niet in de volle omvang benut. Ook op het gebied van representatie en het bieden van context bij het interviewmateriaal is nog veel te winnen.

Digitalisering en nieuwe technologieën bieden steeds meer mogelijkheden voor analyse, verbinding en verrijking van en met oral history interviewmateriaal. Hiermee openen zich kansen om deze waardevolle historische bron verder te ontdekken en beter en gerichter toe te passen. Ook de musea zelf zien al veel mogelijkheden en kansen op dit gebied en zijn enthousiast om hier verder onderzoek naar te doen.

Geïnteresseerd in het hele onderzoek? Neem contact op met Myrthe via e-mail.

Çiğdem Yüksel neemt een interview af.

Vanaf eind jaren zestig kwamen de eerste vrouwen uit Turkije naar Nederland om hier een nieuw leven op te bouwen. Hoe zagen die levens eruit? We weten er maar weinig van. De tentoonstelling ‘Je moest eens weten’ en de gelijknamige publicatie van fotograaf en kunstenaar Çiğdem Yüksel, vertellen de verhalen van deze vrouwen aan de hand van de oral history methode en tonen krachtige beelden van vrouwen op motoren, in familiesetting, in fabrieken en demonstrerend: stoer en inspirerend, maar ook kwetsbaar en teder.

Sprekende geschiedenis heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan het boek met het hoofdstuk ”Van Turkije naar Nederland”, een historische context waarin de komst van de eerste generatie vrouwen vanaf 1964 wordt beschreven. Het boek is verkrijgbaar in maar liefst drie talen: Nederlands, Engels (If you only knew) en Turks (Bir bilsen).

Meer informatie over het boek ‘Je moest eens weten’ is hier te vinden.

Daarnaast is er de tentoonstelling te zien in het Fotomuseum Rotterdam tot 25 mei 2025.

Woensdag 26 juni organiseerde “Sprekende geschiedenis” een expertmeeting voor musea met als thema Oral history en Presentatie. We waren te gast in Museum Sophiahof.

De meeting begon met het uitwisselen van mooie voorbeelden en dromen van de deelnemers over oral history presentaties. Daarna nam Dr. Susan Hogervorst van de Open Universiteit de aanwezigen mee in de zich snel ontwikkelende mogelijkheden en technieken die de toepassing van Oral history steeds interessanter en aantrekkelijker maken. Zeker in het buitenland zijn inspirerende toepassingen van oral history interviewmateriaal in musea te vinden, in het bijzonder de Angelsaksische landen lopen op dit gebied ver op ons voor. Susan Hogervorst wees in haar betoog op wat er nodig is om de oral history praktijk ook in Nederland verder te brengen. Transparantie en hergebruik zijn hierbij belangrijke thema’s, net als meer samenwerking tussen musea, archieven, onderwijs en onderzoek.

“Sprekende geschiedenis” bood de aanwezigen een aantal praktische handvatten die kunnen helpen bij de vele keuzes die moeten worden gemaakt bij het maken van een aansprekende publiekspresentatie en deelde een aantal “Sprekende voorbeelden“. Belangrijke vragen zijn, hoe dicht je bij het oorspronkelijke interview materiaal wilt blijven en in hoeverre je co-creatie belangrijk vindt. De dag werd afgesloten met een bezoek aan de prachtige tentoonstelling ‘Ons Land’ in museum Sophiahof. Margaret Leidelmeijer deelde in haar inleiding de ervaringen van het Indisch Herinneringscentrum en Museum Maluku bij het maken van deze tentoonstelling. Al met al een inspirerende dag met veel prachtige voorbeelden en ideeën voor de toepassing en verdere ontwikkeling van oral history in musea én daarbuiten.

Voor mooie inspiratie hoe je oral history toepast in een presentatie is een bezoek aan museum Sophiahof in Den Haag zeker de moeite waard. Het museum is geopend van dinsdag tot en met zondag van 11.00 uur tot 17.00 uur.

Klik hier om het verslag van de expertmeeting te downloaden.

Interview restauratievragen met kunstenaar Guillaume Lo A Njoe door Nathalie Menke en Zeph Benders in zijn atelier 2023

(Foto: Jarno Pors, RCE)

Deze Handreiking is bedoeld voor kleine en grotere musea en helpt hen bij het voorbereiden, afnemen, ontsluiten en archiveren van collectie- en oral history interviews. Bij collectie-interviews gaat het om meer achtergrondinformatie over kunstwerken te verkrijgen en vast te leggen, zoals de manier waarop het is opgebouwd, de bedoeling van de maker, of bijvoorbeeld hoe je het kunt bewaren. Dat kan van groot belang zijn voor het begrip, het behoud en het beheer van objecten.

Bij oral history interviews gaat het over levens­verhalen, getuigenissen van mensen over historische gebeurtenissen en de betekenis die zij aan hun omgeving geven. Deze interviews zijn met name belangrijk voor stads- en streekmusea en musea die de geschiedenis van bepaalde gemeenschappen presenteren.

Deze handreiking is tot stand gekomen binnen het programma Erfgoed van de 20e eeuw van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) en is downloaden via:

handreiking-collectie-interviews

Op maandag 27 november werd in het Watersnoodmuseum in Zeeland de aftrap gegeven voor een vervolg van het in 2022 gestarte project ‘Zeeuws DNA in Oral history’.

In de eerste fase van dit project hebben de 5 grote themamusea van Zeeland: het Watersnoodmuseum, het Zeeuws Museum, het Bevrijdingsmuseum Zeeland, het Industrieel Museum Zeeland en het MuZEEum, 15 Oral history verhalen verzameld en opgenomen over uiteenlopende onderwerpen. Van verhalen over WO II en de Watersnoodramp tot verhalen over historische voorwerpen, industrialisatie en stedelijke ontwikkelingen. In 2024 wordt er een vervolg gegeven aan dit project door het opnemen van nog eens 15 verhalen via de betrokken themamusea én nog eens 10 verhalen waar andere culturele instellingen in Zeeland op kunnen inschrijven.

Tijdens een brainstormmiddag in het Watersnoodmuseum presenteerden de themamusea hun onderwerpen voor de nieuwe interviews en konden andere Zeeuwse culturele instellingen inspiratie opdoen voor het indienen van eigen onderwerpen voor Oral history interviews. Het Knooppunt Sprekende geschiedenis was uitgenodigd om op deze bijeenkomst een korte presentatie te houden over de waarde van Oral history voor een regio. De collectiebeheerder van het Watersnoodmuseum Marc van Velzen hield een boeiende presentatie over de toepassing van Oral history in hun eigen museum.

De verwachting is dat de nieuwe Oral history interviews voor publiek beschikbaar zijn in de loop van de zomer van 2024. Wanneer het zover is zullen we dat vermelden Sprekende geschiedenis.

Lees hier meer over dit project.

Op vrijdag 14 april kwamen we met zo’n 20 professionals uit de museumwereld samen bij De Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. We spraken over oral history projecten, publiekspresentaties, ambities, frustraties en vraagstukken. Benieuwd naar lopende projecten, (technische) tips, en vervolgstappen binnen musea en oral history?

Download het volledige pdf-verslag van de expertmeeting hier.