Anton Mussert

De interviews zijn gemaakt ten behoeve van Verhoevens film Portret van Anton Adriaan Mussert (1968, 16mm, 55′). Hans Keller en Leo Kool hebben aan de samenstelling hiervan meegewerkt. 
Verhoeven maakte dit portret in 1968 in opdracht van de VPRO. Hij brak met de traditie en liet oud-NSB’ers aan het woord. De VPRO bezat van te voren kennis van deze invalshoek. Een jaar voor de uitzending bedacht de VPRO zich en werd Verhoeven gedwongen om wat kleine aanpassingen te maken aan de documentaire.

De documentaire werd uitgezonden op 16 april 1970 en herhaald op 20 augustus 1989 in het kader van de serie TVTOEN. of: Hoe de Nederlandse televisie geschiedenis schrijft, waarin tevens aandacht werd besteed de problemen rond de eerste uitzending. Deze worden ook beschreven bij de behandeling van de film in Chris Vos, Televisie en bezetting. Een onderzoek naar de documentaire verbeelding van de Tweede Wereldoorlog in Nederland, Hilversum: Verloren, 1995, pp.126-127.

Zowel de film als de interviews schetsen de levensloop van Mussert (1894-1946): zijn HBS-tijd; de studie weg- en waterbouwkunde aan de Technische Hogeschool in Delft; zijn werk bij de Provinciale Waterstaat in Utrecht, sinds 1921 als ingenieur en later als hoofdingenieur directeur tot zijn ontslag in 1934; het belang van zijn activiteiten als secretaris van het comité tegen het Belgisch-Nederlands Verdrag van 1925 voor zijn verdere politieke ambities; de oprichting van de NSB in 1931; zijn rol binnen de NSB en die tijdens de Duitse bezetting; zijn arrestatie in mei 1945; zijn internering in de strafgevangenis te Scheveningen; het proces in november 1945; zijn executie op 7 mei 1946. 

De volgende personen werden geïnterviewd:

• Dibbits was een collega van Mussert bij Rijkswaterstaat.
• Van Dien was als hoofdinspecteur na de oorlog belast met de begeleiding van Mussert tijdens diens internering.
• Hartman was een bewonderaar van Mussert en vocht tijdens de Tweede Wereldoorlog aan het oostfront.
• Kleijn was een klasgenoot van Mussert.
• Knigge, De Lange en Lemoin[e] waren in de bezettingstijd toegetreden tot de door Mussert opgerichte Nederlandse SS. Knigge en Lemoin[e] vochten tevens aan het oostfront.
• Koren was een collega van Mussert bij Rijkswaterstaat. Hij spreekt onder meer over de verhouding tussen Mussert en Van Geelkerken, met wie Mussert in 1931 de NSB oprichtte en die eveneens bij
  Rijkswaterstaat werkte.
• Krabbendam was de commandant van de arrestatieploegen van de Binnenlandse Strijdkrachten (BS), die Mussert op 7 mei 1945 arresteerde.
• Van der Laan was een leraar van Mussert aan de HBS in Gorkum.
• Roskam was de boerenleider van de NSB.
• F. Rost van Tonningen was sinds 1936 lid van de NSB als jeugdstormleidster en sinds 1941 de echtgenote van Musserts rivaal de NSB-er Meinoud Rost van Tonningen. Zij spreekt over de motieven van Mussert en over de relatie tussen hem en haar echtgenoot.
• Schermerhorn studeerde in ongeveer dezelfde tijd als Mussert aan de TH in Delft; beiden studeerden in 1918 af, zij het in verschillende studierichtingen. In het interview vertelt Schermerhorn over de student en de ingenieur Mussert en over de brieven die deze hem nog vanuit gevangenschap schreef m.b.t. hun persoonlijke verhouding. Schermerhorn was ten tijde van Musserts executie minister-president van het eerste naoorlogse, nationale kabinet.
• Smit vertelt over de executie van Mussert.
• Van der Vaart Smit was leider van een christelijke kring en in het geheim lid van de NSB. Hij keerde zich echter tegen de gelijkschakeling van het onderwijs door de Duitse bezetter en tegen de jodenvervolging en haakte uiteindelijk af. Overigens spreekt hij over de verhouding tussen Mussert en Rauter.
• Mr. Zaayer had Mussert al in de jaren twintig ontmoet in verband met de organisatie van de protesten tegen het Belgisch-Nederlands verdrag van 1925 (vgl. ook het interview met Zaayer in: SFW werkuitgave no. 8, p.53). Na de Tweede Wereldoorlog was hij als procureur-fiscaal van het Haagse Bijzondere Gerechtshof een van de aanklagers van Mussert.

Interviewer: Paul Verhoeven

LINK naar VPRO site