Filmbeelden van de verwoesting van Zeeuws-Vlaanderen (1944 sep.-okt.), de bevrijding van Middelburg (1944 nov.) en de verwoesting van Koewacht door een V1 (1945 mrt), 1944-1945.
De interviews zijn gemaakt t.b.v. de doctoraalscriptie geschiedenis (RUU) van R. de Koeyer onder de (vermoedelijke) titel Het Militair Gezag in Zeeuws-Vlaanderen.
P. de Bruyne was in 1944-45 Eerste toegevoegd officier Militair Gezag in Zeeuws-Vlaanderen
W. de Kok was in 1944-45 op last van het MG geïnterneerd op beschuldiging van sympathiseren met de NSB
C.W. Slot (vice-admiraal b.d.) bekleedde bij het MG de functie van provinciaal commissaris van Zeeland.
Geïnterviewden:
Geïnterviewden:
Interviewer: R.L. Schuursma, P. Verhoeven
Voor meer informatie over de interviews en de geïnterviewden, zie: Stichting Film en Wetenschap (SFW) werkuitgave no. 8 (1995), pp. 1, 10, 32.
De collectie is nog niet gedigitaliseerd en daarom niet direct in te zien bij Beeld & Geluid. Digitalisering kan wel worden aangevraagd via Beeld & Geluid.
In DAAN, het digitale archief van Beeld & Geluid is wel het volgende item te vinden:
De interviews met Marga Klompé (1912-1986) en Joseph Luns (geb. 1911) zijn gehouden ten behoeve van een doctoraalscriptie geschiedenis (RUU) m.b.t. rooms-katholicisme en KVP-politiek in Nederland. Klompé werd eind jaren veertig lid van de Tweede Kamer voor de KVP en bekleedde daarnaast verscheidene internationale functies. In de jaren vijftig en zestig was zij minister – de eerste vrouwelijke in Nederland – van Maatschappelijk Werk, respectievelijk CRM in verscheidene kabinetten. Later ontplooide zij vele activiteiten de kerkelijke vredesbewegingen. De KVP-er Luns bekleedde vanaf 1956 tot en met 1971 onafgebroken het ministerschap voor Buitenlandse Zaken. In 1972 werd hij secretaris-generaal van de NAVO. Kort daarop trad hij uit de KVP.
Een geschiedschrijving van Nederland van 1938 tot en met 1948 aan de hand van interviews met vooral gewone mensen over de crisisjaren, de korte opbloei vanaf 1938, WO II en de dekolonisatie van Indonesië afgewisseld met archiefmateriaal waaronder speelfilm- en geluidsfragmenten.
Vanaf de jaren zeventig was er een kentering gekomen in het perspectief op de Tweede Wereldoorlog. Het was niet goed meer mogelijk zichzelf op de borst te slaan en alleen de beschuldigende vinger uit te steken naar de collaborateur, de nazi of de misdadiger.
Deze wijziging kwam tot uitdrukking in de VPRO-documentaire uit 1974. De nadruk lag op het falen van de autoriteiten en de mentale verwantschap van collaborateurs en ‘gewone’ burgers. Het verhaal is een ‘anti-epos’ van verwarring, eigenbelang, twijfel, reddeloosheid en absurditeit.
De interviews werden gemaakt t.b.v. de VPRO-produktie Vastberaden, maar soepel en met mate. Herinneringen aan Nederland 1938-1948, door H.J.A. Hofland, Hans Keller en Hans Verhagen. Televisie-uitzending vond plaats op 15 oktober 1974 (2 uur 55 min.). Een bewerkte versie werd uitgezonden op 29 juni 1977 en op 27 augustus 1989 herhaald.
De geïnterviewden vertellen hun herinneringen aan de laatste vooroorlogse jaren, de Tweede Wereldoorlog en de eerste naoorlogse periode vanuit de verschillende posities die ze indertijd innamen. Soms gaat het om autoriteiten zoals de politici Burger en Schermerhorn, de historicus Bouman, de communistische verzetsman Gortzak en ook de perschef van rijkscommissaris Seyss-Inquart, Willi Janke. Daarnaast echter komen verscheidene ‘gewone mensen’ aan het woord, op wier geschiedenis in en rond de oorlog de producenten vooral de nadruk wilden leggen. Voorbeelden zijn de Amsterdamse mevrouw de Bruin en haar vriendin, de verzetsman De Graaf, de NSB-er J.B. en de Duitse soldaten die tijdens de bezetting in Nederland gelegerd waren. Rasterhof, Van der Schaaf, Scheps en Slui geven hun visie op de zogeheten affaire Schokking. Mr. F.M.A. Schokking was in oorlogstijd burgemeester van Hazerswoude en speelde een rol in de arrestatie van het joodse gezin Pino. Na de oorlog werd hij burgemeester van Den Haag totdat de affaire werd opgerakeld en hem tot aftreden dwong. Bij Slui hadden de Pino’s tijdens de oorlog enige tijd ondergedoken gezeten.
Het overgrote deel van de interviews is door Hans Verhagen afgenomen. Aan het interview met Willi Janke nam tevens Sytze van der Zee deel. Het interview met Van Walsum – uiteindelijk niet in de documentaire terechtgekomen – werd door Henk Hofland gehouden.
De makers van de documentaire gaven een boek uit waarin (een deel van) de teksten uit de televisiefilm zijn opgenomen: Vastberaden maar soepel en met mate. Herinneringen aan Nederland 1938-1948, Amsterdam: Contact, 1976. Keller en Hofland voorzagen het boek van inleidende artikelen, waarin de algemene uitgangspunten van en praktische voorbereidingen op de produktie zijn geboekstaafd. Het boek is bij SFW aanwezig.
Chris Vos maakte een analyse van de documentaire in zijn artikel ‘Een onverschillige geschiedenis? De betekenis van de VPROdocumentaire Vastberaden, maar soepel en met mate voor de Nederlandse audiovisuele geschiedschrijving’, in: Jaarboek Mediageschiedenis 5, Amsterdam: Stichting Mediageschiedenis/Stichting beheer IISG, 1993, p.227-260. Dat deed hij eveneens in zijn dissertatie Televisie en Bezetting. Een onderzoek naar de documentaire verbeelding van de tweede Wereldoorlog in Nederland, Hilversum: Verloren, 1995, pp. 128-153.
In 1989 werd de documentaire herhaald in het kader van de VPRO-serie TVTOEN. of: Hoe de Nederlandse televisie geschiedenis schrijft. De makers praatten daar over de totstandkoming van de film, hun achterliggende ideeën, de affaire Schokking en over (oud-premier) de Quay die een interview weigerde.
Geïnterviewde(n): Henriëtte de Beaufort, H. Blok, mw. de Bruin en mw. Anchelon, prof. dr. P.J. Bouman, mr. J.A.W. Burger, Henk Gortzak, Willi Janke, J.B. (alleen initialen), Cas de Graaf, dhr. P.J. en mw. Kruger[s], B.J.
Kouw, Gerrit Kouwenaar, J. Osten, L. Rasterhof, S.J. van der Schaaf, prof. ir. W. Schermerhorn, Daan Slui, G.E. van Walsum, Lex van Weren, mr. J.C. de Wit, J.H. Scheps, dhr. Kwiet, 2 (anonieme) Duitse soldaten, 5 ‘grensbewoners’
Geschiedenis van een Plek, concentratiekamp Amersfoort
Auteur: Armando, Hans Verhagen en Maud Keus
De Bezige Bij, 1980
ISBN: 9789023452683
De interviews zijn gemaakt t.b.v. de drie uur durende documentaire film Geschiedenis van een plek, die Hans Verhagen samen met Armando in 1978 voor de VPRO-televisie maakte over het concentratiekamp Amersfoort (gemeente Leusden). Zij benaderen hun onderwerp als de geschiedenis van het (‘schuldige’) terrein. Aan de orde komen: het ontstaan van het kamp in 1939 als legerplaats voor gemobiliseerde Nederlandse militairen, zijn
functie als concentratiekamp van de Duitse bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog, het gebruik als repatriëringskamp de eerste maanden na de bevrijding en als interneringskamp voor Nederlandse SS-ers en NSB-ers direct daarna, de afbraak eind jaren ’60 ten behoeve van de nieuwbouw voor het Politie Opleidingscentrum De Boskamp. De nadruk ligt echter op de periode dat het kamp als concentratiekamp van de Duitse bezetter diende. De film werd uitgezonden als laatste aflevering van de reeks Het gat van Nederland, op 14 mei 1978. Vele van de interviews worden gedeeltelijk wandelend, inclusief filmcamera, door de omgeving van het kamp gehouden.
Van Dam, Kleinveld, Molenaar, Zoetmulder, Wolders, Van den Burg, Van den Berg, Robeer, kapelaan Slots en Schols vertellen als ex-gevangenen over hun ervaringen in het kamp. Zij waren er veelal vanwege verzetsactiviteiten in terechtgekomen. Zij spreken onder meer over de kampbeulen Berg en Kotälla. Daarnaast komen aan het woord: de aannemer die de barakken in 1939 bouwde (Herzinger); de beheerder van de begraafplaats nabij het kamp, die de doden uit het kamp begroef maar ook levenden van het terrein smokkelde (Jansen); een gemeentearbeider uit Leusden die waar mogelijk de gevangenen hielp met ontsnappingen,
het verzenden van brieven etcetera (Schut); de zoon van de eigenaar van hotel Oud-Leusden, dat tijdens de bezettingsperiode was gevorderd door de Duitsers en direct tegen het kamp aanlag (Jets); de huisschilder die de barakken zowel in 1939 schilderde als in 1945, korte tijd na de bevrijding (Van Hoven); de Amersfoortse groenteleverancier van het kamp (Van Zomeren); de sloper van de laatste barakken eind jaren ’60 (Van Essen); de al enige tijd vóór de oorlog in Nederland woonachtige Duitser Engbrocks, die in 1941 als straf werd opgeleid tot SSkampbewaker in Amersfoort en door vele gevangenen de ‘goede Duitser’ wordt genoemd omdat hij hen probeerde te helpen; de medewerkster van het Nederlandse Rode Kruis Van Overheem, die met name het laatste oorlogsjaar zoveel mogelijk voedselpakketten het kamp in probeerde te krijgen en die door de gevangenen de ‘witte engel van Amersfoort’ werd genoemd (zij speelde tevens een belangrijke rol in het kamp in de paar maanden dat het dienst deed als repatriëringscentrum voor Nederlanders die terugkeerden uit Duitsland); de kampcommandant van nà de bevrijding (Van Zwol); de directeur van de Politie Opleidingsschool
De Boskamp, wiens instituut eind jaren zestig op het terrein gevestigd werd (Steenlaar); enkele naamloze leerlingen en een sportleraar van de politie-opleiding over het verleden van het terrein in korte gesprekjes.
Geïnterviewden: Frans van de Berg, Jan van den Burg, N. van Dam, Willy Engbrocks, R. van Essen, H. Hertzinger, A. van Hoven, Evert Jansen, Martin Jets, Gerrit Kleinveld, ds. O. Molenaar, mw. van Overheem, Henk Robeer, Joep Schols, Arie Schut, Jean Slots, M. van Steenlaar, Hans Wolders, S.H.A.M. Zoetmulder, A. van Zomeren, C. van Zwol, enkele anonieme personen.
De serie interviews betreft veelal korte gesprekken (variërend van vier tot 40 minuten) met Indische Nederlanders. Er wordt gesproken over hun komst naar Nederland en hun inpassing in de Nederlandse
samenleving. Het materiaal werd gebruikt voor een NOS radioprogramma, uitgezonden in maart 1971.
Interviewer(s): Dick Verkijk
Aantal geïnterviewde personen: 27
Mw. van Bamiset, dhr. Bochove, dhr. Corsmit, dhr. Doeff, Fermin February, mr. Hakker, dhr. en mw. Heering, ir. van Helsdingen, dhr. en mw. Jans, drs. Kraak, prof. dr. van Lier, mw. Nicola, dhr. Oort, K. Pavilcek, vader en zoon Pietersz, dhr. Pratacik, Coen Pronk, dhr. de Riemer, dhr. Robinson, drs. H. Ruiter, ir. J. Sluyters, prof. dr. J.D. Spekman, dhr. en mw. Tielman, ir. de Vries
De collectie is nog niet gedigitaliseerd en daarom niet direct in te zien bij Beeld & Geluid. Digitalisering kan wel worden aangevraagd via Beeld & Geluid.
In DAAN, het digitale archief van Beeld & Geluid zijn wel de volgende items te vinden:
De interviews zijn gemaakt ten behoeve van Verhoevens film Portret van Anton Adriaan Mussert (1968, 16mm, 55′), aan de samenstelling waarvan tevens Hans Keller en Leo Kool meewerkten.
Hij werd uitgezonden door de VPRO-televisie op 16 april 1970 en herhaald op 20 augustus 1989 in het kader van de serie TVTOEN. of: Hoe de Nederlandse televisie geschiedenis schrijft, waarin tevens aandacht werd besteed de problemen rond de eerste uitzending. Deze worden ook beschreven bij de behandeling van de film in Chris Vos, Televisie en bezetting. Een onderzoek naar de documentaire verbeelding van de Tweede Wereldoorlog in Nederland, Hilversum: Verloren, 1995, pp.126-127.
Film en de interviews schetsen de levensloop van Mussert (1894-1946): zijn HBS-tijd; de studie weg- en waterbouwkunde aan de Technische Hogeschool in Delft; zijn werk bij de Provinciale Waterstaat in Utrecht, sinds 1921 als ingenieur en later als hoofdingenieur directeur tot zijn ontslag in 1934; het belang van zijn activiteiten als secretaris van het comité tegen het Belgisch-Nederlands Verdrag van 1925 voor zijn verdere politieke ambities; de oprichting van de NSB in 1931; zijn rol binnen de NSB en die tijdens de Duitse bezetting; zijn arrestatie in mei 1945; zijn internering in de strafgevangenis te Scheveningen; het proces in november 1945; zijn executie op 7 mei 1946.
Interviewer: Paul Verhoeven
Het betreft hier drie interviews met betrekking tot de Spaanse Burgeroorlog die Veeninga hield met de communistische oud-Spanjestrijder Van Poelgeest (geb. 1914), de sinds 1953 in Nederland woonachtige Spaanse letterkundige Carrasquer (geb. 1915) en de anarchist Constandse (1899-1985).
Eveneens voor de goede orde. Heerlen in oorlogstijd, 1940-1944
Auteur: Jos Hoogeveen
Uitgever: Winants B.V., Boekhandel En Uitgeverij, 1984
ISBN: 9789070001087
De interviews zijn gehouden t.b.v. het boek van Jos Hoogeveen ‘Eveneens voor de goede orde’. Heerlen in oorlogstijd, 1940-1944
De geïnterviewden zijn oud-verzetsstrijders, die spreken over hun ervaringen tijdens de Tweede Wereldoorlog in Heerlen tot aan de bevrijding van die stad in 1944.
Geïnterviewden:
Inval Duitse leger in Heerlen, 10 mei 1940. Na de bezetting van Heerlen werden meerdere gewezen Nederlandse militairen actief in het verzet. (Collectie Rijckheyt)
De interviews zijn gemaakt t.b.v. de VARA-televisieproduktie Een boterham met tevredenheid (55′) van Abram de Swaan en Paul van den Bos, uitgezonden op 1 mei 1971.
Aan de context van de film en de totstandkoming van de interviews werd onder meer aandacht besteed in Vrije Geluiden. VPRO programmablad voor tv en radio, nr. 18, 1-8 mei 1971.
De geïnterviewden praten over hun (geoefende of ongeschoolde) werk en eventuele eerdere beroepen of werkkringen.
Boon is metaalarbeider (plaatperser) bij DAF; Ten Dolle is textielarbeider (strekker) bij de Enka in Emmen; Hilkhuyzen is ponstypiste op het computercentrum van een verzekeringsmaatschappij; Mathijsen – niet in de documentaire opgenomen – is metaalarbeider bij Tomado; Oussoren is kabelvlechter bij de Draka; Spoelstra is koekjesinpakster bij Albert Heijn. Het interview met Hilkhuyzen is door Langebach afgenomen.
Geïnterviewden:
Interviewer(s): Bram de Swaan, Laurie Langebach
De Swaan publiceerde de interviews in verkorte vorm in zijn boek Een boterham
met tevredenheid. Gesprekken met arbeiders, Amsterdam:
Van Gennep, 1972.
