Historici Ewout van der Horst en Martin van der Linde van de Overijsselacademie spraken met ruim zestig boeren, boerinnen en aanverwante beroepsgroepen uit Overijssel over de veranderingen binnen de agrarische sector. De komst van de melkmachine, trekker en ligboxenstal betekende een grote omslag in de agrarische bedrijfsvoering en het leven van de boeren. Met weemoed en trots vertellen de mensen over zaken als grond, opleiding, fokkerij, coöperaties en veemarkten, over hoe ze met hard werken beetje bij beetje konden ‘Vooruitboeren’.
Met hulp van fotograaf en cameraman Albert Bartelds zijn de levensverhalen van de mensen ook in beeld gebracht.

Via het online platform MijnStadMijnDorp zijn honderden verhalen, films en foto’s gepubliceerd die een persoonlijk kijkje bieden in het naoorlogse boerenleven in Overijssel.

• Voor de videobeelden van de interviews (fragmenten), zie hier.
• Voor korte biografieën van de geïnterviewden en downloadbare tekstbewerkingen van de interviews, zie hier.

In het rijk geïllustreerde boek Vooruitboeren beschrijven de onderzoekers hoe boeren vanuit traditie veranderde in agrarisch ondernemerschap.

De interviews zijn gemaakt t.b.v. de film Imke Klaver, herinneringen van een friese landarbeider (16mm, 35′, Hedda van Gennep en
Henk de By, 1975), uitgezonden door de VARA-televisie op 13 april 1975. In de VARA-gids van die week geeft een artikel contextinformatie over de film en de erin voorkomende personen; tevens is hierin de neerslag te vinden van (nog) een gesprek met
Roorda: ‘Gerrit Roorda, vertel jij eens wie Imke Klaver was’, door Marinus Schroevers.

Het project is gestart tegen de achtergrond van de ‘ontdekking’ van het dagboek van Imke Klaver door de historicus Ger Harmsen, die
tevens het commentaar spreekt in de film. Het dagboek is in druk verschenen: Imke Klaver, Herinneringen van een Friese
landarbeider. Enkele opgetekende zaken uit het jongste verleden tot 1925 (ingeleid door Ger Harmsen en met aantekeningen van
Johan Frieswijk), Nijmegen: SUN, 1974.

In de interviews wordt gesproken over de persoon van Imke Klaver, over de veelal erbarmelijke leef- en werkomstandigheden op het Friese platteland aan het einde van de 19de en in de eerste decennia van de 20ste eeuw en over de (vrij-)socialistische beweging in die periode. Zoals ook het dagboek van Klaver eindigen de gesprekken bij de werkverschaffingsstaking van 1925. Otje en Jelle Klaver zijn respectievelijk echtgenote en zoon van de hoofdpersoon. Met Hiltje de Vries-Hogerhuis wordt uitsluitend gesproken over de beruchte ‘Hogerhuis-zaak’, waarbij de gebroeders Wiebren, Marten en Keimpe Hogerhuis in 1895 wegens inbraak met geweldpleging werden gearresteerd en veroordeeld, naar verluidt ten onrechte. Als aanhangers van Domela Nieuwenhuis zouden zij tijdens het proces kansloos zijn geweest. Mw. de Vries was een nicht (oomzegger) van de broers.

Geinterviewden:

• Dhr. en mw. Brandsma
• Jelle Klaver
• Otje Klaver-Haanstra
• dhr. van der Laan
• Gerrit Roorda
• dhr. Schoppe
• dhr. Veenstra
• Hiltje de Vries-Hogerhuis
• Douwe de Wit

In 1971 kreeg Ger Harmsen in Friesland een dik schoolschrift onder ogen, dat de levensherinneringen en overpeinzingen bleek te bevatten van Imke Klaver. Deze was in 1967 op 87-jarige leeftijd overleden. In 1971 zijn deze herinneringen voor het eerst in boekvorm, tweetalig: Fries en Nederlands, uitgegeven door SUN. Destijds veel gelezen en geprezen. De edities uit de jaren zeventig zijn alweer jaren uitverkocht. Omdat er nog altijd veel vraag naar was, verscheen er een herdruk, voorzien van een nieuw nawoord door Johan Frieswijk.

Voor het onderzoek ‘Bewogen landschap’ (2020) en het project ‘boerenland zoekt toekomst’ verzamelt Stichting Multimediale Cultuur (SMC) in Amsterdam vanaf 2008 verhalen van mensen die uit eigen ervaring vertellen over de modernisering van de landbouw en het Nederlandse platteland in de periode 1945-1985. In de verzameling ‘Lanbouwfilms en verhalen’ bevinden zich documentaires, samengesteld uit audiovisueel vastgelegde oral-history interviews en voorlichtingsfims uit de historische collectie van LNV. 

het promotieonderzoek ‘Bewogen landschap’ van ir. Peter Veer (UvA) zorgde voor het wetenschappelijke kader waarbinnen het werk voor ‘landbouwfilms en verhalen’ plaatsvindt. Bij het verzamelen van de verhalen werkt het SMC samen  met onder andere de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) in Amersfoort. Het land van Maas en Waal is één van de naoorlogse wederopbouwlandschappen die het RCE over het voetlicht brengt. 

Het promotieonderzoek vond plaats in samenwerking met het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid in Hilversum (Beeld en Geluid). De studie gaat over de totale collectie van 533 voorlichtingsfilms die verspreid werden door het Filmbureau van het ministerie. De kern van deze historische collectie wordt bewaard door Beeld en Geluid. 

In Bewogen Landschap is onderzoek gedaan naar een verzameling historische voorlichtingsfilms verspreid door het Nederlandse Ministerie van Landbouw in de naoorlogse periode (1945-1985).

Een filmisch montageprogramma maakt gebruik van een tijdslijn die bestaat uit verschillende beeld- en geluidslijnen.30 Op de eerste V1/A1 lijnen staan de gekozen fragmenten uit het oral history-interview. Daaruit worden de fragmenten die niet van belang zijn voor het onderwerp verwijderd. Vervolgens komt de bekeken historische landbouwvoorlichtingsfilm op de V3/A3 lijnen. Op de V1/A1 lijnen staat synchroon hetgeen de deelnemer vertelde tijdens het bekijken van de film. De film- en interviewlijnen zijn dus aan elkaar verbonden. Op de tussenliggende V2/A2 lijnen komen verplaatste fragmenten uit het oral history-interview als een nieuwe commentaarstem die de cineast passend vindt bij de historische landbouwvoorlichtingsfilm. Het monteren is een proces van passen en meten waarbij in dit geval de verhaallijn van de archieffilm leidend is. 

• A – De historische film M 308 MET MINDER MOEITE, MEER RESULTAAT (1959).
• B – De montage van het filmisch vastgelegde oral history-interview in groot kader en de historische film in klein kader.
• C – De database met de verschillende audiovisuele elementen.
• D – De tijdlijn van de oral histrory-film in wording.
  V1/A1 de beeld- en geluidslijnen van de oral history-interview fragmenten.
  V2/A2 de lijnen van verplaatste oral history-interview fragmenten.
  V3/A3 de lijnen van de historische film in volledig- en klein kader.

De laatste fase van de montage was het aanpassen van de beeldkaders, het verbeteren van de beeld- en geluidskwaliteit, het toevoegen van geschreven tekst en muziekfragmenten zodat een, voor een geïnteresseerd publiek, aantrekkelijk audiovisueel product tot stand kwam. De proefmontage van de oral history-film was gereed.

Bewogen landschap
Een cultuurhistorische studie over de filmpraktijken van het ministerie van Landbouw (1945-1985)
Veer, P.M.

Proefschrift 2020

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden in Nederland meer dan achtduizend boerderijen verwoest, vaak inclusief de inboedel. Omdat juist de boerinnen en boerendochters veel taken in het huishouden vervulden en daardoor op een bijzondere manier verbonden waren aan de boerderij vormen zij een speciale groep van oorlogsgetroffenen. In het kader van dit interviewproject zijn twaalf gesprekken gevoerd met getuigen in Groesbeek, Mill en de Grebbelinie. De geïnterviewden vertellen over de verwoestingen tijdens de oorlog, het alledaagse leven in noodwoningen en de wederopbouw.

In het project zijn verhalen verzameld met verschillende invalshoeken: verhalen vanuit het perspectief van de tiener-boerendochter, de boerenmeid, de boerendochter die naar een pleeggezin werd gestuurd, de arbeidersdochter en de boerendochter die niet van een verwoeste boerderij kwam maar de verwoestingen en het leven in de noodwoningen in de buurtschap heeft meegemaakt. De nadruk ligt deels op de oorlogsgebeurtenissen in 1940, deels op de gebeurtenissen in 1944/45. De meeste vrouwen hebben niet eerder hun verhaal verteld.

In 2009 hebben getrainde vrijwilligers uitgebreide gesprekken gevoerd met fruitboeren en landarbeiders in het rivierengebied (oral history). Met toestemming van de geïnterviewden zijn de gesprekken op band opgenomen en woordelijk uitgetypt, waarna er een goed leesbaar verhaal is geschreven. Het project is een activiteit van het Steunpunt Hoogstamfruit en Stichting Landschapsbeheer Gelderland (SLG). Doel van het project was om nu het nog kan, de geschiedenis van de fruitteelt, met name van de hoogstamboomgaarden vast te leggen. De vrijwilligers zijn begeleid door SLG.

Er zijn 28 gesprekken gevoerd met fruittelers en arbeiders in de fruitteelt. De verhalen gaan over hoe het vroeger, tot ongeveer de jaren zestig, ging in de hoogstamboomgaard. Ze gaan over de plaats van de boomgaard in het boerenbedrijf, over de seizoensarbeid, over het snoeien, enten, spuiten van de bomen en over het plukken van het fruit. De verhalen geven ook een overzicht van alle rassen die destijds gekweekt werden. Het zijn persoonlijke verhalen over de eigen herinneringen en ervaringen. Samen met de foto’s die gemaakt zijn, geven de verhalen een mooi beeld van hoe het leven in de fruitteelt vroeger was.

Veel van de herinneringen behoren tot het verleden. De afgelopen decennia is de situatie in de fruitteelt ingrijpend veranderd. Hoogstambomen zijn vervangen door laagstambomen en struiken. De gebruikte bestrijdingsmiddelen zijn inmiddels verboden en de meeste oude fruitrassen verdwenen. Om de achteruitgang van de resterende hoogstamboomgaarden te stoppen en oude rassen in stand te houden is het Steunpunt Hoogstamfruit opgericht.

Van Hoenderik tot Heerepeer heeft als thema historische fruitteelt in het rivierengebied en bevat verhalen over het dagelijkse leven in en rond boomgaarden. Het boekje bevat 27 verhalen afkomstig uit interviews met boeren en landarbeiders uit acht rivierengebiedgemeenten over de geschiedenis van de hoogstamboomgaarden. Dit heeft verhalen opgeleverd over gele Californische pap, armoede en welvaart in de fruitteelt, melige Notarisappels, hard werken in de vier seizoenen en natuurlijk de kersenpluk. Het project waar dit boekje het eindresultaat van is, is mogelijk gemaakt dankzij de ondersteuning van het Steunpunt Hoogstamfruit en de hierbij aangesloten gemeenten: Geldermalsen, Buren, Druten, Beuningen, West Maas en Waal, Zaltbommel, Culemborg en Maasdriel.