Ongeveer veertig inwoners van Den Dungen spreken over hun ervaringen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Verschillende personen komen aan bod, zowel verzetslieden als “gewone” mensen.

In Den Dungen vlogen in september 1944 meer dan 2000 zweefvliegtuigen over het dorp. Van 17 tot 26 september 1944 wilden de geallieerden met een groot offensief (operatie ‘Market Garden’) een bruggenhoofd over de grote rivieren in Nederland creëren. In een bliksemsnelle aanval moesten luchtlandingstroepen bruggen veilig stellen. Grondtroepen moesten daarna vanuit België over deze bruggen oprukken naar het IJsselmeer. Er werden drie complete divisies gedropt: de 101ste US Airborne Divisie bij Eindhoven en Veghel, de 82ste US Airborne Divisie bij Grave en Groesbeek en de 1ste Britse Airborne Divisie bij Arnhem en Oosterbeek. Bij de Amerikanen verliep alles vrij goed. De bruggen over de Maas en het Maas-Waalkanaal bij Heumen en de meeste bruggen nabij Eindboven vielen in hun handen en na harde strijd ook de Waalbrug bij Nijmegen. Maar de Rijnbrug bij Arnhem bleek een brug te ver. De Britse para’s werden verrast door Duitse pantsertroepen en moesten zich onder zware verliezen terugtrekken in de Betuwe.

Tijdens deze grootscheepse operatie streken bijna 800 zweefvliegtuigen neer op Brabantse bodem. In deze provincie was de driehoek Den Dungen-Vught-Den Bosch (met als codenaam ‘Ellis’) een richtpunt voor alle sleep- en zweefvliegtuigen. Van hieruit vloog men de landingsplaatsen aan.

R.L. Schuursma interviewde Karel Nort (1913-1981), die als chef-omroeper via Radio Herrijzend Nederland op 4 mei 1945 het nieuws van de Duitse Capitulatie meldde. Het interview ging over Norts rol in het verzet, zijn werk bij de AVRO en zijn rol als chef-omroeper bij Radio Herrijzend Nederland.

Nort trad in 1938 in dienst van de AVRO als sportverslaggever. Na het verdwijnen van de omroepen werkte hij tot begin 1943 voor de gelijkgeschakelde Nederlandsche Omroep. Toen dit werk hem te gortig werd, vertrok hij naar Maastricht, waar hij ging werken in de stationsrestauratie. Hij raakte daar betrokken bij het verzet en was betrokken bij wapensmokkel. Vervolgens, na de bevrijding van Eindhoven in 1944, crosste hij bij Biesbosch en werd hij medewerker van Radio Herrijzend Nederland. Met een geïmproviseerde reportagewagen trok hij door het bevrijde deel van Nederland. Nort geeft hier een verslag van deze bezigheid.

Wanneer op zaterdag 5 mei 1945 de capitulatie van de Duisters in heel Nederland bekend wordt, is het voor de medewerkers van Radio Herrijzend Nederland nog de vraag wat er na de bevrijding met de zender gaat gebeuren. Het hoofd van het Militair Gezag heeft in de eerste plaats besloten dat Radio Herrijzend Nederland na de bevrijding onmiddellijk uit de lucht gehaald zou worden. Dit zou uiteindelijk pas in 1946 gebeuren.

Voor meer informatie over het interview en de geïnterviewde, zie: SFW-werkuitgave no. 8 (1995), p.34

De zeventigjarige Gerard Slotemaker de Bruine sprak met de interviewers Th. Minderaa, J. Rijken, R.L. Schuursma en Sj. Vellenga over zijn verzetswerk tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Hij was de zoon van CHU-minister Jan Rudolph Slotemaker de Bruine en Cornelia de Jong. Hij was zeer actief in het verzet, met name in de spionagegroep ‘de Zwitserse weg.’ De Zwitserse Weg was tijdens de Tweede Wereldoorlog een gangbare smokkelroute van 1942 tot juni 1944, die deel uitmaakte van het ondergronds netwerk Dutch-Paris. Premier Gerbrandy drong er bij dominee Visser ‘t Hooft op aan een inlichtingendienst op te zetten om contact mogelijk te maken tussen bezet Nederland en de regering in Londen. Visser ‘t Hooft ontmoette net in die periode Hebe Charlotte Kohlbrugge en zo kwam de nieuwe route tot stand. De route ging via betrouwbare personen en adressen van Nederland, waaronder Slotemaker de Bruine, naar Genève. Vaak brachten koeriers via deze route berichten naar Zwitserland die voor de regering in Londen bestemd waren. Die berichten werden in Nederland op microfilm gezet en vaak in de kleding verstopt.

Na de oorlog werd Slotemaker de Bruine directeur van het wetenschappelijke bureau van de PvdA, met welke partij hij vanwege de Indonesische kwestie brak. Gedurende zijn leven onderhield hij nauwe banden met vooraanstaande theologen en vervulde hij veel nevenfuncties. Tussen 1963 en 1967 zat De Bruine namens de Pacifistisch Socialistische Partij in de Tweede Kamer.

In het gesprek vertelt Sieburgh over zijn ervaringen als geluidstechnicus. In 1942 richtte hij samen met Koos Groeneveld de geluidsstudio Siegro in Rotterdam op. Tijdens de oorlogsjaren fungeerde hij onder meer als ‘luisterpost’ na het moment dat in Nederland de radio’s moesten worden ingeleverd en werkte hij aan (de reparatie van) geheime zenders. Uiteindelijk kwam hij in de kringen van de verzetsorganisatie LO-LKP terecht. In 1944 moest hij enige tijd onderduiken. In de laatste oorlogsperiode en tijdens de bevrijding werkte hij voor Radio Herrijzend Nederland. Hij reed onder meer met een reportagewagen van de Binnenlandse Strijdkrachten rond om zoveel mogelijk opnamen te maken.

Na de oorlog bouwden Sieburgh en Groeneveld hun geluidstechnisch bedrijf verder uit en werkten onder meer voor het beroepstoneel en de omroepen, ‘deden’ radioreclame en verzorgden het geluid voor films. Zo maakte Sieburgh de geluidsopnamen voor enkele documentaires van Herman van der Horst, waaronder ‘t Schot is te boord. Eind jaren zestig kwam er een eind aan het bedrijf en ging Sieburgh voor zichzelf verder. In het interview komen regelmatig technische zaken aan de orde. 

De toenmalige directeur van het Arnhemse Gemeentemuseum Pierre Jansen (1926-2007) interviewde in 1970 de schilder-beeldhouwer Johan Hendrik van Zweden (1896-1975) aan de vooravond van een overzichtstentoonstelling van diens werk in Arnhem, ter gelegenheid van zijn 75ste verjaardag. Van Zweden was een leerling van Jan Altink en Jan Wiegers, die samen De Ploeg oprichtten en daarmee het Duitse expressionisme in Nederland introduceerden. Van Zweden was ook lid van de Groningse kunstenaarskring. In zijn Groninger jaren werden vele portretten gemaakt van Van Zweden (bijgenaamd “Shanghai Bobby” vanwege zijn Aziatische trekken) door de Ploegleden, waaruit persoonlijke vriendschap en sympathie bleek. Tijdens de Tweede Wereldoorlog sloot hij zich aan bij het kunstenaarsverzet, maar hij werd spoedig opgepakt en gevangengezet in Kamp Vught.

In het interview wordt onder meer ingegaan op Van Zwedens verzetsactiviteiten ten tijde vand de Duitse bezetting en zijn verblijf in het concentratiekamp Vught, waarheen hij in 1943 na zijn arrestatie was overgebracht. Daar kon hij met medeweten van de kampcommandant een eigen atelier opzetten. Na diens vertrek was hij werkzaam in de tekenkamer van de Philipswerkplaats Vught. In het kamp maakte hij onder andere portretten van zijn medegevangenen.

In mei 1944 werd hij gedeporteerd naar concentratiekamp Dachau, waaruit hij in april 1945 werd bevrijd. Na de oorlog werd hij door Mart Stam, als vervanger voor de omgekomen beeldhouwer Frits van Hall, aangesteld als docent aan het Instituut voor Kunstnijverheidsonderwijs (de latere Gerrit Rietveld Academie) in Amsterdam.

Carlos Rocha, lid van het Centraal Comité van de bevrijdingsbeweging MPLA (Movimento Popular de Libertaçâo de Angola), spreekt over de situatie van de bevrijdingsstrijd in Angola. Het interview vond plaats tegen de achtergrond van de Anjer-revolutie in Portugal (25 april 1974), waarvoor de koloniale oorlogen die dit land in onder meer Angola voerde de directe aanleiding vormde.

Aan de orde komen onder meer de mogelijke oplossing van het koloniale probleem door de nieuwe bewindvoerders in Portugal; de situatie in de reeds bevrijde gebieden in Angola; de verhouding tussen de MPLA en de andere Angolese bevrijdingsbewegingen, waaronder de FNLA (enige tijd UPA geheten); de verhouding met de onafhankelijkheidsbewegingen Frelimo in Mozambique en PAIGC in Guinee-Bissau; de overeenkomst met de (anti-imperialistische) strijd in Indo-China. Angola verkreeg zijn officiële onafhankelijkheid op 11 november 1975.  Het gesprek werd in het Frans gehouden. De transcriptie is  in Nederlandse vertaling bij Beeld & Geluid aanwezig. 

Een gesprek tussen K. Schaap en P.R.A. van Iddekinge van het Gemeentearchief Arnhem met E.A. Bolte, opzichter Nederlandse Spoorwegen, betreffende diens lotgevallen en (verzets-)activiteiten in de Tweede Wereldoorlog. Tijdens de oorlog woonde hij aan de Utrechtseweg 48 tegenover het Gemeentemuseum te Arnhem. Het gesprek vond plaats op 3 juni 1965, in Bolte’s huis: Bosweg 3 te Velp

Voor meer informatie over het interview en de geïnterviewde, zie: SFW-werkuitgave no. 8 (1995), p.7

Geïnterviewden:

• J.M. van Ameijde
• H.A. Das, later directeur van de stichting 1940-1945
• S.S.P. de Man, voormalig gewestelijk commandant Binnenlandse Strijdkrachten, gewest 8

Interviewer: De historicus R.L. Schuursma en de filmregisseur P. Verhoeven

De drie interviews leverden zeven uur aan materiaal op.

Voor meer informatie over de interviews en de geïnterviewden, zie: Stichting Film en Wetenschap (SFW) werkuitgave no. 8 (1995), pp. 1, 10, 32.

Ad de Beer in gesprek met de fam. Van Eerdewijk-Sandbergen over de overval bij Coba Pulskens in de Diepenstraat te Tilburg op 9 juli 1944. Van Eerdewijk was betrokken bij het illegale werk van Coba en woonde naast Coba Pulskens.

Gerrit Kobes in gesprek met C. v.d. Hooft, in de oorlog rayon-leider van de LO/LKP, Brabant-Oost en met dhr. Hamburg, in de oorlog aktief in het verzet binnen Tilburg, Groep O.D. 

Gerrit Kobes in gesprek met frater Frederico, pater Rembertus (Rooie Rem) en Jan Franken over de illegaliteit binnen de LO/LKP, Brabant Oost.

Gerrit Kobes in gesprek met Eppo Boer te Beesterzwaag, in de oorlog werkzaam als illegaal werker (rayonleider) binnen de LO/LKP, regio Tilburg West. Na de bevrijding was dhr. Boer aktief m.b.t. de oprichting MTN (Motor Transport Nederland), voorloper van de AAT.

Vier verzetstrijders in de vakantie rond augustus / september 1941. Met bril Jac Theelen en rechts van hem Leo Winkelmolen. Zij kwamen uit Limburg en waren ondergedoken bij Coba Pulskens – © Regionaal Archief Tilburg

De Februaristaking werd gehouden tijdens de Tweede Wereldoorlog uit protest tegen de vele anti-joodse maatregelen en de jodenvervolging. Duizenden arbeiders legden hun werk neer. De staking begon op 25 februari 1941 in Amsterdam en breidde zich een dag later uit naar de Zaanstreek, Haarlem, Velsen, Hilversum en de stad Utrecht en directe omgeving. Het was de eerste grootschalige verzetsactie tegen de Duitse bezetter in Europa. De Februaristaking wordt sinds 1946 jaarlijks op 25 februari herdacht op het Jonas Daniël Meijerplein te Amsterdam, bij het beeld van Mari Andriessen “De Dokwerker”. De collectie omvat interviews gehouden door o.a. Jan Dop, Simon Korper en Gerard Maas met Februaristakers.

De Stichting Comité Herdenking Februaristaking 1941 is in 1990 opgericht als opvolger van het Februariherdenkingskomité.

De interviews zijn gehouden door Jan Dop (1943), (cineast die samen met Kees Hin (1936-2020) en Frans van der Staak (overleden 2001) de speelfilm maakte over de Februaristaking Soldaten zonder geweren (1985). Jan Dop maakte enkele interviews alleen, een aantal in samenwerking met Simon Korper (1907-1988) en later het merendeel samen met Gerard Maas (Zaandam, 1913 – Amsterdam, 1988) communist, verzetsstrijder en politicus.

Maas schreef over de februaristaking o.a. Kroniek van de Februari-staking 1941, Amsterdam, 1961 en 1941 bloeiden de rozen in februari, een korte historische schets, Amsterdam [1985].