Xavier Taveirne praat met de eerste generaties mannen die zich in Vlaanderen durfden te outen als homo. Het is een aangrijpende en vaak ook onthutsende reeks met verhalen over liefde, strijd en pijn, en het taboe van het homo zijn in minder tolerante tijden.

In drie afleveringen vertellen oudere homo’s ongecensureerd hun verhaal. Belangrijke verhalen en vaak ook gesprekken waarin ze heikele actuele thema’s niet uit de weg gaan.

Driedelige documentaire “Voor de mannen”

Aflevering 1: 1940-1970
In de eerste aflevering komen de homo’s aan het woord die opgroeiden in het katholieke Vlaanderen van na de oorlog. Seks was voor iedereen taboe, en als er al over homoseksualiteit werd gesproken, dan had men het over ‘jeanetten’. Ook de kerk was heel repressief.

Xavier zoekt Paul Rademaekers op, 98 jaar intussen, die zich nog altijd kwaad maakt als hij aan die tijden terugdenkt: “Ik heb altijd gezegd: homoseksualiteit is geen seksueel probleem, maar een sociaal probleem. Ik ben met moeilijke kaarten aan de start gekomen. Maar zelfs met moeilijke kaarten moet je proberen zoveel mogelijk troeven te maken. Mijn troeven waren dat ik me altijd inzette voor anderen en dan vooral voor homo’s.”

De eerste kentering kwam er pas in 1970, toen Will Ferdy als eerste bekende Vlaming op televisie sprak over zijn “anders zijn”. Het was een shock voor Vlaanderen. Will kreeg veel negatieve reacties, maar zijn moedige getuigenis vormde wel het prille begin van de homo-emancipatie.

Aflevering 2: 1970-1980
De wilde jaren zeventig waren ook voor de homogemeenschap de jaren van seksuele bevrijding en maatschappelijke veranderingen.

Hoewel homo’s – zeker op het platteland – nog vaak een verborgen leven bleven leiden, ontstonden er in de steden bloeiende subculturen met homobars en discotheken waar alles mogelijk was. Een liederlijk leven waar iedereen vandaag met nostalgie aan terugdenkt.

Xavier praat ook met Chille De Man en Guido Totté. Guido kwam met de trotskistische Rooie Vlinder voor het eerst op straat om gelijke rechten voor homo’s en hetero’s af te dwingen. Een vroege voorloper van de Pride, die Chille later voor het eerst organiseerde in Brussel.

Aflevering 3: 1980-1995
Voor de homogemeenschap werden de jaren tachtig overschaduwd door de opkomst van een nieuwe, dodelijke ziekte: aids.

In deze aflevering vertellen homo’s over de ravage die het aidsvirus heeft aangericht. Het duurde jaren voor de eerste medicatie beschikbaar was, en in die tijd raakten veel homo’s besmet. Slechts enkelen van hen zijn nu nog in leven. Eén van hen is Patrick Reyntiens. Xavier praat met hem over die zwarte jaren, waarin alle homo’s opnieuw met de vinger werden gewezen. “Aids was de straf van God voor het bandeloze gedrag van de homo’s”, en aidspatienten waren de nieuwe pestlijders.

Xavier praat ook met Rob Scheers, die actief was bij de eerste preventiecampagnes, maar later toch zelf besmet raakte door risicovol gedrag.

In 1982 zond de toenmalige BRT (nu: VRT) Maurice De Wildes legendarische documentairereeks De Nieuwe Orde uit. Over de collaboratie met de Duitse bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Hierna volgden nog andere series: over het verzet, de oostfronters, de bestraffing… Voor die documentaires interviewden Maurice De Wilde en zijn medewerkers meer dan driehonderd mensen. Onder hen bekende collaborateurs zoals Jef Vande Wiele, leider van DeVlag, en Rex-leider Léon Degrelle. Mensen uit het verzet, ministers, advocaten en professoren werden eveneens door Maurice De Wilde in zijn kenmerkende stijl geïnterviewd.

Documentaires van Maurice De Wilde
De Nieuwe Orde – 19 afleveringen

De Verdachten – 4 afleveringen

De Tijd der Vergelding – 8 afleveringen

De Oostfronters – 7 afleveringen

De Repressie – 5 afleveringen

De Kollaboratie – 10 afleveringen

De Jeugdkollaboratie – 4 afleveringen

DOCUMENTAIRES

‘De Allerlaatste Getuigen’ is een interviewproject waarin 100 hoogbejaarde Vlamingen voor de camera getuigen over de eerste wereldoorlog.

Hun verhalen vormen samen het grote verhaal van de oorlog in Vlaanderen, in al zijn facetten. De oorlog was ingrijpend, niet alleen voor zij die aan het front vochten en woonden.

Al deze getuigen waren kind tijdens de oorlog. Sommigen moesten hals over kop op de vlucht naar Nederland, Engeland of Frankrijk, anderen leefden onder de terreur van de bezetter. Sommigen leden honger en mistten hun vader die vocht aan het front of als krijgsgevangene naar Duitsland was gevoerd…

Op basis hiervan verscheen het boek “De allerlaatste getuigen van WO1” van Philip Vanoutrive. De verhalen van 43 getuigen doorkruisen 23 themahoofdstukken waarin hun oorlogsherinneringen telkens verweven zijn met historische achtergrondinformatie. Op levendige wijze vertellen ze over hun ervaringen en belevenissen. Weerzinwekkende anekdotes over dood en vernieling maar ook ontroerende of grappige verhalen kunnen ze zich nog levendig voor de geest halen. Voor de ene was het een ‘mooie en leuke’ tijd – er gebeurde eens wat! Voor de andere spatten de kinderdromen als een ontploffende granaat uiteen.

De strijd voor een gelijkwaardige positie en vertegenwoordiging van vrouwen en mannen in Vlaanderen is al meer dan een eeuw oud. Er zijn grote stappen gezet, maar we zijn er nog niet. Aan de hand van getuigenissen en archiefbeelden schetst de vierdelige reeks ‘Wij, vrouwen’ de evolutie van de positie van vrouwen in onze samenleving, zowel privé als in het publieke leven.

Hoe hebben foute verwachtingen, opvoeding, glazen plafonds, discriminatie, druk, vooroordelen of andere obstakels het vrouwen de voorbije decennia moeilijk gemaakt om zich optimaal te ontplooien? Bijvoorbeeld op het gebied van opvoeding, onderwijs, huwelijk, gezin, seksualiteit, werk en politiek. Hoe zijn ze daarmee omgegaan? Wat hebben actiegroepen, politica’s en individuele vrouwen kunnen veranderen? En hoe ervaren vrouwen al die obstakels vandaag?

In ‘Wij, vrouwen’ brengen vrouwen van alle leeftijden en standen hun verhaal, samen met politica’s, boegbeelden van de vrouwenbeweging en voormalige ‘Dolle Mina’s’. Hun getuigenissen worden geïllustreerd met straffe archiefbeelden. Het zijn nu eens onthutsende en dan weer grappige verhalen over de opvoeding tot huishoudster, knokken om te mogen studeren, de verovering van de mannenberoepen, seksuele taboes en mannen die het nog altijd beter denken te weten. De vier afleveringen focussen achtereenvolgens op seksualiteit, huwelijk en gezin, beroepsleven en de politiek.

‘Wij, vrouwen’ hanteert daarbij de beproefde formule van Kinderen van…: het hele historische én actuele verhaal wordt verteld door betrokken getuigen die de kijker recht aankijken.

Een verrassende blik achter de schermen van de strijd voor vrouwenrechten. Vaak verbluffend archiefmateriaal dat niet in de laatste plaats het seksisme van onze eigen openbare omroep te kijk zet. En achttien vrouwen die je meeslepen in hun verhaal en je met diep respect achterlaten.

Hieronder een overzicht van de 18 getuigen – of te wel deelnemers aan de documentaire Wij, vrouwen van Canvas – gerangschikt volgens leeftijd.

• Victoire Van Nuffel (1937): wielerkampioene en cafébazin, openlijk lesbienne in een tijd toen dat allesbehalve evident was.
• Nelly Maes (1941): politica die streed tegen het seksisme in de politiek en ijverde voor vrouwenrechten.
• Gerlinda Swillen (1942): lerares Nederlands en onderzoeker VUB, militant voor gelijk loon voor gelijk werk.
• Ida Dequeeker (1943): emancipatieambtenaar VDAB, stond mee aan de basis van de Dolle Mina-beweging in Vlaanderen en werkte mee in het invloedrijke Vrouwen Overleg Komitee.
• Lieve Flour (1944): administratief medewerker in de bouwsector, groeide op in een verstikkend traditioneel milieu en overwon een vernederend huwelijk.
• Josette Franckson (1946): arbeider FN Herstal, betrokken bij de legendarische vrouwenstaking in die fabriek in 1966.
• Margot Roggen (1948): administratief medewerker in de verzekeringssector, moest als kind en later tijdens haar studies en op haar werk vaak knokken tegen mannelijke privileges en zelfs openlijke discriminatie.
• Marie Jeanne Declerq (1950): politiecommissaris, maakte carrière in het mannenbastion van de Gerechtelijke Politie.
• Liliane Versluys (1951): advocaat en beeldend kunstenaar, engageerde zich in het Leuvense vluchthuis en publiceerde het spraakmakende boek Je rechten als vrouw (1987).
• Moniek Darge (1952): componist, was actief bij Dolle Mina en richtte Vrouwen Tegen Verkrachting op.
• Kati Couck (1954): medewerker ABVV, actief bij Dolle Mina, richtte abortuscentrum Kollektief Anticonceptie op, begon met het Vluchthuis Gent en organiseerde cursussen zelfverdediging voor vrouwen.
• Linda Van Crombruggen (1960): ​ voormalig klachtencoördinator VRT, getuigt over seksisme en ongewenste intimiteiten in eigen huis.
• Khadija Zamouri (1967): politica, nam afstand van haar conservatief Marokkaans islamitisch milieu, werd politiek actief bij Open VLD, ging aan de slag op kabinetten en werd Brussels parlementslid.
• Leyla Yüksel (1971): werd met volle steun van haar ouders gynaecologe en had naar eigen zeggen meer last van seksisme bij witte geneesheren dan bij Turkse patriarchen.
• Wendy Van den Heuvel (1978): administratief bediende en auteur, haar moeder werd door haar vader mishandeld. Recent lokten twee mannelijke collega’s haar in de val op een datingsite en deelden haar intieme foto’s. Ze verliet het bedrijf, maar haar ervaring inspireerde haar tot een boek.
• Pinar Akbas (1980): heeft gemengde gevoelens over haar Turkse opvoeding, ging studeren en stapte tijdelijk in de politiek, is momenteel verpleegkundige en publiceerde dit jaar haar autobiografictie Niran en ik.
• Heleen Struyven (1988): werkte als advocate bij gerenommeerde kantoren, maar merkte dat ook daar nog seksisme bestaat. Toch bleef ze er voor gaan… tot ze crashte.
• Romy Schlimbach (1995): werd in haar kindertijd gepest om haar uiterlijk, beleefde een eetstoornis, een opname en een zware depressie, maar vandaag is ze plus size model en influencer: body positivity is het alternatief dat ze propageert voor het verstikkende schoonheidsideaal.

In Koolputters graven een aantal zorgvuldig geselecteerde ex-mijnwerkers diep in hun geheugen, waar ze een schat aan kleurrijke verhalen over de mijn hebben opgeslagen. Op sappige en plastische manier vertellen ze ontroerende, grappige en spannende anekdotes over het gevaarlijke en ongezonde werk ‘in de put’, over het dagelijkse leven in de cités, over de strijd voor sociale rechten, de komst van de ‘gastarbeiders’ en over de opkomst en het verval van de zware industrie in Limburg.

De reeks laat vooral arbeiders aan het woord: mannen (en vrouwen) die in armoede opgroeiden, meestal niet gestudeerd hadden en hoopten op een betere toekomst door in de put te gaan werken.

Hun verhalen vormen de basis van de reeks en worden aangevuld met historisch filmmateriaal uit diverse archieven en sfeerbeelden van de nog bestaande industriële architectuur en de originele mijnwerkerscités uit die tijd.

De reeks komt op het juiste moment. Niet alleen omdat het 30 jaar geleden is dat de laatste Limburgse steenkoolmijn, die van Heusden-Zolder, gesloten werd. Maar ook omdat de generatie die het verhaal van de mijnen nog uit eigen ervaring kan vertellen, aan het verdwijnen is. Dat blijkt onder meer uit de jammere vaststelling dat vier van de 13 kroongetuigen sinds de opnames zijn overleden.

De meeste getuigen zijn zeventigers en tachtigers, sommigen zelfs een eind in de negentig. Dit zijn de namen:

Agostino Mele – 83 jaar
Franco Mirisola – 69 jaar
Ismail Erdogdu – 72 jaar
Jan Kocur (+) – 79 jaar
Jean De Schutter – 76 jaar
Jean Peeters – 69 jaar
Louis Snoeks (+) – 91 jaar
Mai Van Houdt – 82 jaar
Mil Coenen – 63 jaar
Rocco Berterame (+) – 95 jaar
Sandrettin Koçak – 80 jaar
Sophie Gruszowski – 76 jaar
Stephan Bratus (+) – 96 jaar

De afleveringen
Drie afleveringen gaan over de vele facetten van het ondergrondse leven, een vierde behandelt het leven boven de grond en de vijfde schetst het verhaal van de sluiting van de mijnen.

Aflevering 1 – Onder de grond
​In de eerste aflevering nemen de koolputters ons mee in de mysterieuze wereld onder de grond. In geuren en kleuren vertellen ze over hun werk en gewoontes tussen de stenen en het stof.

Aflevering 2 – Op leven en dood
​In de tweede aflevering belichten de koolputters de gevaren van het werk in de mijnen. Ze halen herinneringen op aan spannende momenten en heikele toestanden die voor hen gelukkig doorgaans goed afliepen. Al was dat niet voor iedereen het geval.

Aflevering 3 – Het beloofde land
​In de mijnen kwam men handen tekort. Daarom werden werkkrachten aangetrokken uit andere landen. Deze derde aflevering vertelt over de ervaringen van de nieuwkomers in ons land en schetst de veelkleurige kameraadschap onder de grond.

Aflevering 4 – De cité
​In de vierde aflevering nemen de koolputters ons mee naar de cité. ​ De mijn was immers veel meer dan de donkere gangen onder de grond. Ook het familiale leven bovengronds werd helemaal beheerst en georganiseerd door de mijn, in wijken en buurten waar de mijnwerkers samen leefden.

Aflevering 5 – De sluiting
​De laatste aflevering blikt terug op de sluiting van de mijnen in Limburg. De koolputters halen herinneringen op aan de acties en stakingen die ze ondernamen en schetsen het gevoel waarmee ze tot op de dag van vandaag nog worstelen.

Sophie Soukias behaalde in 2011 een diploma hedendaagse geschiedenis aan de Université Libre de Bruxelles (ULB). Zij specialiseerde zich in de overdracht van kennis en behaalde zo een master in socio-educatieve communicatie aan de Université Catholique de Louvain. Van 2012 tot 2014 werkte ze in het  CegeSoma als gedetacheerde voor de uitwerking van het concept van het Mons Memorial Museum. Het is in die context dat ze  interviews afnam van getuigen van de Tweede Wereldoorlog in Bergen. De bedoeling ervan was de diverse levenslopen van de Bergenaars aan het licht te brengen. Na dit project was ze verantwoordelijk voor de eindredactie van de uitgaven van oorlogskranten Les journaux de guerre, 1914-1918 Belgique en Les journaux de guerre 1919-1939.

Tim Debroyer maakt mooi gebruik van oral history en koppelt dit fraai aan de resultaten van het archiefonderzoek. Hij benadert het onderwerp vanuit verschillende perspectieven, dat van de patiënt, de medische hoek, de verpleegkunde en andere disciplines. Juist die aanpak vanuit meerdere perspectieven laat zien dat de geschiedenis van de verpleging geen geïsoleerd vakgebied is. 

Ook de inhoud van de scriptie is origineel. TBC is een enorm probleem geweest en je zou verwachten dat het met de komst van penicilline was opgelost. Deze scriptie laat voortreffelijk zien hoe groot het aandeel van verpleegkundigen bij de uitschakeling van TBC als ziekte is geweest. Het creatieve gebruik van interviews met verpleegkundigen maakt de onzichtbare kant van de verpleegkundige praktijk zichtbaar.

Deze masterproef plaatst het ‘einde’ en het verdwijnen van een zogezegd overwonnen ziekte centraal door longtuberculose te analyseren in de periode na de Tweede Wereldoorlog, op het moment dat antibiotica de behandeling van de ziekte transformeerden. Het sanatorium Elisabeth te Sijsele dient daarvoor als casestudy. Tim Debroyer heeft de transformatie van dit sanatorium en de daarmee gepaard gaande ervaringen van patiënten en personeel onderzocht aan de hand van archiefonderzoek en interviews. Deze casestudy begint aan het einde van de Tweede Wereldoorlog wanneer de introductie van antibiotica een hele reeks veranderingen in gang zet binnen het sanatorium en eindigt bij de sluiting van de laatste sanatoriumdienst in Sijsele in 1986. Zijn analyse van wat zich in Sijsele voltrok tijdens deze sleutelperiode biedt zo een diepgaande blik op een bredere transformatie in de aanpak van tuberculose in binnen- en buitenland.

Het Project mondelinge geschiedenis is een van de eerste projecten die door het ADVN werden aangevat. In de periode 1984-1986 kende het een aanzienlijke uitbouw door het interviewen van een omvangrijk aantal personen die de geschiedenis van het Vlaams-nationalisme vanuit diverse invalshoeken meemaakten. De wetenschappelijk-gefundeerde aanpak van die interviews werd in grote mate bepaald door de Wergroep Mondelinge Geschiedenis.

In de loop van het project werd bij het bepalen van mogelijke respondenten overgeschakeld naar een meer thematische aanpak. Zo werden interviewreeksen uitgewerkt omtrent de (politieke) reorganisatie van het Vlaams-nationalisme na de Tweede Wereldoorlog (Vlaamse Concentratie, Volksunie, …), omtrent de vrouwenbeweging (o.a. over de Vrouwenbeweging voor Amnestie, i.s.m. de Federatie van Vlaamse Vrouwengroepen), omtrent de groep Nederland Een! (ontstaan, werking, organisatie enz. van de oppositiebeweging Nederland Een! en van gelijkaardige bewegingen tijdens de Tweede Wereldoorlog).

Het ADVN kon zijn bestanden verder uitbreiden met een groot aantal mondelinge bronnen, die origineel of in kopie ter beschikking werden gesteld door personen of verenigingen.

De gevolgde methodologie werd door Bruno De Wever vastgelegd in twee instructieteksten (over het interview en de transcriptie) en in een handleiding voor individuele en collectieve projecten.

REALISATIES
– mondelinge getuigenissen op band geregistreerd en opgenomen in de afdeling audiovisueel archief van het ADVN, voornamelijk omtrent de reorganisatie van het Vlaams-nationalisme na WOII, vrouwen in de Vlaamse beweging en Nederland Eén!

Na de Tweede Wereldoorlog leek het tijdperk van het nationalisme definitief voorbij. De politieke en sociaal-economische evolutie in België zorgden er evenwel voor dat de Vlaamse beweging relatief snel weer een massa-aanhang verwierf. In Het zog daarvan werd Het Vlaams-nationalisme in de jaren ’60 opnieuw een factor van politiek belang. Nevenstaande tekst onderzoekt hoe dat Vlaams-nationalisme erin slaagde de repressie te overleven en zich te reorganiseren.

Tussen 1 april 2007 en 15 december 2009 werden, volgens de methodiek van de ‘mondelinge geschiedenis’ 48 diepte-interviews afgenomen van minderbroeders, ex-confraters, een claris en andere betrokkenen. Naast deze audio-opnames werden 9 interviews gefilmd zodat we over 28 uren professioneel beeldmateriaal beschikken.

Door het verzamelen van deze ‘getuigenissen’ via diepgaande interviews verkregen we een ‘completer’ beeld van de recente geschiedenis van de Minderbroeders. Er werd in het verleden heel wat onderzoek naar de orde in Vlaanderen verricht. Dit heeft ons voornamelijk informatie over ‘feiten’ opgeleverd. Maar hoe de minderbroeders alles persoonlijk ‘ervaarden’ is een aspect dat voorheen niet aan bod kwam.

© P. Longinus de Munter, franciscaan en fotograaf

In functie van de vaste opstelling ‘zij kwamen op blote voeten…’ werden  audio-en beeldfragmenten van de interviews ontsloten. Dergelijke getuigenissen slagen er veel beter in dan traditionele presentaties om een complex  verhaal te communiceren naar een brede doelgroep. We leven nu eenmaal in een omgeving waarin beeld en geluid dominant zijn.

‘Bladeren in een boom’

6 paters en 1 zuster claris werden geïnterviewd voor de camera. Zeer openhartig vertellen ze over hun roeping, hun geloof en ervaringen binnen de orde. Maurice Noben maakte er een boeiende getuigenisfilm van. De film is doorlopend te bekijken in het museum.

Het schrijnende verhaal van de kinderen van Belgische kolonialen en Afrikaanse moeders die eind jaren 50 in België werden ondergebracht bij pleeggezinnen.

Precies 60 jaar na de onafhankelijkheid van Rwanda en Burundi vertelt de driedelige documentaire reeks Metissen van België de onthutsende geschiedenis van meer dan 300 metissen uit de Belgische koloniale periode in Rwanda. De makers van de reeks doen dat aan de hand van het levensverhaal van drie van hen: Jaak, Paul en Jacqueline.

Als onwettige kinderen van een witte vader en een zwarte moeder werden ze door de Belgische overheid weggehaald bij hun moeder en in het internaat van Save in Rwanda geplaatst. Net voor de onafhankelijkheid moesten ze ook daar weg en werden ze halsoverkop naar België overgebracht.

Daar kwamen ze ontworteld en getraumatiseerd terecht in een adoptiegezin of een weeshuis. Het waren gebeurtenissen die hun hele verdere leven tekenden. Pas in 2015 kregen ze toegang tot hun officiële dossier en konden ze op zoek gaan naar hun roots.

persbericht