Herman Teerhöfer is er in geslaagd een groot aantal overlevenden te interviewen, uitgaande van hun levensverhaal, over hun persoonlijke ervaring en beleving van de gebeurtenissen en omstandigheden van voor, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog.

De indringende verhalen zijn vastgelegd bij de mensen thuis, in beeld en geluid. Alle geïnterviewden geven in het interview ook een boodschap voor toekomstige generaties.

Centrale vragen in de interviews zijn:

• Hoe hebben zij kunnen overleven en waar hebben zij kracht uit geput?
• Waar hebben zij mentale steun uit geput? Wat was hun houvast?
• Hoe hebben zij ondanks vele verlieservaringen en trauma’s zin gegeven aan hun leven na de oorlog?
• Hoe hebben zij antisemitisme voorafgaand aan en na afloop van de Tweede Wereldoorlog ervaren?
• Welke boodschap hebben zij voor de toekomstige generaties in verband met verdraagzaamheid en tolerantie?

Van de getuigenissen en verhalen gaat de waarschuwing uit “Nooit meer oorlog” en zij roepen tegelijkertijd op om de vrijheid, die we nu genieten, te koesteren en te vieren.

Breed inzetbare interviews
In de loop der jaren is een grote verzameling interviews vervaardigd. De onderwerpen beslaan een breed palet van aspecten van de Tweede Wereldoorlog, door de diverse achtergrond en omgeving waarin de geïnterviewden verkeerden.

Smolinski Foundation wil een grote verzameling interviews ontsluiten op een manier die geschikt is om te gebruiken tijdens lessen op scholen en presentaties voor culturele en maatschappelijke organisaties. Daarnaast wordt gewerkt aan digitaal, interactief lesmateriaal. Ook kunnen interviewfragmenten worden gebruikt in museale presentaties.

Overzicht van de beschikbare interviews

• 84 levensverhalen van Auschwitz-overlevenden:
  • 20 geïnterviewden zijn vanuit Kamp Vught gedeporteerd naar Auschwitz
  • 28 geïnterviewden zijn vanuit Kamp Westerbork gedeporteerd naar Auschwitz
  • 36 geïnterviewden zijn vanuit andere kampen en getto’s buiten Nederland gedeporteerd naar Auschwitz
• 25 levensverhalen van joodse mensen die in de onderduik tijdens de Tweede Wereldoorlog wisten te overleven
• 11 levensverhalen van mensen die in de Tweede Wereldoorlog deelgenomen hebben aan het joods verzet
• 8 levensverhalen van overlevenden van Westerbork en Bergen-Belsen
• 3 levensverhalen van overlevenden van alleen Westerbork
• 1 levensverhaal van een overlevende van o.a. Kamp Amersfoort
• 10 levensverhalen van overlevenden van Jappenkampen in voormalig Nederlands-Indië
• 2 levensverhalen van mensen die in de Tweede Wereldoorlog kind waren van NSB-ouders
• 8 levensverhalen van verzetsmensen en oud-politiek gevangenen van Kamp Vught
• 20 levensverhalen van mensen die de Tweede Wereldoorlog hebben overleefd en die bijvoorbeeld getuige waren van een bombardement (Nijmegen, Tilburg of Rotterdam), of de hongerwinter hebben meegemaakt, of zich bij de bevrijding hebben aangesloten bij de geallieerden, of andere getuigenissen van de Tweede Wereldoorlog in Nederland
• 10 levensverhalen van mensen die getuige zijn geweest van de Jodenvervolging in bijvoorbeeld Amsterdam, Leiden en Tilburg, mensen die in de Tweede Wereldoorlog getuige zijn geweest van gevangenen die in Kamp Amersfoort of kamp Vught te werk gesteld werden buiten het kamp. Deze mensen woonden ten tijde van de oorlog in de directe omgeving van Kamp Amersfoort of van Kamp Vught.
• 10 levensverhalen van mensen die Anne Frank voor en/of tijdens de oorlog in Amsterdam en/of in Westerbork, Auschwitz-Birkenau en/of Bergen-Belsen meegemaakt hebben. Zij waren klasgenoot of hartsvriendin van Anne Frank in Amsterdam, of zij waren medegevangene in Westerbork, Auschwitz-Birkenau en/of Bergen-Belsen.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog verloren miljoenen mensen het leven in Duitse concentratiekampen. Er waren wel overlevenden, maar die sterven langzaamaan uit. Binnenkort zullen er geen mensen meer zijn die uit de eerste hand kunnen getuigen over de verschrikkingen van de kampen. Hun herinneringen – hoe gruwelijk ook – mogen nooit verdwijnen.

Er is een boek verschenen en een documentaire gemaakt

De vijfdelige documentaire van Luckas Vander Taelen noteert het verhaal van vijftien Vlaamse holocaust-overlevers en gevangen genomen verzetslieden.

De laatste getuigen is een vijfdelige documentaire die in 1991 door Luckas Vander Taelen werd gemaakt in opdracht van VTM. Het is een tijdloos document dat ook 20 jaar later nog niets aan kracht heeft ingeboet. In de reeks zien we hoe de cineast met veertien Belgische overlevenden terugkeert naar de concentratiekampen waar ze tijdens de Tweede Wereldoorlog werden vastgehouden. Zeven van hen zijn joden en de zeven anderen werden door de nazi’s en hun handlangers opgepakt en gedeporteerd omwille van hun politieke overtuigingen en verzetsdaden.

Luckas Vander Taelen sprak uitvoerig met die laatste getuigen van de nazigruwel, eerst hier in België en daarna tijdens een reis naar de kampen waar ze tijdens de oorlog maanden of jaren hadden gevangen gezeten. Zo keerden ze terug naar Dachau, Ravensbrück, Natzweiler, Mauthausen, Buchenwald, Gross-Rosen, Bergen-Belsen, Auschwitz-Birkenau en andere plaatsen.

Ze getuigen over hun ervaringen, vanaf het ogenblik dat ze werden opgepakt, hun deportatie, aankomst en leven in de kampen, en later hun bevrijding en thuiskomst in België. Het resultaat is een van de meest treffende en indringende documenten over deze vreselijke periode in de geschiedenis in ons land.

Tijdens de opnames kwam er nog een vijftiende getuige bij: de jood Samuel Hejblum werd op 5 augustus 1942 naar het kamp van Auschwitz-Birkenau afgevoerd. Daar werkte hij gedurende twee weken bij een speciaal commando dat dienst deed in de eerste gaskamers. Hij moest onder meer de lijken naar de crematoria dragen. Later moest hij ook de goederenwagons waarmee de Joden uit alle delen van Europa in Auschwitz werden aangevoerd, leegmaken en hun schamele bezittingen sorteren. Het is een unieke getuigenis van een van de weinige overlevenden van een Sondercommando.

Over de geschiedenis van doven is weinig gepubliceerd. Ook over de ervaringen van dove Joodse Nederlanders tijdens de jaren van de Duitse bezetting is vrijwel niets bekend. In dit oral history-project komen doven aan het woord die de oorlog ternauwernood hebben overleefd. Omdat doven ook verbaal gehandicapt zijn, is bij het vastleggen van hun bijzondere en niet eerder geregistreerde oorlogservaringen gebruik gemaakt van een tolk Nederlandse Gebarentaal. Uit de interviews komt onder meer naar voren dat het voor de doven in de concentratiekampen van levensbelang was dat zij hun handicap voor de Duitsers verborgen wisten te houden. 

Regisseur Willy Lindwer heeft de dove vrouw ‘Anna’, die op bijzondere wijze en met hulp van anderen, kamp Auschwitz overleefde, geïnterviewd over haar ervaringen. Hierbij werd vanzelfsprekend de hulp ingeroepen van een doventolk.

De Stichting DovenShoa uit Amsterdam is nauw bij het project betrokken.

In het dagboek van Anne Frank en in brieven die zij voor haar onderduik aan familie en vrienden schreef, komen personen en gebeurtenissen voor over wie nauwelijks geschreven bronnen bestaan en over wie dan ook weinig bekend is. Ook onze kennis van de andere onderduikers en helpers vertoont nog menig hiaat. Dankzij de getuigenissen van 18 personen, die deze tot dusver onbekend gebleven gestalten in de omgeving van Anne Frank goed gekend hebben, wordt ons inzicht in haar sociale omgeving vergroot.

Een aantal getuigen dat in dit oral history-project aan het woord komt, was evenals de familie Frank afkomstig uit Duitsland. Hun kinderen gingen ook naar de Montessorischool, het Gemeentelijk Lyceum voor Meisjes of het Joods Lyceum, en zaten bij Anne en Margot in de klas. Een van de ‘getuigen’, een buurmeisje van de familie Frank die toen woonde aan het Merwedeplein, vertelt haar verhaal over Anne. Een andere geïnterviewde is een vrouw die in dezelfde treinwagon van Westerbork naar Auschwitz werd getransporteerd als de familie Frank. In het kamp verbleef zij met Anne, Edith, Margot en Augusta van Pels in dezelfde barak.