menu

Illegaliteit

Historisch Geluidsarchief RUU / R.L. Schuursma. P. Verhoeven
 
Tijdsaanduiding: 1940-1945
Aantal interviews: 3
Toegankelijkheid: t.b.v. onderzoek
Transcripties: samenvatting
Periode interviews: 1967

Drager: 8 geluidsbanden
 

Geïnterviewden:

  • J.M. van Ameijde
  • H.A. Das
  • S.S.P. de Man

 

Interviewer: R.L. Schuursma, P. Verhoeven

 

Voor meer informatie over de interviews en de geïnterviewden, zie: Stichting Film en Wetenschap (SFW) werkuitgave no. 8 (1995), pp. 1, 10, 32.

Rooms-katholicisme

Verkiezingsbord voor KVP in 1963
Historisch Geluidsarchief RUU / Albert Brouwers
 
Tijdsaanduiding: 1948-1972
Aantal interviews: 2
Toegankelijkheid: t.b.v. onderzoek
Transcripties: nee
Periode interviews: 1985

Opmerkingen:

De collectie is nog niet gedigitaliseerd en daarom niet direct in te zien bij Beeld & Geluid. Digitalisering kan wel worden aangevraagd via Beeld & Geluid.

 

In DAAN, het digitale archief van Beeld & Geluid is wel het volgende item te vinden:

  • Marga Klompé, Portret van Marga Klompé, ex-minister van CRM. Interviews met haar en diverse archiefbeelden m.b.t. haar politieke carrière. Uitgezonden 06-05-1984 bij de KRO
Drager: 1 geluidsband
 

De interviews met Marga Klompé (1912-1986) en Joseph Luns (geb. 1911) zijn gehouden ten behoeve van een doctoraalscriptie geschiedenis (RUU) m.b.t. rooms-katholicisme en KVP-politiek in Nederland. Klompé werd eind jaren veertig lid van de Tweede Kamer voor de KVP en bekleedde daarnaast verscheidene internationale functies. In de jaren vijftig en zestig was zij minister – de eerste vrouwelijke in Nederland – van Maatschappelijk Werk, respectievelijk CRM in verscheidene kabinetten. Later ontplooide zij vele activiteiten de kerkelijke vredesbewegingen. De KVP-er Luns bekleedde vanaf 1956 tot en met 1971 onafgebroken het ministerschap voor Buitenlandse Zaken. In 1972 werd hij secretaris-generaal van de NAVO. Kort daarop trad hij uit de KVP.

Vastberaden…

VPRO / H.J.A. Hofland, Hans Verhagen, Sytze van der Zee
 
Tijdsaanduiding: 1938-1948
Aantal interviews: 24
Toegankelijkheid: t.b.v. onderzoek
Transcripties: ja
Periode interviews: 1974

Drager: 28 geluidsbanden

deel 1

deel 2

deel 3

deel 4

 

Vastberaden maar soepel en met mate, 1938-1948. Herinneringen aan Nederland

Auteurs : H.J.A, Hofland, Hans Keller / Hans Verhagen

Uitgever : Atlas Contact B.V., 1976
ISBN : 9789025420376

Een geschiedschrijving van Nederland van 1938 tot en met 1948 aan de hand van interviews met vooral gewone mensen over de crisisjaren, de korte opbloei vanaf 1938, WO II en de dekolonisatie van Indonesië afgewisseld met archiefmateriaal waaronder speelfilm- en geluidsfragmenten.

Vanaf de jaren zeventig was er een kentering gekomen in het perspectief op de Tweede Wereldoorlog. Het was niet goed meer mogelijk zichzelf op de borst te slaan en alleen de beschuldigende vinger uit te steken naar de collaborateur, de nazi of de misdadiger.

Deze wijziging kwam tot uitdrukking in de VPRO-documentaire uit 1974. De nadruk lag op het falen van de autoriteiten en de mentale verwantschap van collaborateurs en ‘gewone’ burgers. Het verhaal is een ‘anti-epos’ van verwarring, eigenbelang, twijfel, reddeloosheid en absurditeit.

 

De interviews werden gemaakt t.b.v. de VPRO-produktie Vastberaden, maar soepel en met mate. Herinneringen aan Nederland 1938-1948, door H.J.A. Hofland, Hans Keller en Hans Verhagen. Televisie-uitzending vond plaats op 15 oktober 1974 (2 uur 55 min.). Een bewerkte versie werd uitgezonden op 29 juni 1977 en op 27 augustus 1989 herhaald.
De geïnterviewden vertellen hun herinneringen aan de laatste vooroorlogse jaren, de Tweede Wereldoorlog en de eerste naoorlogse periode vanuit de verschillende posities die ze indertijd innamen. Soms gaat het om autoriteiten zoals de politici Burger en Schermerhorn, de historicus Bouman, de communistische verzetsman Gortzak en ook de perschef van rijkscommissaris Seyss-Inquart, Willi Janke. Daarnaast echter komen verscheidene ‘gewone mensen’ aan het woord, op wier geschiedenis in en rond de oorlog de producenten vooral de nadruk wilden leggen. Voorbeelden zijn de Amsterdamse mevrouw de Bruin en haar vriendin, de verzetsman De Graaf, de NSB-er J.B. en de Duitse soldaten die tijdens de bezetting in Nederland gelegerd waren. Rasterhof, Van der Schaaf, Scheps en Slui geven hun visie op de zogeheten affaire Schokking. Mr. F.M.A. Schokking was in oorlogstijd burgemeester van Hazerswoude en speelde een rol in de arrestatie van het joodse gezin Pino. Na de oorlog werd hij burgemeester van Den Haag totdat de affaire werd opgerakeld en hem tot aftreden dwong. Bij Slui hadden de Pino’s tijdens de oorlog enige tijd ondergedoken gezeten.
Het overgrote deel van de interviews is door Hans Verhagen afgenomen. Aan het interview met Willi Janke nam tevens Sytze van der Zee deel. Het interview met Van Walsum – uiteindelijk niet in de documentaire terechtgekomen – werd door Henk Hofland gehouden.

De makers van de documentaire gaven een boek uit waarin (een deel van) de teksten uit de televisiefilm zijn opgenomen: Vastberaden maar soepel en met mate. Herinneringen aan Nederland 1938-1948, Amsterdam: Contact, 1976. Keller en Hofland voorzagen het boek van inleidende artikelen, waarin de algemene uitgangspunten van en praktische voorbereidingen op de produktie zijn geboekstaafd. Het boek is bij SFW aanwezig.
Chris Vos maakte een analyse van de documentaire in zijn artikel ‘Een onverschillige geschiedenis? De betekenis van de VPROdocumentaire Vastberaden, maar soepel en met mate voor de Nederlandse audiovisuele geschiedschrijving’, in: Jaarboek Mediageschiedenis 5, Amsterdam: Stichting Mediageschiedenis/Stichting beheer IISG, 1993, p.227-260. Dat deed hij eveneens in zijn dissertatie Televisie en Bezetting. Een onderzoek naar de documentaire verbeelding van de tweede Wereldoorlog in Nederland, Hilversum: Verloren, 1995, pp. 128-153.
In 1989 werd de documentaire herhaald in het kader van de VPRO-serie TVTOEN. of: Hoe de Nederlandse televisie geschiedenis schrijft. De makers praatten daar over de totstandkoming van de film, hun achterliggende ideeën, de affaire Schokking en over (oud-premier) de Quay die een interview weigerde.

 

Geïnterviewde(n): Henriëtte de Beaufort, H. Blok, mw. de Bruin en mw. Anchelon, prof. dr. P.J. Bouman, mr. J.A.W. Burger, Henk Gortzak, Willi Janke, J.B. (alleen initialen), Cas de Graaf, dhr. P.J. en mw. Kruger[s], B.J.
Kouw, Gerrit Kouwenaar, J. Osten, L. Rasterhof, S.J. van der Schaaf, prof. ir. W. Schermerhorn, Daan Slui, G.E. van Walsum, Lex van Weren, mr. J.C. de Wit, J.H. Scheps, dhr. Kwiet, 2 (anonieme) Duitse soldaten, 5 ‘grensbewoners’

 

Indische Nederlanders

Aankomst Johan van Oldenbarneveldt met repatrianten in Amsterdam, Bestanddeelnr 909-4259
Dick Verkijk
 
Aantal interviews: 24
Toegankelijkheid: beperkt
Transcripties: samenvatting
Periode interviews: 1971

Drager: 5 geluidsbanden
 

De serie interviews betreft veelal korte gesprekken (variërend van vier tot 40 minuten) met Indische Nederlanders. Er wordt gesproken over hun komst naar Nederland en hun inpassing in de Nederlandse
samenleving. Het materiaal werd gebruikt voor een NOS radioprogramma, uitgezonden in maart 1971.

 

Interviewer(s): Dick Verkijk

 

Aantal geïnterviewde personen: 27

Mw. van Bamiset, dhr. Bochove, dhr. Corsmit, dhr. Doeff, Fermin February, mr. Hakker, dhr. en mw. Heering, ir. van Helsdingen, dhr. en mw. Jans, drs. Kraak, prof. dr. van Lier, mw. Nicola, dhr. Oort, K. Pavilcek, vader en zoon Pietersz, dhr. Pratacik, Coen Pronk, dhr. de Riemer, dhr. Robinson, drs. H. Ruiter, ir. J. Sluyters, prof. dr. J.D. Spekman, dhr. en mw. Tielman, ir. de Vries

 

 

Anton Mussert

Collectie voormalige stichting SFW
 
Tijdsaanduiding: 1910-1946
Aantal interviews: 16
Toegankelijkheid: t.b.v. onderzoek
Transcripties: samenvatting
Periode interviews: 1967

Opmerkingen:

De collectie is nog niet gedigitaliseerd en daarom niet direct in te zien bij Beeld & Geluid. Digitalisering kan wel worden aangevraagd via Beeld & Geluid.

 

In DAAN, het digitale archief van Beeld & Geluid zijn wel de volgende items te vinden:

  • Twee van de 16 interviews, het interview met F. Rost van Tonningen en met E.J. Roskam;
  • Portret van Anton Adriaan Mussert, een film van Paul Verhoeven;
  • Anton Mussert, een universitaire film uit 1966, een compilatie van fragmenten uit propagandafilms.

 

 

Drager: 6 geluidsbanden
 

De interviews zijn gemaakt ten behoeve van Verhoevens film Portret van Anton Adriaan Mussert (1968, 16mm, 55′), aan de samenstelling waarvan tevens Hans Keller en Leo Kool meewerkten. 
Hij werd uitgezonden door de VPRO-televisie op 16 april 1970 en herhaald op 20 augustus 1989 in het kader van de serie TVTOEN. of: Hoe de Nederlandse televisie geschiedenis schrijft, waarin tevens aandacht werd besteed de problemen rond de eerste uitzending. Deze worden ook beschreven bij de behandeling van de film in Chris Vos, Televisie en bezetting. Een onderzoek naar de documentaire verbeelding van de Tweede Wereldoorlog in Nederland, Hilversum: Verloren, 1995, pp.126-127.
Film en de interviews schetsen de levensloop van Mussert (1894-1946): zijn HBS-tijd; de studie weg- en waterbouwkunde aan de Technische Hogeschool in Delft; zijn werk bij de Provinciale Waterstaat in Utrecht, sinds 1921 als ingenieur en later als hoofdingenieur directeur tot zijn ontslag in 1934; het belang van zijn activiteiten als secretaris van het comité tegen het Belgisch-Nederlands Verdrag van 1925 voor zijn verdere politieke ambities; de oprichting van de NSB in 1931; zijn rol binnen de NSB en die tijdens de Duitse bezetting; zijn arrestatie in mei 1945; zijn internering in de strafgevangenis te Scheveningen; het proces in november 1945; zijn executie op 7 mei 1946.

 

  • Dibbits was een collega van Mussert bij Rijkswaterstaat.
  • Van Dien was als hoofdinspecteur na de oorlog belast met de begeleiding van Mussert tijdens diens internering.
  • Hartman was een bewonderaar van Mussert en vocht tijdens de Tweede Wereldoorlog aan het oostfront.
  • Kleijn was een klasgenoot van Mussert.
  • Knigge, De Lange en Lemoin[e] waren in de bezettingstijd toegetreden tot de door Mussert opgerichte Nederlandse SS. Knigge en Lemoin[e] vochten tevens aan het oostfront.
  • Koren was een collega van Mussert bij Rijkswaterstaat. Hij spreekt onder meer over de verhouding tussen Mussert en Van Geelkerken, met wie Mussert in 1931 de NSB oprichtte en die eveneens bij
    Rijkswaterstaat werkte.
  • Krabbendam was de commandant van de arrestatieploegen van de Binnenlandse Strijdkrachten (BS), die Mussert op 7 mei 1945 arresteerde.
  • Van der Laan was een leraar van Mussert aan de HBS in Gorkum.
  • Roskam was de boerenleider van de NSB.
  • F. Rost van Tonningen was sinds 1936 lid van de NSB als jeugdstormleidster en sinds 1941 de echtgenote van Musserts rivaal de NSB-er Meinoud Rost van Tonningen. Zij spreekt over de motieven van Mussert en over de relatie tussen hem en haar echtgenoot.
  • Schermerhorn studeerde in ongeveer dezelfde tijd als Mussert aan de TH in Delft; beiden studeerden in 1918 af, zij het in verschillende studierichtingen. In het interview vertelt Schermerhorn over de student en de ingenieur Mussert en over de brieven die deze hem nog vanuit gevangenschap schreef m.b.t. hun persoonlijke verhouding. Schermerhorn was ten tijde van Musserts executie minister-president van het eerste naoorlogse, nationale kabinet.
  • Smit vertelt over de executie van Mussert.
  • Van der Vaart Smit was leider van een christelijke kring en in het geheim lid van de NSB. Hij keerde zich echter tegen de gelijkschakeling van het onderwijs door de Duitse bezetter en tegen de jodenvervolging en haakte uiteindelijk af. Overigens spreekt hij over de verhouding tussen Mussert en Rauter.
  • Mr. Zaayer had Mussert al in de jaren twintig ontmoet in verband met de organisatie van de protesten tegen het Belgisch-Nederlands verdrag van 1925 (vgl. ook het interview met Zaayer in: SFW werkuitgave no. 8, p.53). Na de Tweede Wereldoorlog was hij als procureur-fiscaal van het Haagse Bijzondere Gerechtshof een van de aanklagers van Mussert.

 

Interviewer: Paul Verhoeven

Spaanse Burgeroorlog

Stichting Film en Wetenschap / Djoeke Veeninga
 
Tijdsaanduiding: 1936-1939
Aantal interviews: 3
Toegankelijkheid: t.b.v. onderzoek
Transcripties: nee
Periode interviews: 1979

Drager: 2 geluidsbanden
 

Het betreft hier drie interviews met betrekking tot de Spaanse Burgeroorlog die Veeninga hield met de communistische oud-Spanjestrijder Van Poelgeest (geb. 1914), de sinds 1953 in Nederland woonachtige Spaanse letterkundige Carrasquer (geb. 1915) en de anarchist Constandse (1899-1985).

Ongeschoolde arbeid

Stichting Film en Wetenschap / Abram de Swaan
 
Aantal interviews: 6
Toegankelijkheid: beperkt
Transcripties: ja
Periode interviews: 1971
Drager: 29 geluidsbanden
 

De interviews zijn gemaakt t.b.v. de VARA-televisieproduktie Een boterham met tevredenheid (55′) van Abram de Swaan en Paul van den Bos, uitgezonden op 1 mei 1971.

Aan de context van de film en de totstandkoming van de interviews werd onder meer aandacht besteed in Vrije Geluiden. VPRO programmablad voor tv en radio, nr. 18, 1-8 mei 1971. 
De geïnterviewden praten over hun (geoefende of ongeschoolde) werk en eventuele eerdere beroepen of werkkringen.

Boon is metaalarbeider (plaatperser) bij DAF; Ten Dolle is textielarbeider (strekker) bij de Enka in Emmen; Hilkhuyzen is ponstypiste op het computercentrum van een verzekeringsmaatschappij; Mathijsen – niet in de documentaire opgenomen – is metaalarbeider bij Tomado; Oussoren is kabelvlechter bij de Draka; Spoelstra is koekjesinpakster bij Albert Heijn. Het interview met Hilkhuyzen is door Langebach afgenomen.

Geïnterviewden:

  • M.H. Boon
  • G.J. ten Dolle
  • mw. W. Hilkhuyzen
  • dhr. Mathijsen
  • A.R. Oussoren
  • mw. Spoelstra-Leendert

 

Interviewer(s): Bram de Swaan, Laurie Langebach

 

De Swaan publiceerde de interviews in verkorte vorm in zijn boek Een boterham
met tevredenheid. Gesprekken met arbeiders, Amsterdam:
Van Gennep, 1972.

 

 

 

Drugsgebruik

Stichting Film en Wetenschap / René Swetter
 
Aantal interviews: 6
Toegankelijkheid: t.b.v. onderzoek
Transcripties: ja
Periode interviews: 1971

Drager: 7 geluidsbanden
 

De interviews zijn gehouden ten behoeve van en verwerkt in de film Drugs, stuff tot nadenken (René Swetter, SFW 1972).

Vijf interviews betreffen gebruikers van softdrugs en (ex-)verslaafden van harddrugs. De ervaringen van de personen variëren van tweemaal
ooit een stickie gerookt tot twaalf jaar opiumverslaving. Eén interview betreft de echtgenote van een (ex-) opiumverslaafde.

 

Drugs, stuff tot nadenken gemaakt op initiatief van de Amsterdamse psychiater Peter Geerlings.
Allerwege geconfronteerd met een grote vraag naar informatie over drugs achtte Geerlings het nodig een film toe te voegen aan het drug-informatie-pakket dat in ons land in omloop is (zoals een programma van de Kritische Filmers uit Breda, uitzendingen van verschillende omroepen en van de schooltelevisie en een reeks publikaties).
Geerlings stuitte vooral op informatiegebrek bij mensen die dagelijks omgaan met- jongeren op scholen, sociale academies, en vormings- en jongerencentra. De film: Drugs, stuff tot nadenken, is voornamelijk voor hen bedoeld. De makers van de film zullen echter ook gaan onderzoeken of het kijkerspubliek tot de jongeren zelf kan worden uitgebreid- „Het probleem daarbij is echter”, zegt regisseur René Swetter, „dat er nogal wat mensen zijn die vrezen dat de jongeren die informatie over drugs als reclame interpreteren.” Een vrees die ongegrond lijkt. Wanneer je kijkt en luistert naar de zeven jongeren die in de film vertellen over hun ervaring met drugs onderga Je geen reactie van: hé, ik moet ook zo nodig. Er is in de hele film maar één jongen (Jaap, 32, uitgever en ongehuwd zegt de toelichting) die het roken van hasjiesj goed kan integreren in zijn functie in het maatschappelijk leven. De andere geïnterviewden roken. als een reactie op hun omgeving en lijken er geen van allen echt gelukkig mee. De film creëert daardoor een wat vertekend beeld van het druggebruik in Nederland. Immers Leuw heeft dat met zijn onderzoek onder scholieren nog eens bevestigd: de meeste gebruikers houden het bij wat Incidentele experimenten met cannabis.

 

 

DRUGS, STUFF TOT NADENKEN, René Swetter, 1972

 

DRUGS, STUFF TOT NADENKEN (korte versie), René Swetter, 1975

link naar archief

Discussiefilm (korte versie) waarin de taboedoorbreking rondom drugsgebruik voorop staat.
Na beelden van genotmiddelen waarvan het gebruik in het sociale leven is geïntegreerd, zoals alcohol, tabak, kalmerende en stimulerende middelen volgen fragmenten met straatinterviews over drugsgebruik. Vervolgens interviews met gebruikers van soft- en harddrugs.

Werk en minima

Stichting Film en Wetenschap / Martin Schouten
 
Aantal interviews: 3
Toegankelijkheid: t.b.v. onderzoek
Transcripties: ja
Periode interviews: 1976-1977

Opmerkingen:

De collectie is nog niet gedigitaliseerd en daarom niet direct in te zien bij Beeld & Geluid. Digitalisering kan wel worden aangevraagd via Beeld & Geluid.

Drager: 2 geluidsbanden en 3 cassettebanden
 

In de interviews vertellen Smit en Twisk over hun werk en hun beleving daarvan. De gesprekken werden gehouden t.b.v. van een serie artikelen van Martin Schouten in de Haagse Post waarin mensen vertellen over hun arbeidsbeleving. Later zijn de meeste van deze stukken, in gewijzigde vorm, gebundeld in Schoutens boek Werk. Vijftig mensen over wat ze nou eigenlijk doen voor de kost en hoe ze daarover denken.

Overigens verschijnen verscheidene personen in het boek onder pseudoniem.

 

Jan Smit is huisschilder bij de Dienst Gebouwen van de Nederlandse Spoorwegen. Hij verhaalt op soms hilarische wijze van zijn ervaringen in het werk. Kees Twisk (74), gepensioneerd ‘greenkeeper’, vertelt over het onderhoud van de golfbanen in Zandvoort, wat hij zijn leven lang deed. Het interview met Faber werd niet direct in het kader van bovengenoemd onderwerp gehouden maar ten behoeve van een project over mensen die op het financiële minimum moeten leven. De resultaten hiervan zouden eveneens in een boek vervat worden.
Het is echter onduidelijk of dit ooit gerealiseerd is.

 

Geïnterviewden:

  • Jan Smit
  • Kees Twisk
  • dhr. Faber

Werk. Vijftig mensen over wat ze nou eigenlijk doen voor de kost en hoe ze daarover denken.

Martin Schouten

Amsterdam 1978, De Arbeiderspers, Interviewbundel.

ISBN: 9029544554

In Werk interviewt de Haagse Post journalist Martin Schouten 50 mensen over wat ze nou eigenlijk doen voor de kost en hoe ze daarover denken. Een jaar lang heeft Schouten geluisterd naar mensen die over hun werk vertelden: over vak, hun baas, hun collega’s, hun leven – wat ze zich van hadden voorgesteld en hoe het geworden is. Van de binnenschipper ( ‘de romantiek is er vanaf gevaren’) tot de makelaar (‘je privé leven raakt een beetje in het geding, drie jaar geleden ben ik gescheiden’). Hij heeft over een golfterrein gewandeld met de man die het gras groen moest houden (greenkeeper), heeft pils zitten hijsen met een postbode (‘ze denken wel eens dat het een of ander imbiciel beroepie is’) en is doorgezakt met de uitsmijter van een nachtcafé. Kortom: het alledaagse werkleven. Prachtig.

Haagse Post interviews

Historisch Geluidsarchief RUU, Haagse Post
 
Tijdsaanduiding: 1950-1980
Aantal interviews: 5
Toegankelijkheid: t.b.v. onderzoek
Transcripties: samenvattingen
Periode interviews: 1962-1963

Opmerkingen:

De collectie is nog niet gedigitaliseerd en daarom niet direct in te zien bij Beeld & Geluid. Digitalisering kan wel worden aangevraagd bij Beeld & Geluid via: zakelijk@beeldengeluid.nl

Drager: 2 geluidsbanden
 

Interviews met mr. J.M.L.Th. Cals, mr. G. van Hall, mr. J.M.A.H. Luns, drs. J.W. de Pous, prof. dr. ir. A. Vondeling ten behoeve van de Haagse Post.

Onderwerp: Nederlandse politiek, Amsterdam, Bijlmermeer, EEG
Interviewers: J. van Tijn, P. Remarque, G.B.J. Hiltermann

Transcriptie: samenvatting in de vorm van artikelen in de Haagse Post