Wat maakte van iemand een vrijzinnig humanist? Waarom zette iemand zich in voor een bepaald doel? Welke vorm nam het engagement aan? En hoe speelden familiale, sociale, professionele en regionale achtergronden een betekenis in het leven van de vrijzinnig humanist? In het kader van het project ‘Een Vrijzinnig-Humanistisch Cultureel Erfgoedforum voor Vlaanderen’ stapte CAVA met deze vragen naar tal van geëngageerde vrijzinnigen. Want ook de getuigen vergeten en/of zijn aan het verdwijnen. Bovendien is er een schromelijk tekort aan bronnen over dit hoofdstuk in de geschiedenis van Vlaanderen en Brussel. Deze herinneringen en verhalen leveren dan ook een schat aan informatie op die niet direct te vinden is in de geschreven bronnen. Ze vormen belangrijke getuigenissen over de doorbraak van het vrijzinnig-humanistisch gedachtegoed in Vlaanderen en Brussel en maken deel uit van het mondeling erfgoed van het vrijzinnig humanisme.

CAVA organiseerde daarom verschillende verhalenavonden, waarbij een panel van vrijzinnigen uit de streek herinneringen ophaalde. Ook het publiek liet zich niet onbetuigd. Van ieder gesprek werd een audio-opname gemaakt. Onderaan deze pagina vindt u een overzicht van de verschillende verhalenavonden.

Bovendien werden de verhalen en getuigenissen van de verhalenavonden aangevuld met interviews van vrijzinnige figuren.

De vrijzinnige verhalenavonden vonden plaats met de steun van de Vlaamse Overheid, deMens.nu, Uitstraling Permanente Vorming (VUB) en de Humanistisch Vrijzinnige Vereniging.

• Ronse: Een avond vol vrij zinnige verhalen (dinsdag 25 juni 2013)
• Hasselt: Jong en vrijzinnig (zondag 15 september 2013)
• Vilvoorde: Een avond vol vrij zinnige verhalen (donderdag 24 oktober 2013)
• Antwerpen: Vrijzinnigheid en onderwijs (dinsdag 26 november 2013)
• Brugge: Een avond vol vrij zinnige verhalen (woensdag 19 februari 2014)
• Tienen: Een avond vol vrij zinnige verhalen (maandag 24 maart 2014)
• Kortrijk: Vrijzinnigheid over de generaties heen (dinsdag 25 maart 2014)
• Mechelen: Een avond vol vrij zinnige verhalen (donderdag 3 april 2014)
• Elsene: Studentikoos en vrijzinnig (donderdag 8 mei 2014)
• Aalst: Getuigenissen over vrijzinnig humanisme (zaterdag 10 mei 2014)

Naar aanleiding van Erfgoeddag 2017, die in het kader stond van “Zorg”, werden verschillende interviews afgenomen met vrijwilligers en pioniers uit de vrijzinnig-humanistische zorg. Uit elk interview werden een aantal fragmenten geselecteerd, die tezamen de audiobar ‘Pioniers van de vrijzinnig-humanistische zorg’ vormen. Omdat de volledige interviews een schat aan informatie bevatten, willen we jullie deze niet onthouden. Via onderstaande links kan je de interviews beluisteren of lezen en zo meer te weten komen over de pioniers van de vrijzinnig-humanistische zorg en het parcours dat zij aflegden.

• Interview met Els Goderis (10 november 2016)
• Interview met Conny Verkest (17 november 2016)
• Interview met Tania Ramoudt (14 december 2016)
• Interview met Jan Verlinden (15 december 2016)

Het vrijzinnig humanisme heeft altijd mogen rekenen op voorvechters. Soms ging het om persoonlijkheden die streden vanop de spreekwoordelijke barricaden, en die door het brede publiek gekend waren. Maar vaak ging het om mannen en vrouwen achter de schermen, die vanuit hun engagement en overtuiging als humanist de vrijzinnige verenigingen, de cursus niet-confessionele zedenleer, of de vrijzinnige plechtigheden uit de grond stampten en mee vorm gaven.

In het kader van het project Een vrijzinnig-humanistisch cultureel erfgoedforum voor Vlaanderen (2012-2015) ging CAVA op zoek naar deze mensen en hun verhalen en getuigenissen. Een aantal van hen kwamen aan het woord via de verhalenavonden. Maar anderen waren op meerdere terreinen actief en verdienen een diepte-interview. Deze interviews kan u via www.cavavub.be beluisteren en/of lezen.

• Interview met Karel Poma (10 juli 2014)
• Interview met Hugo Dufour (28 januari 2015)
• Interview met Luc Devuyst (28 april 2015)
• Interview met Sonja Eggerickx (19 januari 2015)

Xavier Taveirne praat met de eerste generaties mannen die zich in Vlaanderen durfden te outen als homo. Het is een aangrijpende en vaak ook onthutsende reeks met verhalen over liefde, strijd en pijn, en het taboe van het homo zijn in minder tolerante tijden.

In drie afleveringen vertellen oudere homo’s ongecensureerd hun verhaal. Belangrijke verhalen en vaak ook gesprekken waarin ze heikele actuele thema’s niet uit de weg gaan.

Driedelige documentaire “Voor de mannen”

Aflevering 1: 1940-1970
In de eerste aflevering komen de homo’s aan het woord die opgroeiden in het katholieke Vlaanderen van na de oorlog. Seks was voor iedereen taboe, en als er al over homoseksualiteit werd gesproken, dan had men het over ‘jeanetten’. Ook de kerk was heel repressief.

Xavier zoekt Paul Rademaekers op, 98 jaar intussen, die zich nog altijd kwaad maakt als hij aan die tijden terugdenkt: “Ik heb altijd gezegd: homoseksualiteit is geen seksueel probleem, maar een sociaal probleem. Ik ben met moeilijke kaarten aan de start gekomen. Maar zelfs met moeilijke kaarten moet je proberen zoveel mogelijk troeven te maken. Mijn troeven waren dat ik me altijd inzette voor anderen en dan vooral voor homo’s.”

De eerste kentering kwam er pas in 1970, toen Will Ferdy als eerste bekende Vlaming op televisie sprak over zijn “anders zijn”. Het was een shock voor Vlaanderen. Will kreeg veel negatieve reacties, maar zijn moedige getuigenis vormde wel het prille begin van de homo-emancipatie.

Aflevering 2: 1970-1980
De wilde jaren zeventig waren ook voor de homogemeenschap de jaren van seksuele bevrijding en maatschappelijke veranderingen.

Hoewel homo’s – zeker op het platteland – nog vaak een verborgen leven bleven leiden, ontstonden er in de steden bloeiende subculturen met homobars en discotheken waar alles mogelijk was. Een liederlijk leven waar iedereen vandaag met nostalgie aan terugdenkt.

Xavier praat ook met Chille De Man en Guido Totté. Guido kwam met de trotskistische Rooie Vlinder voor het eerst op straat om gelijke rechten voor homo’s en hetero’s af te dwingen. Een vroege voorloper van de Pride, die Chille later voor het eerst organiseerde in Brussel.

Aflevering 3: 1980-1995
Voor de homogemeenschap werden de jaren tachtig overschaduwd door de opkomst van een nieuwe, dodelijke ziekte: aids.

In deze aflevering vertellen homo’s over de ravage die het aidsvirus heeft aangericht. Het duurde jaren voor de eerste medicatie beschikbaar was, en in die tijd raakten veel homo’s besmet. Slechts enkelen van hen zijn nu nog in leven. Eén van hen is Patrick Reyntiens. Xavier praat met hem over die zwarte jaren, waarin alle homo’s opnieuw met de vinger werden gewezen. “Aids was de straf van God voor het bandeloze gedrag van de homo’s”, en aidspatienten waren de nieuwe pestlijders.

Xavier praat ook met Rob Scheers, die actief was bij de eerste preventiecampagnes, maar later toch zelf besmet raakte door risicovol gedrag.

In 1982 zond de toenmalige BRT (nu: VRT) Maurice De Wildes legendarische documentairereeks De Nieuwe Orde uit. Over de collaboratie met de Duitse bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Hierna volgden nog andere series: over het verzet, de oostfronters, de bestraffing… Voor die documentaires interviewden Maurice De Wilde en zijn medewerkers meer dan driehonderd mensen. Onder hen bekende collaborateurs zoals Jef Vande Wiele, leider van DeVlag, en Rex-leider Léon Degrelle. Mensen uit het verzet, ministers, advocaten en professoren werden eveneens door Maurice De Wilde in zijn kenmerkende stijl geïnterviewd.

Documentaires van Maurice De Wilde
De Nieuwe Orde – 19 afleveringen

De Verdachten – 4 afleveringen

De Tijd der Vergelding – 8 afleveringen

De Oostfronters – 7 afleveringen

De Repressie – 5 afleveringen

De Kollaboratie – 10 afleveringen

De Jeugdkollaboratie – 4 afleveringen

DOCUMENTAIRES

‘De Allerlaatste Getuigen’ is een interviewproject waarin 100 hoogbejaarde Vlamingen voor de camera getuigen over de eerste wereldoorlog.

Hun verhalen vormen samen het grote verhaal van de oorlog in Vlaanderen, in al zijn facetten. De oorlog was ingrijpend, niet alleen voor zij die aan het front vochten en woonden.

Al deze getuigen waren kind tijdens de oorlog. Sommigen moesten hals over kop op de vlucht naar Nederland, Engeland of Frankrijk, anderen leefden onder de terreur van de bezetter. Sommigen leden honger en mistten hun vader die vocht aan het front of als krijgsgevangene naar Duitsland was gevoerd…

Op basis hiervan verscheen het boek “De allerlaatste getuigen van WO1” van Philip Vanoutrive. De verhalen van 43 getuigen doorkruisen 23 themahoofdstukken waarin hun oorlogsherinneringen telkens verweven zijn met historische achtergrondinformatie. Op levendige wijze vertellen ze over hun ervaringen en belevenissen. Weerzinwekkende anekdotes over dood en vernieling maar ook ontroerende of grappige verhalen kunnen ze zich nog levendig voor de geest halen. Voor de ene was het een ‘mooie en leuke’ tijd – er gebeurde eens wat! Voor de andere spatten de kinderdromen als een ontploffende granaat uiteen.

De strijd voor een gelijkwaardige positie en vertegenwoordiging van vrouwen en mannen in Vlaanderen is al meer dan een eeuw oud. Er zijn grote stappen gezet, maar we zijn er nog niet. Aan de hand van getuigenissen en archiefbeelden schetst de vierdelige reeks ‘Wij, vrouwen’ de evolutie van de positie van vrouwen in onze samenleving, zowel privé als in het publieke leven.

Hoe hebben foute verwachtingen, opvoeding, glazen plafonds, discriminatie, druk, vooroordelen of andere obstakels het vrouwen de voorbije decennia moeilijk gemaakt om zich optimaal te ontplooien? Bijvoorbeeld op het gebied van opvoeding, onderwijs, huwelijk, gezin, seksualiteit, werk en politiek. Hoe zijn ze daarmee omgegaan? Wat hebben actiegroepen, politica’s en individuele vrouwen kunnen veranderen? En hoe ervaren vrouwen al die obstakels vandaag?

In ‘Wij, vrouwen’ brengen vrouwen van alle leeftijden en standen hun verhaal, samen met politica’s, boegbeelden van de vrouwenbeweging en voormalige ‘Dolle Mina’s’. Hun getuigenissen worden geïllustreerd met straffe archiefbeelden. Het zijn nu eens onthutsende en dan weer grappige verhalen over de opvoeding tot huishoudster, knokken om te mogen studeren, de verovering van de mannenberoepen, seksuele taboes en mannen die het nog altijd beter denken te weten. De vier afleveringen focussen achtereenvolgens op seksualiteit, huwelijk en gezin, beroepsleven en de politiek.

‘Wij, vrouwen’ hanteert daarbij de beproefde formule van Kinderen van…: het hele historische én actuele verhaal wordt verteld door betrokken getuigen die de kijker recht aankijken.

Een verrassende blik achter de schermen van de strijd voor vrouwenrechten. Vaak verbluffend archiefmateriaal dat niet in de laatste plaats het seksisme van onze eigen openbare omroep te kijk zet. En achttien vrouwen die je meeslepen in hun verhaal en je met diep respect achterlaten.

Hieronder een overzicht van de 18 getuigen – of te wel deelnemers aan de documentaire Wij, vrouwen van Canvas – gerangschikt volgens leeftijd.

• Victoire Van Nuffel (1937): wielerkampioene en cafébazin, openlijk lesbienne in een tijd toen dat allesbehalve evident was.
• Nelly Maes (1941): politica die streed tegen het seksisme in de politiek en ijverde voor vrouwenrechten.
• Gerlinda Swillen (1942): lerares Nederlands en onderzoeker VUB, militant voor gelijk loon voor gelijk werk.
• Ida Dequeeker (1943): emancipatieambtenaar VDAB, stond mee aan de basis van de Dolle Mina-beweging in Vlaanderen en werkte mee in het invloedrijke Vrouwen Overleg Komitee.
• Lieve Flour (1944): administratief medewerker in de bouwsector, groeide op in een verstikkend traditioneel milieu en overwon een vernederend huwelijk.
• Josette Franckson (1946): arbeider FN Herstal, betrokken bij de legendarische vrouwenstaking in die fabriek in 1966.
• Margot Roggen (1948): administratief medewerker in de verzekeringssector, moest als kind en later tijdens haar studies en op haar werk vaak knokken tegen mannelijke privileges en zelfs openlijke discriminatie.
• Marie Jeanne Declerq (1950): politiecommissaris, maakte carrière in het mannenbastion van de Gerechtelijke Politie.
• Liliane Versluys (1951): advocaat en beeldend kunstenaar, engageerde zich in het Leuvense vluchthuis en publiceerde het spraakmakende boek Je rechten als vrouw (1987).
• Moniek Darge (1952): componist, was actief bij Dolle Mina en richtte Vrouwen Tegen Verkrachting op.
• Kati Couck (1954): medewerker ABVV, actief bij Dolle Mina, richtte abortuscentrum Kollektief Anticonceptie op, begon met het Vluchthuis Gent en organiseerde cursussen zelfverdediging voor vrouwen.
• Linda Van Crombruggen (1960): ​ voormalig klachtencoördinator VRT, getuigt over seksisme en ongewenste intimiteiten in eigen huis.
• Khadija Zamouri (1967): politica, nam afstand van haar conservatief Marokkaans islamitisch milieu, werd politiek actief bij Open VLD, ging aan de slag op kabinetten en werd Brussels parlementslid.
• Leyla Yüksel (1971): werd met volle steun van haar ouders gynaecologe en had naar eigen zeggen meer last van seksisme bij witte geneesheren dan bij Turkse patriarchen.
• Wendy Van den Heuvel (1978): administratief bediende en auteur, haar moeder werd door haar vader mishandeld. Recent lokten twee mannelijke collega’s haar in de val op een datingsite en deelden haar intieme foto’s. Ze verliet het bedrijf, maar haar ervaring inspireerde haar tot een boek.
• Pinar Akbas (1980): heeft gemengde gevoelens over haar Turkse opvoeding, ging studeren en stapte tijdelijk in de politiek, is momenteel verpleegkundige en publiceerde dit jaar haar autobiografictie Niran en ik.
• Heleen Struyven (1988): werkte als advocate bij gerenommeerde kantoren, maar merkte dat ook daar nog seksisme bestaat. Toch bleef ze er voor gaan… tot ze crashte.
• Romy Schlimbach (1995): werd in haar kindertijd gepest om haar uiterlijk, beleefde een eetstoornis, een opname en een zware depressie, maar vandaag is ze plus size model en influencer: body positivity is het alternatief dat ze propageert voor het verstikkende schoonheidsideaal.

Het Vlaams Architectuurinstituut (VAi) nam, naar aanleiding van het project Stynen 2018, vijf interviews af met familieleden, collega’s en opdrachtgevers van Léon Stynen die ons een uniek inzicht geven in het leven en werk van de architect.

Van elk interview vindt u hieronder een korte samenvatting. Indien u het volledige interview wil raadplegen, vul dan het aanvraagformulier in.

• Herman Van der Wee

• Anne Stynen

• Lucien Jacques Baucher

• Paul Meekels

• Constantin Brodzki

Het cultureel erfgoed van vormgeving bestaat niet alleen uit schetsen, maquettes, foto’s of briefwisseling van vormgevers. Er is bij vormgeving ook een sterke wisselwerking tussen expliciete kennis en onbewuste kennis, kennis die misschien wel doorgegeven wordt maar die meestal geen schriftelijke neerslag krijgt. Daarom nam het Vlaams Architectuurinstituut interviews af met ontwerpers, beleidsmensen en ambachtslieden.

Van elk interview van de 7 interviews vindt u op de website een korte samenvatting en beknopte biografische informatie van de geïnterviewde. Indien u het volledige interview wil raadplegen, vul dan het aanvraagformulier in.

• Leonce Dekeijse
• José Vanderlinden
• Luc en Katrien Mestdagh
• Achiel Pauwels
• Moniek Bucquoye
• Lieven Daenens
• Johan Valcke

Het Vlaams Architectuurinstituut (VAi) nam, als onderdeel van het project Vijftig jaar wet op de stedenbouw, acht interviews af met kroongetuigen van de stedenbouwkundige ontwikkeling en de omgang met landschap tijdens de voorbije halve eeuw.

Van elk interview van de 8 interviews vindt u op de site van het Vlaams Architectuur instituut een korte samenvatting en beknopte biografische informatie van de geïnterviewde.

• Jef Van den Broeck
• Herman Baeyens
• Bob Cools
• Georges Allaert
• Herman Rosseau
• Louis Albrechts
• Evert Lagrou
• Karel Debaere en Bert Vanbelle