Herman Teerhöfer is er in geslaagd een groot aantal overlevenden te interviewen, uitgaande van hun levensverhaal, over hun persoonlijke ervaring en beleving van de gebeurtenissen en omstandigheden van voor, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog.
De indringende verhalen zijn vastgelegd bij de mensen thuis, in beeld en geluid. Alle geïnterviewden geven in het interview ook een boodschap voor toekomstige generaties.
Centrale vragen in de interviews zijn:
Van de getuigenissen en verhalen gaat de waarschuwing uit “Nooit meer oorlog” en zij roepen tegelijkertijd op om de vrijheid, die we nu genieten, te koesteren en te vieren.
Breed inzetbare interviews
In de loop der jaren is een grote verzameling interviews vervaardigd. De onderwerpen beslaan een breed palet van aspecten van de Tweede Wereldoorlog, door de diverse achtergrond en omgeving waarin de geïnterviewden verkeerden.
Smolinski Foundation wil een grote verzameling interviews ontsluiten op een manier die geschikt is om te gebruiken tijdens lessen op scholen en presentaties voor culturele en maatschappelijke organisaties. Daarnaast wordt gewerkt aan digitaal, interactief lesmateriaal. Ook kunnen interviewfragmenten worden gebruikt in museale presentaties.
Overzicht van de beschikbare interviews
Voor het gebruik van de interviews voor onderzoeks- en educatieve doeleinden is het noodzakelijk vooraf toestemming aan te vragen bij het Herinneringscentrum Kamp Westerbork. De transcripten kunnen worden opgestuurd. De interviews zijn enkel op locatie te beluisteren.
Abuys, G., Martín, J., & Mulder, D. (2011). Molukkers in kamp Westerbork:
het verhaal van woonoord Schattenberg 1951 – 1971. Herinneringscentrum Kamp Westerbork
De hoofdvragen voor de interviews met voormalige Molukse bewoners zijn: Hoe was het dagelijks leven voor de Tweede Wereldoorlog? Hoe heeft u de migratie ervaren? Hoe heeft u uw tijd in woonoord Schattenberg ervaren. Hoe zag het dagelijks leven eruit? Hoe heeft u de verhuizing naar de wijken ervaren? Bij een deel van de interviews zijn egodocumenten en foto’s opgenomen.
De interviews gaan in op gebeurtenissen en ervaringen in de jaren 1930 – heden.
Er wordt voornamelijk over Indonesië en Nederland gesproken. Thema’s zijn o.a. Tweede Wereldoorlog, Indonesische revolutie, migratie, ontvangst in Nederland, dagelijks leven in woonoord Schattenberg, opvoeding, Molukse wijken, onderwijs, eten, geloof, Nederlandse cultuur.
Molukkers in kamp Westerbork is een prachtig lees- en kijkboek met ruim 300 foto’s, documenten en tekeningen. Het geeft een fascinerend beeld van een Molukse wereld op de Drentse hei. Tal van oud-bewoners, zowel Molukkers als inwonend personeel, komen aan het woord en vertellen over het dagelijks leven in het kamp. Ook omstanders vertellen over hun contacten met een andere cultuur. Voor de meeste betrokkenen is woonoord Schattenberg een onvergetelijke ervaring geweest, waar ze met een warm gevoel en vaak heimwee aan terugdenken. Op 22 maart 1951 arriveerden de eerste Molukse gezinnen in het voormalige doorgangskamp Westerbork. Deze oud KNIL-militairen en hun families waren in opdracht van de Nederlandse overheid vanuit het voormalige Nederlands-Indië naar Nederland gekomen. De naam kamp Westerbork werd gewijzigd in woonoord Schattenberg. In de loop der jaren zouden er meer dan 3.000 Molukkers komen te wonen. Er kwam een school, een ziekenhuis, een schouwburg, een bioscoop en een badhuis. Gaandeweg ontstonden vele contacten met de Nederlandse bevolking. Zo boden handelaren hun koopwaar aan of openden na de invoering van de zelfzorg een winkel in Schattenberg. Het verblijf in het woonoord zou tijdelijk zijn. Maar de beloofde terugkeer naar hun vaderland bleek een illusie en zo werd de Molukse bewoningsgeschiedenis de langste van het kamp. De laatste Molukse gezinnen vertrokken pas in 1971.
Jarenlang lag de nadruk in Herinneringscentrum Kamp Westerbork op de periode 1939 – 1934 en de overgang naar het kamp als interneringskamp.
Eind jaren 1990 vindt er een kentering plaats. Het uitgangspunt wordt de gehele geschiedenis van de plek. Er komt onder andere meer aandacht voor de Indische periode, de jaren 1950 – 1951, waarin het kamp als opvangcentrum of repatriëringskamp voor Indische Nederlanders fungeerden die net waren aangekomen in Nederland. In maart 1951 werd De Schattenberg ontruimd. De bewoners verhuisden naar hotels en pensions.
De interviews gaan in op gebeurtenissen en ervaringen in de jaren 1930 – heden. Er wordt voornamelijk over Indonesië en Nederland gesproken. Thema’s zijn o.a. Tweede Wereldoorlog, dagelijks leven, interneringskamp, opvoeding, bevrijding, Indonesische revolutie, migratie, ontvangst in Nederland, relatie met Indonesië.
Abuys, G., Oomen, M., & Mulder, D. (Eds.). (2001). Welkom in Holland!
Indische Nederlanders in kamp Westerbork, 1950-1951: Vol. 8 van Westerbork cahiers. Herinneringscentrum Kamp Westerbork.
Documentatie over het leven van en interviews met in 1950 naar Nederland gerepatrieerde Indische Nederlanders in het opvangkamp ‘De Schattenberg’, het voormalige doorgangskamp ‘Westerbork’.
Een vergeten periode in de geschiedenis van kamp Westerbork en een onderbelichte tijd uit het verleden van ons land is die van de gerepatrieerde Indische Nederlanders. Vanaf 1950 kwamen zij naar Nederland, eerst gehuisvest in contractpensions en opvangkampen. Een van deze kampen was het voormalig Judendurchgangslager Westerbork dat toen de naam ‘De Schattenberg’ kreeg.
In dit achtste Westerbork Cahier wordt een beeld gegeven van de Indische wereld, de overtocht en de opvang van gerepatrieerden in Nederland. Tal van oud-bewoners van De Schattenberg komen aan het woord en vertellen over het leven in het kamp maar ook van hun latere geschiedenis. Het is een verhaal ‘van sambal goreng tot frikandel, van zonnesteek tot kippevel’.”
Realisatie:
Willy Lindwer, AVA Productions BV
Tijdsbestek: 1939-1945
Locatie: Westerbork
Aantal interviews: 14
DANS: https://doi.org/10.17026/dans-z2v-f6ux
Is onderdeel van: Thematische collectie: Erfgoed van de Oorlog, Het Willy Lindwer Holocaust Video Archief
—Beschikbaarheid—
Het materiaal is nog niet beschikbaar via DANS. U kunt wel contact opnemen met Willy Lindwer zelf, contactgegevens staan op zijn website.
Kamp Westerbork in Oost-Nederland was het laatste station voor meer dan 100.000 Nederlandse joden die gedeporteerd werden naar de nazi vernietigingskampen. Ruim 80% van de Nederlandse joden werden gedeporteerd, het hoogste percentage in West-Europa. De emotie en tragiek van het verhaal wordt versterkt door de opmerkelijke foto’s en films van Rudolf Breslauer, kampfotograaf en filmer. Dit is de eerste documentaire film die ooit gemaakt is over dit nazidoorgangskamp in Nederland, met een grote reeks gesprekken met overlevenden die een belangrijke en prominente rol in het kamp speelden, zoals jeugdleiders, over het ziekenhuis, het religieuze leven, entertainment en andere elementen van het leven in het kamp. Onder de geïnterviewden bevindt zich de niet-Joodse Nederlander Adrianus van As, hoofd van het distributiekantoor in Kamp Westerbork.
Chanoekaviering in een barak in Westerbork, december 1943
Met een twaalftal gefilmde interviews draagt dit project bij aan de kennis en beeldvorming omtrent de uit Nederland gedeporteerde Joden en hun herinneringen aan het Duitse concentratiekamp Theresienstadt in het huidige Tsjechië. Theresienstadt was vooral een doorgangskamp voor Joden, die meestal naar de vernietigingskampen werden gestuurd. De geïnterviewden zijn joden die in 1943 en 1944 vanuit Nederland naar het kamp zijn gedeporteerd en voor korte of langere tijd (of zelfs twee keer) in dit kamp verbleven in de laatste twee jaar van de Tweede Wereldoorlog. In de interviews staan de volgende vragen centraal: Hoe hebben de ooggetuigen Theresienstadt beleefd en welke elementen speelden bij hun overlevingsstrategieën een doorslaggevende rol? Hoe hielden de gevangenen zich staande en waaraan ontleenden zij hun weerbaarheid?
De rond de 5000 uit Nederland afkomstige Joden in Theresienstadt vormden een bijzonder heterogene groep. Zo was ongeveer de helft van hen Duitstalig en had als Oostenrijkse of Duitse emigrant of vluchteling een heel andere voorgeschiedenis dan de in Nederland geboren Joden. Voorts waren er verscheidene groepen geprivilegieerde Joden (zoals de ‘Barneveldgroep’ en de ‘Mussertjoden’), terwijl andere categorieën (bijvoorbeeld de Joden van de ‘Puttkammer-lijst’) een veel minder beschermde status hadden.
Over de uit Nederland afkomstige groep wordt dikwijls beweerd dat zij in Theresienstadt opvielen door werkonwilligheid en onaangepastheid, en dat zij passief verzet zouden hebben gepleegd. Deze vooral aan Nederlandse gevangenen toegeschreven eigenschappen komen in de interviews met de overlevenden indirect aan bod, maar worden door de respondenten niet zonder meer bevestigd.
Na de bevrijding, om precies te zijn tussen 24 april 1945 en 1 december 1948, fungeerde het voormalige Duitse doorgangskamp Westerbork als interneringskamp voor NSB’ers, Waffen-SS’ers, landwachters en andere van collaboratie met de Duitse bezetter verdachte personen in Nederland. Naar de gezondheid en veiligheid van deze duizenden mannen en vrouwen keek in de zomer van 1945 praktisch niemand om. Slechte dagelijkse leefomstandigheden, onvoldoende medische voorzieningen en zowel psychische als fysieke mishandelingen waren aan de orde van de dag.
Een van de meest tragische gebeurtenissen uit de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog in Nederland.
Huffener, kand. M.C.C. (2003): Thematische collectie: Kindertransporten ‘Joodse kinderen in kamp Vught’ – Interviews (2003) en documentaires (2007).
Een van de meest tragische gebeurtenissen uit de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog in Nederland. Op 6 en 7 juni 1943 vertrokken twee treinen met Joodse kinderen uit kamp Vught. Alle kinderen onder de 16 moesten weg, hun moeders mochten mee. Er werd gezegd dat ze naar een speciaal kinderkamp in de buurt zouden gaan. Maar de treinen gingen naar het doorgangskamp Westerbork. En vervolgens naar Sobibor in Polen. De bijna 1300 Joodse kinderen werden hier vrijwel direct na aankomst om het leven gebracht.