Tussen 1983-1988 interviewde Cees Heeren verschillende personen uit Roosendaal ten behoeve van zijn boek De Trommelaeren van Roesendaele: een sociaal-cultureel beeld van de jaren vijftig en zestig. De interviews behandelden de jaren ’50 en ’60. Deze 31 interviews liggen opgeslagen in het West-Brabants Archief.

Hier vindt u een video van de Trommelaeren uit de jaren ’60.

Ongeveer veertig inwoners van Den Dungen spreken over hun ervaringen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Verschillende personen komen aan bod, zowel verzetslieden als “gewone” mensen.

In Den Dungen vlogen in september 1944 meer dan 2000 zweefvliegtuigen over het dorp. Van 17 tot 26 september 1944 wilden de geallieerden met een groot offensief (operatie ‘Market Garden’) een bruggenhoofd over de grote rivieren in Nederland creëren. In een bliksemsnelle aanval moesten luchtlandingstroepen bruggen veilig stellen. Grondtroepen moesten daarna vanuit België over deze bruggen oprukken naar het IJsselmeer. Er werden drie complete divisies gedropt: de 101ste US Airborne Divisie bij Eindhoven en Veghel, de 82ste US Airborne Divisie bij Grave en Groesbeek en de 1ste Britse Airborne Divisie bij Arnhem en Oosterbeek. Bij de Amerikanen verliep alles vrij goed. De bruggen over de Maas en het Maas-Waalkanaal bij Heumen en de meeste bruggen nabij Eindboven vielen in hun handen en na harde strijd ook de Waalbrug bij Nijmegen. Maar de Rijnbrug bij Arnhem bleek een brug te ver. De Britse para’s werden verrast door Duitse pantsertroepen en moesten zich onder zware verliezen terugtrekken in de Betuwe.

Tijdens deze grootscheepse operatie streken bijna 800 zweefvliegtuigen neer op Brabantse bodem. In deze provincie was de driehoek Den Dungen-Vught-Den Bosch (met als codenaam ‘Ellis’) een richtpunt voor alle sleep- en zweefvliegtuigen. Van hieruit vloog men de landingsplaatsen aan.

Diplomatieke Getuigenissen is een oral history project over het buitenlands beleid van Nederland. Streven is om de persoonlijke herinneringen van voormalige Nederlandse diplomaten vast te leggen via (gefilmde) interviews. Deze oral histories worden vervolgens ontsloten in een digitale omgeving, zowel in tekstuele als in audiovisuele vorm. Hiermee stellen wij een unieke collectie aan bronmateriaal over de totstandkoming en uitvoering van het Nederlands buitenlands beleid veilig voor de geschiedschrijving en maken we deze toegankelijk voor onderzoek.

Het project richt zich hierbij op personen die betrokken waren bij belangrijke gebeurtenissen en beleidsontwikkelingen van de afgelopen dertig jaar. Nederland werd in deze periode meermalen teruggeworpen op de vraag welke doelen het op het wereldtoneel diende na te streven. De scherpe ideologische tegenstellingen die de wereld van de Koude Oorlog hadden getypeerd, en daarmee ook het Nederlands beleid hadden geijkt, vervaagden na de val van de Berlijnse Muur. Europese samenwerking nam een vlucht met het Verdrag van Maastricht en de invoering van de Euro, maar ontplooide zich niet altijd in een door Nederland gewenste richting. Atlantische samenwerking bleef de spil van het Nederlandse veiligheidsbeleid, maar kwam in de aanloop naar de Irakoorlog onder grote druk te staan. Nieuwe internationale thema’s, van terrorisme en ‘falende staten’ tot klimaatverandering en migratie, drongen zich op aan de politieke agenda.

Deze ontwikkelingen waren tevens van grote invloed op het Ministerie van Buitenlandse Zaken (BZ). De toenemende internationalisering van beleidsvraagstukken maakte het takenpakket van BZ omvangrijker en complexer. Tegelijkertijd kwam de positie van het departement binnen de Rijksoverheid onder druk te staan. Sinds de jaren negentig klonk meermalen de roep dat BZ minder een van de eigen mores doordrongen bolwerk, en meer een ‘normaal’ overheidsdepartement zou moeten worden.

Door de persoonlijke getuigenissen van betrokkenen vast te leggen en te ontsluiten, creëren wij nieuwe ingangswegen om de ontwikkeling van het Nederlands buitenlands beleid te bestuderen. De afdelingen Digitaal Databeheer en Digitale Infrastructuur (DI) van het KNAW Humanities Cluster ondersteunen het project hierin, mede door automatische processen te ontwikkelen om (bijvoorbeeld) persoons- en plaatsnamen te herkennen. DI zal tevens de gebruikersomgeving operationaliseren waarin de oral histories te lezen en te beluisteren zullen zijn.

Het eindresultaat is een website zijn waar je de video-opnames van de interviews kunt bekijken tezamen met automatisch gegenereerde (maar wel handmatig gecontroleerde) transcripties en ondertiteling. Bovendien is het via zoekfuncties mogelijk om door het totale corpus van interviews te zoeken naar interviewfragmenten die over één onderwerp of land gaan. Kortom, een vernieuwend oral history project dat gebruik maakt van de nieuwste digitale technieken en daarmee zeer bruikbaar zal zijn voor toekomstige onderzoekers en voor onderwijs- en opleidingsdoeleinden.

https://diplomatieke-getuigenissen

Een geschiedschrijving van Nederland van 1938 tot en met 1948 aan de hand van interviews met vooral gewone mensen over de crisisjaren, de korte opbloei vanaf 1938, WO II en de dekolonisatie van Indonesië afgewisseld met archiefmateriaal waaronder speelfilm- en geluidsfragmenten.

Vanaf de jaren zeventig was er een kentering gekomen in het perspectief op de Tweede Wereldoorlog. Het was niet goed meer mogelijk zichzelf op de borst te slaan en alleen de beschuldigende vinger uit te steken naar de collaborateur, de nazi of de misdadiger.

Deze wijziging kwam tot uitdrukking in de VPRO-documentaire uit 1974. De nadruk lag op het falen van de autoriteiten en de mentale verwantschap van collaborateurs en ‘gewone’ burgers. Het verhaal is een ‘anti-epos’ van verwarring, eigenbelang, twijfel, reddeloosheid en absurditeit.

De interviews werden gemaakt t.b.v. de VPRO-produktie Vastberaden, maar soepel en met mate. Herinneringen aan Nederland 1938-1948, door H.J.A. Hofland, Hans Keller en Hans Verhagen. Televisie-uitzending vond plaats op 15 oktober 1974 (2 uur 55 min.). Een bewerkte versie werd uitgezonden op 29 juni 1977 en op 27 augustus 1989 herhaald.

De geïnterviewden vertellen hun herinneringen aan de laatste vooroorlogse jaren, de Tweede Wereldoorlog en de eerste naoorlogse periode vanuit de verschillende posities die ze indertijd innamen. Soms gaat het om autoriteiten zoals de politici Burger en Schermerhorn, de historicus Bouman, de communistische verzetsman Gortzak en ook de perschef van rijkscommissaris Seyss-Inquart, Willi Janke. Daarnaast echter komen verscheidene ‘gewone mensen’ aan het woord, op wier geschiedenis in en rond de oorlog de producenten vooral de nadruk wilden leggen. Voorbeelden zijn de Amsterdamse mevrouw de Bruin en haar vriendin, de verzetsman De Graaf, de NSB-er J.B. en de Duitse soldaten die tijdens de bezetting in Nederland gelegerd waren. Rasterhof, Van der Schaaf, Scheps en Slui geven hun visie op de zogeheten affaire Schokking. Mr. F.M.A. Schokking was in oorlogstijd burgemeester van Hazerswoude en speelde een rol in de arrestatie van het joodse gezin Pino. Na de oorlog werd hij burgemeester van Den Haag totdat de affaire werd opgerakeld en hem tot aftreden dwong. Bij Slui hadden de Pino’s tijdens de oorlog enige tijd ondergedoken gezeten.

Het overgrote deel van de interviews is door Hans Verhagen afgenomen. Aan het interview met Willi Janke nam tevens Sytze van der Zee deel. Het interview met Van Walsum – uiteindelijk niet in de documentaire terechtgekomen – werd door Henk Hofland gehouden.

Chris Vos maakte een analyse van de documentaire in zijn artikel ‘Een onverschillige geschiedenis? De betekenis van de VPROdocumentaire Vastberaden, maar soepel en met mate voor de Nederlandse audiovisuele geschiedschrijving’, in: Jaarboek Mediageschiedenis 5, Amsterdam: Stichting Mediageschiedenis/Stichting beheer IISG, 1993, p.227-260. Dat deed hij eveneens in zijn dissertatie Televisie en Bezetting. Een onderzoek naar de documentaire verbeelding van de tweede Wereldoorlog in Nederland, Hilversum: Verloren, 1995, pp. 128-153.

In 1989 werd de documentaire herhaald in het kader van de VPRO-serie TVTOEN. of: Hoe de Nederlandse televisie geschiedenis schrijft. De makers praatten daar over de totstandkoming van de film, hun achterliggende ideeën, de affaire Schokking en over (oud-premier) de Quay die een interview weigerde.

Geïnterviewden:

• Henriëtte de Beaufort
• H. Blok, Hoogovens, over de crisisjaren: de verhouding rijk en arm; de werkverschaffing; de onrechtvaardigheid ten aanzien van de gewone man
• mw. de Bruin en mw. Anchelon, over de Duitsers in Amsterdam, die na vier dagen oorlog al door de Kinkerstraat reden en over hun irritatie mbt de Duitse taal die zij eraan overgehouden hebben
• prof. dr. P.J. Bouman, oud-hoogleraar geschiedenis, over bijeenkomsten, onder andere in Woudschoten, ter oprichting van een brede volkspartij, het elitaire karakter ervan, het zoeken naar nieuwe terminologieën; Musserts rol
• mr. J.A.W. Burger, over zijn werk en politieke interesse toen
• Henk Gortzak
• Willi Janke, oud-journalist, over zijn werk als Duits perscorrespondent in Nederland; internering na de Duitse inval
• J.B. Groningen, oud NSB’er
• Cas de Graaf
• dhr. P.J
• mw. Kruger[s], gepensioneerd magazijnmeester, over de goede landkaarten en wapens van de Duitsers bij de inval
• B.J. Kouw, vertegenwoordiger uit Amsterdam, over op jonge leeftijd werken, de verdiensten tijdens de crisisjaren
• Gerrit Kouwenaar
• J. Osten, over de eerste Duitse soldaten in Scheveningen, na de inval
• L. Rasterhof
• S.J. van der Schaaf
• prof. ir. W. Schermerhorn, oud-ministerpresident, over de wil een brede volkspartij op te richten; afwezigheid van een bedreigd gevoel voor Duitsland bij het volk
• Daan Slui
• G.E. van Walsum
• Lex van Weren, oud-musicus, over de opbloei van het amusementsleven vanaf 1938; afwezigheid van angst voor het Duitse Nazisme; zijn functie als trompettist in het leger; de Duitse inval
• mr. J.C. de Wit
• J.H. Scheps
• dhr. Kwiet
• 2 (anonieme) Duitse soldaten
• H.W. Speet, landbouwer, over de Duitse inval nabij ‘s Heerenberg
• 4 andere ‘grensbewoners’

De capitulatie van Japan betekende het einde van de Tweede Wereldoorlog, maar ook het begin van de massale uittocht van mensen met het Nederlandse staatsburgerschap uit Nederlands-Indië.

Zo’n 100.000 Indische Nederlanders (zowel van Europese als van Europees-Aziatische afkomst) kwamen in de eerste jaren na de oorlog op schepen aan in Nederland. Ze kwamen om te herstellen van de ontberingen van de oorlog, de interneringskampen en het geweld tijdens de onafhankelijkheidsstrijd, die direct na de Japanse overgave was losgebarsten.

De serie interviews betreft veelal korte gesprekken (variërend van vier tot 40 minuten) met Indische Nederlanders. Er wordt gesproken over hun komst naar Nederland en hun inpassing in de Nederlandse samenleving. Het materiaal werd gebruikt voor een NOS radioprogramma, uitgezonden in maart 1971.

Interviewer(s): Dick Verkijk

Geïnterviewden:

Mw. van Bamiset, dhr. Bochove, dhr. Corsmit, dhr. Doeff, Fermin February, mr. Hakker, dhr. en mw. Heering, ir. van Helsdingen, dhr. en mw. Jans, drs. Kraak, prof. dr. van Lier, mw. Nicola, dhr. Oort, K. Pavilcek, vader en zoon Pietersz, dhr. Pratacik, Coen Pronk, dhr. de Riemer, dhr. Robinson, drs. H. Ruiter, ir. J. Sluyters, prof. dr. J.D. Spekman, dhr. en mw. Tielman, ir. de Vries

Archief en inventarisnr.: D H 1565. De cassettebandjes zijn overgebracht naar de AV-collectie van het KITLV.

De interviews zijn onderdeel van het werkmateriaal dat is voortgekomen uit het curriculum bij de UvA over de geschiedenis van voormalig Nederlands-Indië onder leiding van Theo Stevens. P. Schuurmans mocht deze interviews gebruiken voor haar doctoraalscriptie Aanpassen aan Holland. De collectie bestaat uit het  onderzoeksmateriaal behorende bij Schuurmans’ scriptie.

Naast transcripten van verschillende interviews bevat de collectie ook een schrift met aantekeningen en ingevulde enquêteformulieren.

De interviews gaan in op gebeurtenissen en ervaringen in de jaren 1942 – 1963.
Er wordt voornamelijk over Indonesië en Nederland gesproken. Thema’s zijn o.a. Tweede Wereldoorlog,
Indonesische revolutie, migratie, repatriëring.

Publicaties verbonden aan de collectie: Schuurmans, P. (2002). Aanpassen aan Holland: onderzoek
naar Indische Nederlanders en hun beleving van de repatriëring 1950-1963 [Doctoraalscriptie]. Universiteit
van Amsterdam.

Stichting Onderzoek Terugkeer en Opvang (SOTO)

NIOD 889, inventarisnummers 45, 48-51, 72

De interviews zijn onderdeel van een onderzoek naar de ervaringen van burgers uit voormalig Nederlands-Indië over de terugkeer en opvang in Nederland in de periode 1946 – 1952.

De Stichting Onderzoek Terugkeer en Opvang (SOTO) is opgericht in de zomer van 1998 op uitnodiging van het kabinet. Het doel was toetsing van de tot dan toe gangbare opvatting dat de opvang van slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog kil en bureaucratisch was.

De interviewcollectie bestaat uit 29 interviews. De geïnterviewden zijn geselecteerd op geografische verdeling, verschillende maatschappelijke en etnische achtergronden, leeftijd ten tijde van repatriëring, periode van repatriëring en gender.

Het onderzoek heeft geresulteerd in een tentoonstelling.
Terugkeer en opvang na de Tweede Wereldoorlog, het educatief project Denken aan Holland en
vier publicaties.

De interviews gaan in op gebeurtenissen en ervaringen in de jaren 1900 – 1999, met de nadruk op de periode 1942 – 1960. Er wordt voornamelijk over Indonesië, Java, Sumatra, Sulawesi en Thailand, Nederland en Japan gesproken. Thema’s zijn o.a. verbondenheid met voormalig Nederlands-Indië, familiegeschiedenis, dagelijks leven, Japanse bezetting, Tweede Wereldoorlog, Interneringskamp, bevrijding, Rode Kruis, Rapwi, NICA, evacuatie uit kampen, familiehereniging, opvang, hulporganisaties, repatriëring, migratie, Ataka, opvangadres, opvang in Nederland, medische verzorging, onderwijs, nasleep, verwerking, KJBB, Pelita, WUV, WUBO, terugblik, rol werkgever evacuatie, BPM, KNIL, KPM, maatschappelijke carrière.

Bossenbroek, M. (2001). De meelstreep. Terugkeer en opvang na de Tweede Wereldoorlog. Bert Bakker.

Piersma, H. (Ed.). (2001). Mensenheugenis. Terugkeer en opvang na de Tweede Wereldoorlog. Getuigenissen. Bert Bakker

Kristel, C. (Ed.). (2002a). Binnenskamers. Terugkeer en opvang na de Tweede Wereldoorlog: besluitvorming. Bert Bakker.
Kristel, C. (Ed.). (2002b). Polderschouw. Terugkeer en opvang na de Tweede Wereldoorlog: regionale verschillen. Bert Bakker.

Interviews met Indische Nederlanders, Japanners die een rol speelden tijdens de bezetting, officieren en andere militairen (Britse Leger, Brits-Indische leger, Nederlandse leger, KNIL), Indonesische nationalisten en Nederlandse bestuursambtenaren.

De interviews zijn gehouden ten behoeve van Bosdriesz’ (16mm) film Ons Indië voor de Indonesiërs. Deze film is in 1984 door de NOS uitgezonden als televisieserie en is vindbaar in DAAN, het digitale archief van Beeld & Geluid. Het doel van de makers was om de beslissende ontwikkelingen in de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd in beeld te krijgen door de posities en ervaringen van de geïnterviewden vast te leggen. De focus lag op de periode van de Tweede Wereldoorlog en het jaar daarna. De interviews zijn vervolgens eveneens gebruikt voor een boek.

De interviews gaan in op gebeurtenissen en ervaringen in de jaren 1940 – 1950. Er wordt voornamelijk over Indonesië en Nederland gesproken. Thema’s zijn o.a. Indonesische onafhankelijkheidsstrijd, Tweede Wereldoorlog, Japanse bezetting, Coup van Westerling, soevereiniteitsoverdracht, internering, onafhankelijkheid, bestuursvacuüm, gezagsvacuüm, Hatta, Soekarno, Van Mook, Spoor, Westerling, federalisten, nationalisten, diplomatiek overleg.

Vanuit diverse invalshoeken beschrijft het boek van de interviewer Ons Indië voor de Indonesiërs de oorlog, de chaos, de vrijheid het losmakingsproces van de kolonie Indië. Een mengeling van ervaringen en meningen, Japanse, Engelse, Javaanse, Nederlandse, deze scheppen een goed beeld van de historische gang van zaken.

De hoofdvragen voor de interviews met voormalige Molukse bewoners zijn: Hoe was het dagelijks leven voor de Tweede Wereldoorlog? Hoe heeft u de migratie ervaren? Hoe heeft u uw tijd in woonoord Schattenberg ervaren. Hoe zag het dagelijks leven eruit? Hoe heeft u de verhuizing naar de wijken ervaren? Bij een deel van de interviews zijn egodocumenten en foto’s opgenomen.

De interviews gaan in op gebeurtenissen en ervaringen in de jaren 1930 – heden.

Er wordt voornamelijk over Indonesië en Nederland gesproken. Thema’s zijn o.a. Tweede Wereldoorlog, Indonesische revolutie, migratie, ontvangst in Nederland, dagelijks leven in woonoord Schattenberg, opvoeding, Molukse wijken, onderwijs, eten, geloof, Nederlandse cultuur.

Molukkers in kamp Westerbork is een prachtig lees- en kijkboek met ruim 300 foto’s, documenten en tekeningen. Het geeft een fascinerend beeld van een Molukse wereld op de Drentse hei. Tal van oud-bewoners, zowel Molukkers als inwonend personeel, komen aan het woord en vertellen over het dagelijks leven in het kamp. Ook omstanders vertellen over hun contacten met een andere cultuur. Voor de meeste betrokkenen is woonoord Schattenberg een onvergetelijke ervaring geweest, waar ze met een warm gevoel en vaak heimwee aan terugdenken. Op 22 maart 1951 arriveerden de eerste Molukse gezinnen in het voormalige doorgangskamp Westerbork. Deze oud KNIL-militairen en hun families waren in opdracht van de Nederlandse overheid vanuit het voormalige Nederlands-Indië naar Nederland gekomen. De naam kamp Westerbork werd gewijzigd in woonoord Schattenberg. In de loop der jaren zouden er meer dan 3.000 Molukkers komen te wonen. Er kwam een school, een ziekenhuis, een schouwburg, een bioscoop en een badhuis. Gaandeweg ontstonden vele contacten met de Nederlandse bevolking. Zo boden handelaren hun koopwaar aan of openden na de invoering van de zelfzorg een winkel in Schattenberg. Het verblijf in het woonoord zou tijdelijk zijn. Maar de beloofde terugkeer naar hun vaderland bleek een illusie en zo werd de Molukse bewoningsgeschiedenis de langste van het kamp. De laatste Molukse gezinnen vertrokken pas in 1971.

De collectie is eind jaren negentig opgenomen. Hersri Setiawan, zelf politiek gevangene (tapol) van 1969 tot 1978 in Jakarta en op het eiland Buru, nam de interviews in verschillende landen in Europa en Azië af. Het doel was om individuele levensverhalen te verzamelen van Indonesische politieke emigranten die nog steeds in West-Europa, China, Vietnam en Indonesië wonen of woonden. De interviews gaan in op hun activiteiten als onderdeel van de Indonesische linkse intelligentsia vóór 30 september 1965 en hun levens na 1965 buiten Indonesië. Het project werd begeleid door Henk Schulte Nordholt en Willem van Schendel en gefinancierd door de Ford foundation. Naast de interviews is er ook een groot aantal egodocumenten verzameld waaronder memoires, rapporten en brieven van of over o.a. Institute of People’s Culture (LEKRA), de vakbondsbeweging en de Communistische Partij van Indonesië (PKI).