Deze interviewserie bevat twee reeksen. Zie de snelkoppelingen voor het archief van Beeld en Geluid.

De eerste reeks genaamd “De schatkamer – De eerste getuigen van onze eeuw”:

Paul Julien 1901-2001

Vraaggesprek met de 93-jarige antropoloog en scheikundige Paul Julien. Julien vertelt over: zijn jeugd in

Utrecht; zijn exclusief op de wetenschap gerichte belangstelling, waardoor sociale en politieke ontwikkelingen

tijdens zijn jeugd zich aan zijn waarneming onttrokken; zijn expedities naar Afrika en de volgens hem positieve invloed van het kolonialisme op het door stammenstrijden verscheurde Afrika. Julien toont zich somber over de toekomst door de achteruitgang in het morele besef en acht het zelfs niet uitgesloten “…dat we op weg zijn naar een Derde Wereldoorlog.”

Hilda Verwey-Jonker 1908-2004

Vraaggesprek met sociologe en oud-kamerlid Hilda Verwey-Jonker (1908) over haar jeugd op Zuid-Beveland en in Zwolle; het SDAP-milieu waarin ze opgroeide; de positie van de vrouw in het begin van de twintigste eeuw; de seksualiteit zoals die beleefd werd door studenten; haar kleinkinderen; de opkomst van het rechts-extremisme in de jaren dertig en haar functioneren in mannenbolwerken als de SER en de Verenigde Naties. Verwey-Jonker vreest voor de gevolgen van de vergrijzing van de Westerse samenleving. Volgens haar zullen armere volken een deel van de welvaart overnemen zonder de technische en wetenschappelijke kennis te hebben om verantwoord met het milieu om te kunnen gaan.

Emile Schüttenhelm 1909-2003

Vraaggesprek met oud NTS-voorzitter Emile Schüttenhelm (1909) over: het katholieke milieu waarin hij opgroeide; de Eerste Wereldoorlog; opkomst en ondergang van het communisme; de opkomst van het rechts-extremisme in de jaren ’30; zijn medewerking aan de Wereldjamboree in 1937 en zijn ontmoeting met Lord Baden-Powell; zijn bevrijding in 1945 en het voorzitterschap van de NTS, waarvoor hij gevraagd was omdat hij, volgens minister Cals, de enige was die kans had te “overleven” in Hilversum.

Schüttenhelm haalt herinneringen op aan Henk Terlingen en ziet de toekomst positief tegemoet, daar volgens hem iedere generatie de inzet en creativiteit heeft die de toekomst nodig heeft.

De tweede reeks genaamd “De eerste getuigen van onze eeuw”:

Jan Tinbergen 1903-1994

Interview met Jan Tinbergen o.a. over zijn jeugd, het einde WO I, zijn studie natuurkunde in Leiden en zijn contacten met leermeesters Paul Ehrenfest en Albert Einstein; zijn werk bij het Centraal Bureau voor de Statistiek mn de crisis-bestrijding in de jaren ’30; over zijn overstap in 1936 naar de Volkenbond in Zürich en de samenwerking gedurende WO II met volkenrecht-deskundigen als Van Asbeck en van Eysinga t.b.v. het onderzoek naar de rol van internationale verdragen; zijn passivisme en anti-kolonialisme, het onderzoek door het CBS naar de economische consequenties m.b.t. overzeese gebiedsdelen en zijn kritiek op de houding van Min. Drees mbt de-kolonialisatie politiek. Verder vertelt hij over zijn onderzoek m.b.t. wereldvraagstukken als de ontwikkelingslanden- en milieuproblematiek ed. die volgens hem een mondiale aanpak vereisen d.m.v. een wereldregering en over het ontvangen van de Nobelprijs in 1969. Tenslotte geeft hij zijn toekomstvisie m.b.t. een economisch evenwicht m.n. tussen productie en eerlijker inkomensverdeling en zijn verlangen naar een soberder en idealistischer ingestelde samenleving.

Willy Corsari 1897- 1998

Interview met Willy Corsari over oa haar ongelukkige jeugd, het artiestenmilieu waarin zij opgroeide, het ontstaan van de naam Corsari, haar studie piano en zang en het schrijven van meisjesboeken, haar herinneringen aan Den Haag en aan Berlijn waar ze zangles kreeg; haar leven bij het cabaretgezelschap van Jean-Louis Pisuisse en voorgeschiedenis van de moord op hem. Zij vertelt over de verschijning van haar eerste boeken, oa over euthanasie, en haar liefde voor het theater wat ze in de oorlog principieel niet meer bezocht; het verzetswerk en hulp aan joden tijdens de oorlogsjaren en de positieve herinneringen aan de bezettingstijd m.b.t. onderlinge menselijke relaties; over de uitgever Leopold die zelfmoord pleegde en haar overstap naar coöperatieve uitgever Lubberhuizen/Blommestein (later De Bezige Bij), waar ze na conflicten weer vertrok.

Arthur Lehning 1899-2000

Interview met Arthur Lehning over zijn enerverend verblijf in kunstenaars- en anarcho-syndicalistische kringen in Berlijn jaren ’20-’30, de opkomst van het fascime, zijn visie over de politieke stromingen van destijds i.v.m. o.a. de Spaanse burgeroorlog, zijn initiatief tot oprichting van het internationale politiek geëngageerde kunsttijdschrift “i10” en de mensen, o.a. Mondriaan, Kandinsky en Nagy, die daaraan meewerkten. Hij vertelt over zijn jeugdvriend Marsman en het ideologische conflict tussen hen in de jaren ’20; m.b.t. de Spaanse Burgeroorlog over de redenen om actief de socialistische revolutie te steunen en zijn verblijf en ontmoetingen aldaar; zijn ervaringen in het interneringskamp op het eiland Man, Engeland, na de neutralisatieweigering, i.v.m. zijn politieke activiteiten, van Nederland, zijn activiteiten m.b.t. de Koude Oorlog en de Parijse protestbeweging ’68. De afgelopen eeuw benoemt hij “this terrible age” en ook m.b.t. de volgende ziet hij weinig positieve vooruitzichten.

Jeanne Bieruma Oosting 1898-1994

Interview met Jeanne Bieruma Oosting over haar jeugdjaren in de welstand van de adellijke- en aristocratische kringen; haar vroege liefde voor schilderen en haar studie aan de Kunstacademie in Den Haag in welke tijd zij Koningin Wilhelmina ontmoette. Zij vertelt over haar leermeester Van Konijnenburg, haar impressionistische schildersstijl, haar vertrek in 1929 met Charlotte van Pallandt naar Parijs en haar 11-jarig verblijf daar waar zij o.a. Piccaso ontmoette en gefascineerd raakte door de zelfkant en het uitgaansleven van deze stad; over haar verblijf in het zuiden van Frankrijk na het uitbreken van de oorlog, de terugkeer naar bezet Nederland en de productieve jaren in Amsterdam. Oosting praat over haar schilder- en grafische werk, o.a. het ontwerp voor  kinderpostzegels en haar zelfportretten, de beroerte die haar trof en het gelukkige leven waar ze van genoot.

Chris Walder 1900-1997

Interview met Chris Walder over zijn jeugd in Breda, waar hij zich het voetballen al vroeg op straat aanleerde, zijn eerste wedstrijden, de mobilisatie en uitbreken van WO I en zijn opleiding tot notaris; voetballen bij NAC, de diverse wedstrijden t.b.v. het Nederlands kampioenschap en de verschillende NAC-spelers rond 1920-’21; het landskampioenschap van NAC, waarna hij geselecteerd werd voor het Nederlands Elftal. Hij praat over het feit dat er destijds geen trainingsprogramma was voor het elftal en het grote verschil met het huidige voetbal.

Hij meent dat hij nu ook mee had kunnen komen, omdat het altijd om het talent blijft gaan.

Cor de Roos-Oudegeest 1899-1998

Interview met Cor de Roos-Oudegeest over haar komaf, herinneringen aan de spoorwegstaking van 1903, haar vader Jan Oudegeest (voorzitter NVV en politicus SDAP), WO I en het steuncomité; de reacties in Nederlandse socialistische kringen op de Russische Revolutie, haar toetreding als lid van de SDAP en haar activiteiten voor de SDAP-vrouwenbond, de opkomst van het communisme en fascisme en de uitbreking van WO II, de bezettingsjaren en het verzetswerk van haar man.

Zij praat over de politiek na de oorlog o.a. m.b.t. Nederlands-Indië, over de opvattingen van minister Drees m.b.t. o.a. ondergeschikte positie van vrouwen, haar binnenkomst in de Tweede Kamer voor de PvdA in 1956 en de redenen om de actieve politiek achter zich te laten. Als grootste veranderingen in deze eeuw ziet zij de grote groei van welvaart en inspraak, maar ook een veel egoïstischer ingestelde maatschappij, waardoor zij een weinig positief gevoel heeft voor de toekomst.

Ten huize van … is een Vlaams praatprogramma dat in 1957 voor het eerst op TV1 (Eén) te zien was.

Presentator Joos Florquin bezocht elke aflevering een Bekende Vlaming of Bekende Nederlander en interviewde hem in zijn eigen woning. Hij installeerde zich drie dagen lang in het huis van de persoon in kwestie, terwijl zijn cameraploeg beeldopnames maakte. De meeste geïnterviewden waren afkomstig uit de politieke of culturele wereld. De eerste gast was Gerard Walschap. Daarna volgden er ruim 250. In de interviews staan de geïnterviewden centraal. Zij konden vrijuit vertellen en waren enkel zelf in beeld. Oftewel, echte oral history.

In de loop der decennia interviewde Florquin een indrukwekkend aantal personen. De interviews werden achteraf neergeschreven, gebundeld en gepubliceerd in een reeks boeken. Toen Florquin in 1978 overleed werd het programma ook lange tijd stopgezet.

Pas in de jaren 90 verschenen er nieuwe afleveringen rond “Ten huize van”, ditmaal met Edward De Maesschalck als interviewer (34  afleveringen). Vanaf 2003 nam Frieda Van Wijck de presentatie over.

Een overzicht van een groot deel van de geïnterviewden:

Het interview is verwerkt in Nieuwenhofs artikel ‘Paul Charles Joseph Kiès’, in: Mededelingenblad. Orgaan van de Nederlandse Vereniging tot beoefening van de Sociale Geschiedenis no.35, Amsterdam: Nederlandse Vereniging tot beoefening van de Sociale Geschiedenis, maart 1969, pp.14-42.

Het artikel behandelt het leven van Kiès (1895-1968) als beroepsmilitair; als lid van de SDAP, inclusief zijn conflicten met het partijbestuur; zijn succes binnen de (ontevreden) SDAP-afdeling Friesland; het royement uit de SDAP in 1937; de oprichting door Kiès van de vereniging Het Vrije Woord, met het gelijknamige periodiek, en de omzetting van deze vereniging in de Troelstra Beweging Nederland (TBN); zijn (mislukte) pogingen te komen tot een soort volksfrontpolitiek met de CPN; zijn radicale omslag in 1940 naar het gedachtengoed van de NSB en de Waffen-SS, waarbij hij ook de TBN betrekt, die daarop nauw gaat samenwerken met de NSNAP van E.H. ridder Van Rappard; zijn anti-semitisme; zijn pro-Duitse radiopraatjes als ‘De Amsterdammer’ vanaf 1944; zijn arrestatie in 1945 en in 1948 de veroordeling door het Bijzonder Gerechtshof in Leeuwarden tot 20 jaar gevangenisstraf en levenslange ontzegging van burgerrechten. Kiès stierf enkele maanden na het interview.

Het interview is gehouden naar aanleiding van het 100-jarig bestaan van de Nederlandse Vegetariërsbond. Deze bond werd op 30 september 1894 opgericht. De organisatie behartigt de belangen van vegetariérs in Nederland. De geïnterviewden zijn vegetariërs uit Oosterbeek die in een gezamenlijk gesprek vertellen over hun achtergronden, de motieven om vegetariër te worden, hun activiteiten in diverse verenigingen hieromtrent en tot slot wat het betekent om vegetariër te zijn.

De volgende personen werden geïnterviewd:

• E.J. Berkhout
• J.E. Berkhout-Van Diemen
• J. Dissen-Lang

Interviewer: Paul Denekamp

De gesprekken zijn gehouden ten behoeve van Philo Bregsteins film Otto Klemperer’s journey through his times (1973, 95 min). Bregstein maakte deze film over de (van oorsprong) Duitse dirigent en componist Otto Klemperer (1885-1973) in opdracht voor R.M. Productions. Bregstein besteedde in deze interviews niet enkel aandacht aan het leven van Klemperer maar eveneens het bredere muziekklimaat in Duitsland van de 20ste eeuw. Hier is aandacht voor de invloed van Mahler, Bruckner, Schönberg en Strawinsky. De interviews zijn daardoor van nut voor de bredere muziekgeschiedenis.

In het begin van de 20ste eeuw trokken Klemperers bijzondere, moderne opera-ensceneringen de aandacht. Klemperer stamde uit een Joodse familie en verliet daardoor in 1933 Duitsland voor de Verenigde Staten. Na de Tweede Wereldoorlog vestigde hij zich in Zürich. Het commentaar bij de film wordt voor een groot deel door de dirigent zelf gesproken, samengesteld uit de interviews. Ook zijn dochter Lotte komt hierin aan het woord. De productie is later, op 19 mei, uitgezonden op de Duitse televisie (ARD) onder de titel Otto Klemperers lange Reise, waarvan bij Beeld & Geluid een open-netregistratie aanwezig is.

De volgende personen werden geïnterviewd:

• Otto Klemperer (1885-1973)
• Lotte Klemperer (1923-2003)
• Katia Mann (1883-1980), de vrouw van Thomas Mann. Na de Tweede Wereldoorlog woonde zij evenals Klemperer in Zürich. Thomas Mann was een groot schrijver en publieke intellectueel.

Bregstein maakte in 1971 tevens een aparte film over de repetities voorafgaande aan het laatste concert dat Klemperer dirigeerde in september 1971. Dit verscheen onder de titel Otto Klemperer in rehearsal and concert (54 min).

De opnamen met de Zwitserse boer en kunstschilder Schäublin (1895-1978) zijn gemaakt ten behoeve van Bregsteins televisieportret over diens leven en werk, getiteld Boer en schilder en uitgezonden door de NCRV op 1 september 1976. Bregstein hield de interviews samen met zijn vrouw, de schilderes Marline Fritzius. 

Al vroeg trok de voormalige bankmedewerker Schäublin uit Basel zich terug in het bergdorpje Klosters om als boer te gaan leven. In zijn vrije tijd schilderde hij in totaal zo’n 15 werken. Op een enkele tentoonstelling na hield hij deze echter voor zichzelf. In het interview spreekt hij onder meer over de door hem bewonderde schilder Grünewald, de schrijvers Lev Tolstoi, Jeremias Gotthelf en Thomas Mann en de invloed die hij onderging van het boeddhisme en de geschriften van Lao-tse. Tevens vertelt hij over zijn kijk op het hectische moderne leven en over zijn eigen werk, waarin magisch-realistische, expressionistische en symbolistische trekken te herkennen zijn.

In de NCRV-Gids van 28 aug.-3 sept. 1976 (no.35) is naar aanleiding van de uitzending een artikel opgenomen.

Philo Bregstein interviewde Corinna van Schendel (1909-1985), dochter van de schrijver Arthur van Schendel (1874-1946). Deze grote Nederlandse auteur is onder andere bekend van het boek Een zwerver verliefd. De interviews zijn gehouden ten behoeve van een televisieportret van het leven en werk van haar vader, onder de titel Dromen van leven, uitgezonden in de NCRV-serie ‘Open Boek’ op 22 augustus 1977. Bregstein en Corinna van Schendel trokken langs plaatsen waar Van Schendel woonde en schreef: Batavia, Florence, Sestri Levante en Amsterdam.

Hendrik Kuiper (geb. 1897) begon als tuinarbeider in het Westland, was actief in de Rooms Katholieke Land- en Tuinarbeidersbond en groeide verder in de RKWV, waarbij hij in 1935 in vaste dienst trad. Hij vertelt over zijn ervaringen in de diverse functies die hij in de Rooms Katholieke vakbeweging bekleedde tot enige tijd na de oorlog. Hij zou uiteindelijk directeur van de Sociale Verzekeringsbank in Amsterdam worden.

In een reeks leervoordrachten over de katholieke arbeidersbeweging spreekt H.J. Kuiper over ‘De internationale katholieke vakbond’ in het kader van ‘De structuur van de beweging’ (deel IV) die weer deel uitmaakt van ‘Het heden’. In de twee fragmenten die bewaard zijn gebleven bespreekt Kuiper:

1. maatschappijverandering volgens katholieke beginselen
2. leken passen de christelijke zedenwetten toe. 

Een interessant artikel over het leven van Hendrik Kuiper.

Philo Bregstein interviewde in 1969 en 1970 de reeds de zeventig gepasseerde Jacques Presser (1899-1970). Deze historicus en schrijver is bekend geworden door zijn boek Ondergang: de ververvolging en verdelging van het Nederlandse Jodendom 1940-1945 (Den Haag: Staatsuitgeverij, 1965). In 1950 gaf de Nederlandse staat aan Presser de opdracht om een studie te verrichten naar het lot van de Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hiervoor bracht Presser vijftien jaar door in het archief van het NIOD. Het uitgegeven boek werd vervolgens een bestseller. Presser is ook de bedenker van de term egodocument en wordt gezien als een van de grote Nederlandse historici van de moderne tijd.

In de eerste plaats nam Bregstein deze interviews af ten behoeve van de televisiefilm Dingen die niet voorbijgaan, uitgezonden door de VARA op 8 mei 1970 en in een tweede, herziene en uitgebreide versie op 19 oktober 1970. In deze interviews werd onder andere gesproken over zijn jeugd, zijn keuze voor het vak geschiedenis en zijn ervaringen als Jood in de bezettingstijd. Uit het interviewmateriaal stelde Bregstein het commentaar voor de film samen.

Dit filmcommentaar werd op zijn beurt weer gepubliceerd in het boekje Dingen die niet voorbijgaan. Persoonlijk geschiedverhaal van 1900 tot vandaag / verteld door Jacques Presser; in beeld gebracht door Philo Bregstein, Amsterdam, 1970. In 1981 werd het nogmaals uitgebracht als: Dingen die niet voorbijgaan. Persoonlijk geschiedverhaal vertelt door Jacques Presser / film van Philo Bregstein, Amsterdam: Meulenhoff (filmteksten), 1981. Uitgebreider werden de interviews verwerkt in: Gesprekken met Jacques Presser. Gevoerd door Philo Bregstein, Amsterdam: Atheneum-Polak & Van Gennep, 1972

Zie ook: de collectie Jacques Presser met interviews die Nanda van der Zee na Pressers dood uitvoerde voor een biografie.

Brood was het hoofdbestanddeel van de arbeidersmaaltijd, dus een goede keuze om te verkopen in een coöperatie. Ieder die lid was van de coöperatie, kon delen in de winst en elke arbeider kocht zijn brood natuurlijk bij de coöperatieve. In het begin bleef de activiteit bescheiden, maar zodra het brood thuis bezorgd werd en de uitgekeerde winst groter werd, begon de coöperatie te groeien.

De bakkerij die voordelige prijzen samenbracht met goede kwaliteit, werd een groot succes. Het inschrijvingsgeld was 25 centiem en de koper verbond zich ertoe al zijn brood bij de coöperatie af te nemen. Een korting van 6% in de vorm van aankoopbonnen en herinvestering van een deel van de winst deden Vooruit snel groeien tot een complexe organisatie met allerlei soorten activiteiten. Er kwamen volksapotheken en winkels waar kruidenierswaren, kolen, kledingstukken en schoenen verkocht werden. In 1901 was de onderneming uitgegroeid van één bakkerij met 150 leden tot meerdere bakkerijen, twintig bijhuizen en meer dan zevenduizend leden! Op de Garenmarkt (nu het Anseeleplein) werd een oude fabriek gekocht waarin een bakkerij, maar ook een winkel, een koffiehuis en een vergaderzaal werden geopend. Het eerste Vlaamse Volkshuis was geboren.

Deze interviews werden afgenomen in kader van het Interviewproject getiteld “Rood of geen brood”. Een practicum in het vak methodologie van de Nieuwste Tijden partim Mondelinge Geschiedenis in de tweede kandidatuur Geschiedenis (tweede bachelor Geschiedenis), academiejaren 1998-1999 (lesgever: professor dr. Bruno De Wever).