Journalist en auteur Bòi Antoin heeft op Bonaire de afgelopen jaren een uitgebreide collectie aan Bonairiaans cultureel erfgoed opgebouwd. Oral history is vooral vastgelegd via het programma ‘Herensia’ (Erfgoed). Veel van deze opnames staan online.
De interviews zijn afgenomen in het Papiaments. Nederlandse interviews zijn afgenomen in de collectie Makambanan na Boneiru (Nederlanders op Bonaire). Meer informatie over de verschillende collecties die Bòi Antoin heeft vastgelegd is hier te vinden.
Het materiaal kan worden aangevraagd via de online catalogus van UB Leiden. De opnames zijn te beluisteren in de Leeszaal Bijzondere Collecties.
IJzereef, W.T., De wind en de bladeren : hiërarchie en autonomie in Bone en Polombangkeng (Zuid-Sulawesi), 1850-1950. Proefschrift Groningen, 1994.
De Zuid-Celebes affaireKapitein Westerling en de standrechtelijke executies
Willem IJzereef
Uitgeverij de Bataafsche Leeuw B.V.
Voor zijn onderzoek naar de geschiedenis van Zuid-Sulawesi, in het bijzonder de politiek-militaire ontwikkelingen tijdens de Indonesische revolutie, heeft Willem IJzereef een vijftiental interviews afgenomen met oud-bestuursambtenaren en oud-militairen.
In het archief zijn ook verslagen van de interviews en onderzoekscorrespondentie opgenomen.
De interviews gaan in op gebeurtenissen en ervaringen in de jaren 1905 – 1986.
Er wordt voornamelijk over Indonesië, Zuid-Sulawesi gesproken. Thema’s zijn o.a. Tweede Wereldoorlog, Indonesische revolutie, Binnenlands Bestuur, bestuursambtenaren, Zuid-Celebes affaire.
Publicaties verbonden aan de collectie: IJzereef, W. (1984). De Zuid-Celebes affaire: kapitein Westerling
en de standrechtelijke executies. Bataafsche Leeuw.
Archief en inventarisnr.: D H 1284. Dertien cassettebandjes zijn overgebracht naar de AV-collectie van het KITLV (D AUD 1085 – 1097)
De collectie is nog niet gedigitaliseerd en daarom niet direct in te zien bij Beeld & Geluid. Digitalisering kan wel worden aangevraagd via Beeld & Geluid.
In DAAN, het digitale archief van Beeld & Geluid zijn wel de volgende items te vinden:
De interviews zijn gemaakt ten behoeve van Verhoevens film Portret van Anton Adriaan Mussert (1968, 16mm, 55′), aan de samenstelling waarvan tevens Hans Keller en Leo Kool meewerkten.
Hij werd uitgezonden door de VPRO-televisie op 16 april 1970 en herhaald op 20 augustus 1989 in het kader van de serie TVTOEN. of: Hoe de Nederlandse televisie geschiedenis schrijft, waarin tevens aandacht werd besteed de problemen rond de eerste uitzending. Deze worden ook beschreven bij de behandeling van de film in Chris Vos, Televisie en bezetting. Een onderzoek naar de documentaire verbeelding van de Tweede Wereldoorlog in Nederland, Hilversum: Verloren, 1995, pp.126-127.
Film en de interviews schetsen de levensloop van Mussert (1894-1946): zijn HBS-tijd; de studie weg- en waterbouwkunde aan de Technische Hogeschool in Delft; zijn werk bij de Provinciale Waterstaat in Utrecht, sinds 1921 als ingenieur en later als hoofdingenieur directeur tot zijn ontslag in 1934; het belang van zijn activiteiten als secretaris van het comité tegen het Belgisch-Nederlands Verdrag van 1925 voor zijn verdere politieke ambities; de oprichting van de NSB in 1931; zijn rol binnen de NSB en die tijdens de Duitse bezetting; zijn arrestatie in mei 1945; zijn internering in de strafgevangenis te Scheveningen; het proces in november 1945; zijn executie op 7 mei 1946.
Interviewer: Paul Verhoeven
Deze interviews zijn door Hedda van Gennep in 1976 en begin 1977 gemaakt t.b.v. de 9-delige VARA-televisieserie (op 16mm-film) Voorwaarts en niet vergeten, uitgezonden tussen 11 januari en 5 mei 1977. De serie behandelt de geschiedenis van de socialistische beweging in Nederland van 1850-1918, waarbij in het laatste deel de lijn wordt doorgetrokken tot 1976. Zij duurt in totaal 5 uur en 45 min. De start van de serie werd in de VARAGids (8 januari 1977) begeleid door een artikel over de achtergrond van het project, waarvoor onder meer wordt gesproken met de wetenschappelijk adviseur van het project Johan Frieswijk.
De personen met wie de interviews zijn gehouden variëren van allerlei ‘naamloze’ strijders van de socialistische arbeidersbeweging uit het hele land – waaronder enkele van de arbeiders uit Friesland die al voor de film over Imke Klaver werden geïnterviewd, zoals het echtpaar Brandsma en Douwe de Wit – tot kinderen van socialistische voormannen van het eerste uur zoals Schaper, Vliegen, Troelstra en Domela Nieuwenhuis. Er wordt onder meer gesproken over: de Spoorwegstaking van 1903; de Zeeliedenstaking van 1911; het Aardappeloproer van 1917; de revolutiepoging van Troelstra in 1918; de Algemene Diamantbewerkers Bond (ANDB) en Henri Polak; het vrouwenkiesrecht; Wibaut en de sociale woningbouw; de SDAP; de vakbeweging, waaronder het NVV en het NAS maar ook de katholieke en christelijke organisaties; de CPH en David Wijnkoop; de SociaalDemocratische Bond (SDB); de Maastrichtse aardewerkfabrikant Regout; de invloed van de kerk; meer algemeen de levensomstandigheden van arbeiders in de onderhavige periode.
De collectie is nog niet gedigitaliseerd en daarom niet direct in te zien bij Beeld & Geluid. Digitalisering kan wel worden aangevraagd via Beeld & Geluid.
In DAAN, het digitale archief van Beeld & Geluid is wel het volgende item te vinden:
De interviews zijn gemaakt t.b.v. de film Imke Klaver, herinneringen van een friese landarbeider (16mm, 35′, Hedda van Gennep en
Henk de By, 1975), uitgezonden door de VARA-televisie op 13 april 1975. In de VARA-gids van die week geeft een artikel contextinformatie over de film en de erin voorkomende personen; tevens is hierin de neerslag te vinden van (nog) een gesprek met
Roorda: ‘Gerrit Roorda, vertel jij eens wie Imke Klaver was’, door Marinus Schroevers.
Het project is gestart tegen de achtergrond van de ‘ontdekking’ van het dagboek van Imke Klaver door de historicus Ger Harmsen, die
tevens het commentaar spreekt in de film. Het dagboek is in druk verschenen: Imke Klaver, Herinneringen van een Friese
landarbeider. Enkele opgetekende zaken uit het jongste verleden tot 1925 (ingeleid door Ger Harmsen en met aantekeningen van
Johan Frieswijk), Nijmegen: SUN, 1974.
In de interviews wordt gesproken over de persoon van Imke Klaver, over de veelal erbarmelijke leef- en werkomstandigheden op het Friese platteland aan het einde van de 19de en in de eerste decennia van de 20ste eeuw en over de (vrij-)socialistische beweging in die periode. Zoals ook het dagboek van Klaver eindigen de gesprekken bij de werkverschaffingsstaking van 1925. Otje en Jelle Klaver zijn respectievelijk echtgenote en zoon van de hoofdpersoon. Met Hiltje de Vries-Hogerhuis wordt uitsluitend gesproken over de beruchte ‘Hogerhuis-zaak’, waarbij de gebroeders Wiebren, Marten en Keimpe Hogerhuis in 1895 wegens inbraak met geweldpleging werden gearresteerd en veroordeeld, naar verluidt ten onrechte. Als aanhangers van Domela Nieuwenhuis zouden zij tijdens het proces kansloos zijn geweest. Mw. de Vries was een nicht (oomzegger) van de broers.
Geinterviewden:
Herinneringen van een friese landarbeider
Imke KLaver
Sunschrift 71, 1971
Herdruk: Boom uitgevers Amsterdam
ISBN: 9789061686552
In 1971 kreeg Ger Harmsen in Friesland een dik schoolschrift onder ogen, dat de levensherinneringen en overpeinzingen bleek te bevatten van Imke Klaver. Deze was in 1967 op 87-jarige leeftijd overleden. In 1971 zijn deze herinneringen voor het eerst in boekvorm, tweetalig: Fries en Nederlands, uitgegeven door SUN. Destijds veel gelezen en geprezen. De edities uit de jaren zeventig zijn alweer jaren uitverkocht. Omdat er nog altijd veel vraag naar was, verscheen er een herdruk, voorzien van een nieuw nawoord door Johan Frieswijk.
In Koolputters graven een aantal zorgvuldig geselecteerde ex-mijnwerkers diep in hun geheugen, waar ze een schat aan kleurrijke verhalen over de mijn hebben opgeslagen. Op sappige en plastische manier vertellen ze ontroerende, grappige en spannende anekdotes over het gevaarlijke en ongezonde werk ‘in de put’, over het dagelijkse leven in de cités, over de strijd voor sociale rechten, de komst van de ‘gastarbeiders’ en over de opkomst en het verval van de zware industrie in Limburg.
De reeks laat vooral arbeiders aan het woord: mannen (en vrouwen) die in armoede opgroeiden, meestal niet gestudeerd hadden en hoopten op een betere toekomst door in de put te gaan werken.
Hun verhalen vormen de basis van de reeks en worden aangevuld met historisch filmmateriaal uit diverse archieven en sfeerbeelden van de nog bestaande industriële architectuur en de originele mijnwerkerscités uit die tijd.
De reeks komt op het juiste moment. Niet alleen omdat het 30 jaar geleden is dat de laatste Limburgse steenkoolmijn, die van Heusden-Zolder, gesloten werd. Maar ook omdat de generatie die het verhaal van de mijnen nog uit eigen ervaring kan vertellen, aan het verdwijnen is. Dat blijkt onder meer uit de jammere vaststelling dat vier van de 13 kroongetuigen sinds de opnames zijn overleden.
De meeste getuigen zijn zeventigers en tachtigers, sommigen zelfs een eind in de negentig. Dit zijn de namen:
Agostino Mele – 83 jaar
Franco Mirisola – 69 jaar
Ismail Erdogdu – 72 jaar
Jan Kocur (+) – 79 jaar
Jean De Schutter – 76 jaar
Jean Peeters – 69 jaar
Louis Snoeks (+) – 91 jaar
Mai Van Houdt – 82 jaar
Mil Coenen – 63 jaar
Rocco Berterame (+) – 95 jaar
Sandrettin Koçak – 80 jaar
Sophie Gruszowski – 76 jaar
Stephan Bratus (+) – 96 jaar
De afleveringen
Drie afleveringen gaan over de vele facetten van het ondergrondse leven, een vierde behandelt het leven boven de grond en de vijfde schetst het verhaal van de sluiting van de mijnen.
Aflevering 1 – Onder de grond
In de eerste aflevering nemen de koolputters ons mee in de mysterieuze wereld onder de grond. In geuren en kleuren vertellen ze over hun werk en gewoontes tussen de stenen en het stof.
Aflevering 2 – Op leven en dood
In de tweede aflevering belichten de koolputters de gevaren van het werk in de mijnen. Ze halen herinneringen op aan spannende momenten en heikele toestanden die voor hen gelukkig doorgaans goed afliepen. Al was dat niet voor iedereen het geval.
Aflevering 3 – Het beloofde land
In de mijnen kwam men handen tekort. Daarom werden werkkrachten aangetrokken uit andere landen. Deze derde aflevering vertelt over de ervaringen van de nieuwkomers in ons land en schetst de veelkleurige kameraadschap onder de grond.
Aflevering 4 – De cité
In de vierde aflevering nemen de koolputters ons mee naar de cité. De mijn was immers veel meer dan de donkere gangen onder de grond. Ook het familiale leven bovengronds werd helemaal beheerst en georganiseerd door de mijn, in wijken en buurten waar de mijnwerkers samen leefden.
Aflevering 5 – De sluiting
De laatste aflevering blikt terug op de sluiting van de mijnen in Limburg. De koolputters halen herinneringen op aan de acties en stakingen die ze ondernamen en schetsen het gevoel waarmee ze tot op de dag van vandaag nog worstelen.
Te beluisteren in de Bibliotheek van Zeeland
OOGgetuigen van de 20ste eeuw
Van een kleine tweeduizend (oudere) Zeeuwen zijn de herinneringen aan de 20ste eeuw op band vastgelegd. Een doorsnee van de bevolking, van hoog tot laag op de sociale ladder, werkte mee aan het interviewproject Ooggetuigen van de 20e eeuw.
De interviews die via het project zijn opgenomen staan op cd en zijn verzameld in de Zeeuwse Bibliotheek en daar te beluisteren. Op die manier is veel informatie beschikbaar over, deels verdwenen, beroepen, belangrijke gebeurtenissen uit de 20e eeuw, vrije tijdsbesteding en de ontwikkelingen in tien dorpen.
De meeste gesprekken zijn opgenomen op Walcheren en in Zeeuws Vlaanderen.
Een greep uit de collectie van 816 interviews in de geluidsbank:
Kees Slager schreef op basis van oral history verschillende boeken:
Landarbeiders (1981), hertiteld tot Armoede treedt binnen, levensverhalen van landarbeiders
auteur: Kees Slager
ISBN: 9789076815206
Dit boek vertelt het verhaal van een beroepsgroep die nu is uitgestorven, maar die eeuwenlang de grootste van Nederland vormde: de landarbeiders. Slecht betaald en behandeld door de boeren strompelden ze traditiegetrouw achter de achterste gelederen van het proletariaat aan. Tot – in de jaren vijftig van de 20ste eeuw – de machines hun werk begonnen over te nemen. Amper twintig jaar later waren ze overbodig geworden en was er vrijwel geen landarbeider meer over.
De ramp, een reconstructie, 1992
auteur: Kees Slager
ISBN: 9789072138255
(op basis van interviews met ruim 200 mensen)
Wat gebeurde er in de nacht van 31 januari op 1 februari 1953, toen grote delen van ons land als gevolg van een ongekende springvloed overstroomden.
In de nacht van 31 januari op 1 februari 1953 werd Nederland getroffen door een van de grootste natuurrampen uit zijn geschiedenis. Een springvloed in combinatie met een zware noordwesterstorm zette Zeeland en delen van Noord-Brabant en Zuid-Holland onder water. 1.836 mensen en tienduizenden dieren verdronken, 4.500 huizen en gebouwen werden verwoest en 200.000 hectare grond kwam onder water te staan. Kees Slager deed voor De ramp uitvoerig onderzoek in archieven en sprak met ruim 250 ooggetuigen. Zo is een aangrijpend en onthullend verslag ontstaan van wat er zich in die noodlottige dagen in de winter van 1953 van uur tot uur en van plaats tot plaats heeft afgespeeld.
Zeven Zeeuwse vrouwen, 1995
auteur: Kees Slager
ISBN: 9789072138491
Zeven Zeeuwse vrouwen, in leeftijd variërend van zeventig tot tachtig jaar, vertellen in dit boek op indringende wijze het verhaal van hun eigen leven.
Het zijn stuk voor stuk doodgewone vrouwen; de meesten groeiden op in gezinnen van arbeiders en middenstanders en geen van hen bezocht de middelbare school. Maar het zijn wel vrouwen aan wie het leven niet ongemerkt voorbij is gegaan. Ze zijn er door getekend en soms gekneusd, maar ze zijn er niet aan onderdoor gegaan. De meesten zijn er sterk en strijdbaar van geworden. Ze hebben het aangedurfd om de vele emotionele en schrijnende, maar soms ook vrolijke en vertederende momenten uit hun leven eerlijk en open te vertellen. Daardoor groeien deze ‘doodgewone’ vrouwen in hun zelfportretten uit tot bijzondere vrouwen.
Visser verhalen over hun leven in de delta, 1990
auteur: Kees Slager, Paul de Schipper
ISBN: 9789072138088
(op basis van interviews met 60 vissers)
Dit boek gaat over de vissers van het zuidwestelijk deltagebied in de eerste helft van de vorige eeuw. Over de mannen die met hun hoogaarzen en hengsten, hun blazers en lemmer-jachten een boterham probeerden te verdienen op de Ooster- en Westerschelde, de Grevelingen, het Hollands Diep en op de kustwateren van de Noordzee. Zeilend waren ze op jacht naar garnalen en platvis, oesterbroed en mosselzaad. Maar ook over hun vrouwen die werkten in mosselloodsen en oesterputten, met zware manden leurden vis en daarnaast vele eenzame uren thuis doorbrachten.
En m’n zuster die heet Kee
Auteur: Kees Slager
Uitgever: Boer, Den / De Ruiter
ISBN: 9789079875351
Dit boek bevat drieëndertig zelfportretten van de laatste Borselse boerinnetjes, vrouwen die hun leven lang de prachtige streekdracht droegen.Zij vertellen niet alleen over kanten mutsen en gouden oorijzers, maar geven met hun levensverhalen een inkijkje in de positie van vrouwen op het Zeeuwse platteland in de eerste helft van de 20e eeuw. Dit is een boek met barre verhalen over armoede en hard werken op het land of in de huishouding, over vroeg trouwen en snel kinderen krijgen. Verhalen over een tijd en een streek zonder waterleiding, elektriciteit en auto’s, een tijd van fietsen en lopen over modderige polderwegen en winderige dijken naar school en werk. Dit is ook een boek met vrolijke verhalen over ouderwetse dorpen vol winkeltjes en gezelligheid, over het feest van de jaarlijkse kermis en zomeravonden aan de dijk met breiende en babbelende buren. Drieëndertig levensverhalen. Niet spectaculair misschien, maar wel warm menselijk, boeiend en aangrijpend. ‘Een indrukwekkend portret van het boerenleven op Zuid-Beveland in de eerste helft van de vorige eeuw. Een voorbeeldig boekwerk’ (PZC)
Kopieën van de collectie worden beheerd door Joods Cultureel Kwartier. Het origineel wordt beheerd door Nederlands Instituut voor Beeld & Geluid.
De interviews zijn gemaakt voor Bregsteins film “Op zoek naar Joods Amsterdam”, tot stand gekomen op initiatief van de gemeente Amsterdam ter gelegenheid van de viering van het zevenhonderdjarig bestaan van de stad. Film en interviews behandelen joods Amsterdam tot 1940. De film beleefde zijn première op 29 december 1975 te Amsterdam. Hij werd tevens op televisie uitgezonden door de NCRV op 8 februari 1976.
Een deel van de research werd gedaan door Salvador Bloemgarten, die tevens met Bregstein aan het scenario werkte. De film werd geproduceerd door Jan Vrijman Cineproductie.
De integrale filmtekst is later gepubliceerd in het boekje Op zoek naar Joods Amsterdam / film van Philo Bregstein, Amsterdam: Meulenhoff (filmteksten), 1981 (gedeeltelijk eerder verschenen in Parool en Skoop). Achterin (pp.59-76) is een dagboek opgenomen dat Bregstein bijhield m.b.t. de voorbereidingen en de produktie van de film.
Uitgebreider werden fragmenten uit de interviews verwerkt in Herinneringen aan Joods Amsterdam / samengesteld door Philo Bregstein en Salvador Bloemgarten, Amsterdam: De Bezige Bij, 1978 (340 pp). Hiervoor werden in 1977 nog enkele aanvullende interviews gehouden. In het boek is een lijst ‘vertellers’ opgenomen, evenals een lijst met biografische aantekeningen betreffende de geïnterviewden.
NIOD Collectie 400 IC
De collectie is openbaar. Inventarisnummers 8494 – 8498 zijn te raadplegen in de studiezaal van het NIOD. Inventarisnummer 1520 is direct online te beluisteren.
De Indische collectie is gevormd uit archief- en documentatiemateriaal geschonken door particulieren. Sinds 1946 verzamelt het NIOD-materiaal met betrekking tot de periode startend met de aanloop tot de Tweede Wereldoorlog tot aan de soevereiniteitsoverdracht in december 1949.
De focus is komen te liggen op de ervaringen van Nederlanders tijdens de Japanse bezetting. De collectie bevat 5 interviews met 6 personen afgenomen voor de documentaire Je blijft toch een vreemde gemaakt door Marius van Deventer, 1983 en 1 interview afgenomen in 1989 met W.C. van Nifterik over de Tweede Wereldoorlog door Werner Zonderop. Bij het laatste interview zijn ook gedichten van de geïnterviewde beschikbaar onder inventarisnummer 5444. Deze gedichten zijn geschreven in de Tjipinang gevangenis.
De interviews gaan in op gebeurtenissen en ervaringen in de jaren 1940 – 1983.
Er wordt voornamelijk over Indonesië, Jakarta, Makassar en Nederland gesproken. Thema’s zijn o.a. Tweede Wereldoorlog, Japanse bezetting, Indisch verzet, veroordeling en gevangenschap in de Tjipinang-gevangenis, internering in Kamp Makassar en Kamp Vincentius, werk in de sjouw-bouw-ploeg, vluchtelingen uit Singapore.
Aantal interviews gedigitaliseerd beschikbaar: 137
Aantal interviews: 32
HERENSIA
Oral history is vooral vastgelegd via het programma ‘Herensia’ (=erfgoed in Papiaments). Veel van deze opnames staan op het Vimeo kanaal:
https://vimeo.com/user16789416
Aantal interviews: 1206
Makambanan na Boneiru (Nederlanders op Bonaire)
Aantal interviews: 22
https://vimeo.com/search/?q=Makambanan+na+Boneiru
HERENSIA via BONAIRE.TV
Aantal interviews: 326
WAT IS ARCHIVO BONEIRU?
Journalist en auteur Boi Antoin heeft op Bonaire de afgelopen jaren een uitgebreide collectie aan Bonairiaans cultureel erfgoed opgebouwd. Het materiaal is opgeslagen in een ruimte van ongeveer zes bij vier meter. De collectie bevat foto’s uit de 20e eeuw, videobanden, audiotapes, voorwerpen, boeken en documenten. Hoewel het materiaal niet heel oud is, zijn de bewaarcondities op Bonaire verre van ideaal, waardoor de achteruitgang in de materiële staat goed te zien is.
Plataforma Kultural en Fundashon Historiko Kultural Boneriano hebben het initiatief genomen om het aanwezige materiaal te laten digitaliseren en te ontsluiten. Zij werken daarbij samen met Regionaal Archief Dordrecht. Het Nationaal Archief heeft geadviseerd en het Instituut voor Beeld en Geluid neemt een deel van de collectie op in haar catalogus.
Categorie programma’s:
Boneiru Ayera i Awe (Bonaire vroeger en nu): 460
Documentaires: 70
Herensia (Erfgoed): 1385
Herensia di Siglo (Erfgoed van de Eeuwen): 85
Aki Boneiru: 446 (1981- )
Aktualidat: 38 (oug 2021- )
Beku (wekelijks radioprogramma): ±1000 (2007- )