Deze interviewserie bevat twee reeksen. Zie de snelkoppelingen voor het archief van Beeld en Geluid.

De eerste reeks genaamd “De schatkamer – De eerste getuigen van onze eeuw”:

Paul Julien 1901-2001

Vraaggesprek met de 93-jarige antropoloog en scheikundige Paul Julien. Julien vertelt over: zijn jeugd in

Utrecht; zijn exclusief op de wetenschap gerichte belangstelling, waardoor sociale en politieke ontwikkelingen

tijdens zijn jeugd zich aan zijn waarneming onttrokken; zijn expedities naar Afrika en de volgens hem positieve invloed van het kolonialisme op het door stammenstrijden verscheurde Afrika. Julien toont zich somber over de toekomst door de achteruitgang in het morele besef en acht het zelfs niet uitgesloten “…dat we op weg zijn naar een Derde Wereldoorlog.”

Hilda Verwey-Jonker 1908-2004

Vraaggesprek met sociologe en oud-kamerlid Hilda Verwey-Jonker (1908) over haar jeugd op Zuid-Beveland en in Zwolle; het SDAP-milieu waarin ze opgroeide; de positie van de vrouw in het begin van de twintigste eeuw; de seksualiteit zoals die beleefd werd door studenten; haar kleinkinderen; de opkomst van het rechts-extremisme in de jaren dertig en haar functioneren in mannenbolwerken als de SER en de Verenigde Naties. Verwey-Jonker vreest voor de gevolgen van de vergrijzing van de Westerse samenleving. Volgens haar zullen armere volken een deel van de welvaart overnemen zonder de technische en wetenschappelijke kennis te hebben om verantwoord met het milieu om te kunnen gaan.

Emile Schüttenhelm 1909-2003

Vraaggesprek met oud NTS-voorzitter Emile Schüttenhelm (1909) over: het katholieke milieu waarin hij opgroeide; de Eerste Wereldoorlog; opkomst en ondergang van het communisme; de opkomst van het rechts-extremisme in de jaren ’30; zijn medewerking aan de Wereldjamboree in 1937 en zijn ontmoeting met Lord Baden-Powell; zijn bevrijding in 1945 en het voorzitterschap van de NTS, waarvoor hij gevraagd was omdat hij, volgens minister Cals, de enige was die kans had te “overleven” in Hilversum.

Schüttenhelm haalt herinneringen op aan Henk Terlingen en ziet de toekomst positief tegemoet, daar volgens hem iedere generatie de inzet en creativiteit heeft die de toekomst nodig heeft.

De tweede reeks genaamd “De eerste getuigen van onze eeuw”:

Jan Tinbergen 1903-1994

Interview met Jan Tinbergen o.a. over zijn jeugd, het einde WO I, zijn studie natuurkunde in Leiden en zijn contacten met leermeesters Paul Ehrenfest en Albert Einstein; zijn werk bij het Centraal Bureau voor de Statistiek mn de crisis-bestrijding in de jaren ’30; over zijn overstap in 1936 naar de Volkenbond in Zürich en de samenwerking gedurende WO II met volkenrecht-deskundigen als Van Asbeck en van Eysinga t.b.v. het onderzoek naar de rol van internationale verdragen; zijn passivisme en anti-kolonialisme, het onderzoek door het CBS naar de economische consequenties m.b.t. overzeese gebiedsdelen en zijn kritiek op de houding van Min. Drees mbt de-kolonialisatie politiek. Verder vertelt hij over zijn onderzoek m.b.t. wereldvraagstukken als de ontwikkelingslanden- en milieuproblematiek ed. die volgens hem een mondiale aanpak vereisen d.m.v. een wereldregering en over het ontvangen van de Nobelprijs in 1969. Tenslotte geeft hij zijn toekomstvisie m.b.t. een economisch evenwicht m.n. tussen productie en eerlijker inkomensverdeling en zijn verlangen naar een soberder en idealistischer ingestelde samenleving.

Willy Corsari 1897- 1998

Interview met Willy Corsari over oa haar ongelukkige jeugd, het artiestenmilieu waarin zij opgroeide, het ontstaan van de naam Corsari, haar studie piano en zang en het schrijven van meisjesboeken, haar herinneringen aan Den Haag en aan Berlijn waar ze zangles kreeg; haar leven bij het cabaretgezelschap van Jean-Louis Pisuisse en voorgeschiedenis van de moord op hem. Zij vertelt over de verschijning van haar eerste boeken, oa over euthanasie, en haar liefde voor het theater wat ze in de oorlog principieel niet meer bezocht; het verzetswerk en hulp aan joden tijdens de oorlogsjaren en de positieve herinneringen aan de bezettingstijd m.b.t. onderlinge menselijke relaties; over de uitgever Leopold die zelfmoord pleegde en haar overstap naar coöperatieve uitgever Lubberhuizen/Blommestein (later De Bezige Bij), waar ze na conflicten weer vertrok.

Arthur Lehning 1899-2000

Interview met Arthur Lehning over zijn enerverend verblijf in kunstenaars- en anarcho-syndicalistische kringen in Berlijn jaren ’20-’30, de opkomst van het fascime, zijn visie over de politieke stromingen van destijds i.v.m. o.a. de Spaanse burgeroorlog, zijn initiatief tot oprichting van het internationale politiek geëngageerde kunsttijdschrift “i10” en de mensen, o.a. Mondriaan, Kandinsky en Nagy, die daaraan meewerkten. Hij vertelt over zijn jeugdvriend Marsman en het ideologische conflict tussen hen in de jaren ’20; m.b.t. de Spaanse Burgeroorlog over de redenen om actief de socialistische revolutie te steunen en zijn verblijf en ontmoetingen aldaar; zijn ervaringen in het interneringskamp op het eiland Man, Engeland, na de neutralisatieweigering, i.v.m. zijn politieke activiteiten, van Nederland, zijn activiteiten m.b.t. de Koude Oorlog en de Parijse protestbeweging ’68. De afgelopen eeuw benoemt hij “this terrible age” en ook m.b.t. de volgende ziet hij weinig positieve vooruitzichten.

Jeanne Bieruma Oosting 1898-1994

Interview met Jeanne Bieruma Oosting over haar jeugdjaren in de welstand van de adellijke- en aristocratische kringen; haar vroege liefde voor schilderen en haar studie aan de Kunstacademie in Den Haag in welke tijd zij Koningin Wilhelmina ontmoette. Zij vertelt over haar leermeester Van Konijnenburg, haar impressionistische schildersstijl, haar vertrek in 1929 met Charlotte van Pallandt naar Parijs en haar 11-jarig verblijf daar waar zij o.a. Piccaso ontmoette en gefascineerd raakte door de zelfkant en het uitgaansleven van deze stad; over haar verblijf in het zuiden van Frankrijk na het uitbreken van de oorlog, de terugkeer naar bezet Nederland en de productieve jaren in Amsterdam. Oosting praat over haar schilder- en grafische werk, o.a. het ontwerp voor  kinderpostzegels en haar zelfportretten, de beroerte die haar trof en het gelukkige leven waar ze van genoot.

Chris Walder 1900-1997

Interview met Chris Walder over zijn jeugd in Breda, waar hij zich het voetballen al vroeg op straat aanleerde, zijn eerste wedstrijden, de mobilisatie en uitbreken van WO I en zijn opleiding tot notaris; voetballen bij NAC, de diverse wedstrijden t.b.v. het Nederlands kampioenschap en de verschillende NAC-spelers rond 1920-’21; het landskampioenschap van NAC, waarna hij geselecteerd werd voor het Nederlands Elftal. Hij praat over het feit dat er destijds geen trainingsprogramma was voor het elftal en het grote verschil met het huidige voetbal.

Hij meent dat hij nu ook mee had kunnen komen, omdat het altijd om het talent blijft gaan.

Cor de Roos-Oudegeest 1899-1998

Interview met Cor de Roos-Oudegeest over haar komaf, herinneringen aan de spoorwegstaking van 1903, haar vader Jan Oudegeest (voorzitter NVV en politicus SDAP), WO I en het steuncomité; de reacties in Nederlandse socialistische kringen op de Russische Revolutie, haar toetreding als lid van de SDAP en haar activiteiten voor de SDAP-vrouwenbond, de opkomst van het communisme en fascisme en de uitbreking van WO II, de bezettingsjaren en het verzetswerk van haar man.

Zij praat over de politiek na de oorlog o.a. m.b.t. Nederlands-Indië, over de opvattingen van minister Drees m.b.t. o.a. ondergeschikte positie van vrouwen, haar binnenkomst in de Tweede Kamer voor de PvdA in 1956 en de redenen om de actieve politiek achter zich te laten. Als grootste veranderingen in deze eeuw ziet zij de grote groei van welvaart en inspraak, maar ook een veel egoïstischer ingestelde maatschappij, waardoor zij een weinig positief gevoel heeft voor de toekomst.

Ten huize van … is een Vlaams praatprogramma dat in 1957 voor het eerst op TV1 (Eén) te zien was.

Presentator Joos Florquin bezocht elke aflevering een Bekende Vlaming of Bekende Nederlander en interviewde hem in zijn eigen woning. Hij installeerde zich drie dagen lang in het huis van de persoon in kwestie, terwijl zijn cameraploeg beeldopnames maakte. De meeste geïnterviewden waren afkomstig uit de politieke of culturele wereld. De eerste gast was Gerard Walschap. Daarna volgden er ruim 250. In de interviews staan de geïnterviewden centraal. Zij konden vrijuit vertellen en waren enkel zelf in beeld. Oftewel, echte oral history.

In de loop der decennia interviewde Florquin een indrukwekkend aantal personen. De interviews werden achteraf neergeschreven, gebundeld en gepubliceerd in een reeks boeken. Toen Florquin in 1978 overleed werd het programma ook lange tijd stopgezet.

Pas in de jaren 90 verschenen er nieuwe afleveringen rond “Ten huize van”, ditmaal met Edward De Maesschalck als interviewer (34  afleveringen). Vanaf 2003 nam Frieda Van Wijck de presentatie over.

Een overzicht van een groot deel van de geïnterviewden:

Het cultureel erfgoed van vormgeving bestaat niet alleen uit schetsen, maquettes, foto’s of briefwisseling van vormgevers. Er is bij vormgeving ook een sterke wisselwerking tussen expliciete kennis en onbewuste kennis, kennis die misschien wel doorgegeven wordt maar die meestal geen schriftelijke neerslag krijgt. Daarom nam het Vlaams Architectuurinstituut interviews af met ontwerpers, beleidsmensen en ambachtslieden. De interviews behandelen daardoor niet allemaal dezelfde onderwerpen en tijdsperken. Er is gekozen voor een mix van jong en oud en van beroep, zowel meubelmaker, kunstenaar, designkenner als directeur van Design Vlaanderen komen aan het woord.

De volgende personen werden geïnterviewd:

• Leonce Dekeijser (1924-2015), interieurachitect, hij legt uit dat de opleiding “binnenhuis” in zijn studeertijd eigenlijk nog niet bestond. Hij volgde vakken bij de architecten en bij de sierkunsten en behaalde uiteindelijk het diploma meubelkunst. Hij gaat in op de lesmethodes, de vakken en zijn docenten. Hij spreekt over de wisselwerking tussen ontwerp en onderwijs
• José Vanderlinden (1920-?), meubelmaker, de klemtoon in het gesprek met José Vanderlinden ligt, veel meer dan in het gesprek met Leonce Dekeijser, op de technische aspecten van het meubelmaken.
• Luc (1953-nu) en Katrien Mestdagh (1980-nu), glasraamkunstenaars, het gesprek gaat onder meer over de neogotische traditie in Gent op het vlak van glasschilderkunst, en hoe die tot vandaag doorleeft in atelier Mestdagh. Ze bespreken de noodzaak van opdrachtgeverschap.
• Achiel Pauwels (1932-nu), keramist, hij vertelt hoe hij het vak leerde, hoe de lesgevers de geheimen van het ambacht niet altijd zomaar prijsgaven, en wat de verhouding was tot de andere kunstambachtelijke opleidingen en de opleiding beeldhouwkunst. Het gesprek gaat ook in op de klemtonen die hij in zijn eigen lessen legde en het belang dat hij daarbij hechtte aan tekenen.
• Moniek Bucquoye (1948-2022), kenner en promotor van design, het gesprek geeft een inkijk in de wijze waarop het onderwijs in de productontwikkeling gestalte kreeg in Vlaanderen vanuit historisch perspectief. Ze belicht het verschil tussen productontwikkeling en industrial design.
• Lieven Daenens (1948-nu), voormalig directeur van het Design museum Gent. Daenens bespreekt de evolutie van het museum, de naamsverandering en de positieverandering met de komst van het museumdecreet in de jaren 1990. Hij bespreekt de kwaliteit van de Belgische designcultuur en de opleidingen in België.
• Johan Valcke (1952-nu), directeur van Design Vlaanderen, het gesprek met Valcke geeft een inkijk in de wijze waarop in België en Vlaanderen vanuit economisch standpunt naar kunstambachten en vormgeving werd gekeken vanuit historisch perspectief.

De vier interviewers waren kunsthistorici en kunstenaars: Katarina Serulu, Marieke Pauwels, Eva Van Regenmortel en Aletta Rambaut

Het interview met Piet van der Ham (geboren in 1910) werd gemaakt in het kader van Renate Bergsma’s onderzoeksstage bij SFW in 1995. Het werd verwerkt in haar doctoraalscriptie ‘Spreekt u film?‘ De katholieke cineast Piet van der Ham, Amsterdam (doctoraalscriptie Culturele Studies, UvA), 1995. Onder dezelfde titel publiceerde zij een artikel in het Jaarboek 1994 Stichting Film en Wetenschap – Audiovisueel Archief, Amsterdam: Stichting Film en Wetenschap, 1995, p.75-101. 

Piet van der Ham wordt gekenschetst als een katholiek filmer. Zijn ‘ontdekking’ in 1936 als amateurfilmer door de cineast Otto van Neijenhoff was de aanzet tot een hele reeks opdrachtfilms vanuit die hoek. Hij werd theoretisch beïnvloed door de katholieke ‘filmpaus’ Janus van Domburg en de schrijver-dichter A.J.D. van Oosten en meer algemeen door de esthetische opvattingen van de Filmliga. Met Van Oosten richtte hij de katholieke filmgroep Kafilgro op. De amateurfilm Redt Volendam, gemaakt door Piet van der Ham en Goof Bloemen, is te vinden op de website van Beeld & Geluid. 

Tijdens de Tweede Wereldoorlog experimenteerde hij met speelfilms, samen met zijn vriend Alfred Mazure, en werkte als fotograaf voor de Binnenlandse Strijdkrachten. In de loop van de jaren leverde hij vele filmjournalistieke bijdragen aan dagbladen als De Tijd en de Maasbode en was verbonden aan filmtijdschriften als Filmfront en Filmforum. Tevens was hij betrokken bij de Katholieke Filmkeuring. Na de oorlog maakte hij een aantal films voor de KVP, waaronder de bekende De Opdracht (1956). Daarnaast maakte hij verscheidene bedrijfsfilms en produceerde journaalitems voor Polygoon en de NTS. Van der Ham doceerde ten slotte film en fotografie in Den Haag. 

Het interview werd gehouden in het kader van Seliers promotieonderzoek naar de geschiedenis van de Nederlandse (pers-)fotografie. Hoofddoel van dit interview was meer te weten te komen over HET Polygoon-Fotopersbureau tijdens de bezettingsjaren en de oprichting van het ANP-Fotopersbureau na de oorlog, waarin Polygoon-Foto werd geïncorporeerd, inclusief het foto-archief dat overigens voor een belangrijk deel werd vernietigd. Over het archief en wat daarvan rest schreef Selier het artikel ‘Polygoon foto-archief’, in: GBG-Nieuws 20, pp. 7-9 (serie Fotohistorische Frontberichten). 

Van der Werff was vóór de oorlog als persfotograaf werkzaam bij de foto-afdeling van het film-en fotoproduktiebedrijf Polygoon te Haarlem. In 1938 werd hij gedetacheerd in Den Haag. Hij verliet het bedrijf echter in 1941 en keerde terug naar Haarlem om daar als ‘stadhuis’-fotograaf enkele jaren zijn brood te verdienen. Na de oorlog was hij de eerste fotograaf in dienst bij het nieuw opgerichte ANP-Fotopersbureau, waar hij tot aan zijn pensioen bleef. Van der Werff spreekt ook over collega-fotografen, waaronder Aart Klein. 

Rudolf de Jong interviewde Gaston Leval (1895-1978) over de Spaanse Burgeroorlog, het Spaanse anarchisme, collectivisaties en Levals reis naar de Sowjet-Unie in 1921. Leval (ook pseudoniem Pierre Piller) was de zoon van een communard en corrector van beroep. In 1915 trok hij als Franse dienstweigeraar naar Spanje, waar hij zich aansloot bij de anarcho-syndicalistische vakbeweging, de Confederación Nacional del Trabajo (CNT).

Na in 1921 enkele maanden in de Sowjet-Unie te hebben doorgebracht als gedelegeerde van de CNT, vestigde hij zich in 1924 in Argentinië. In 1934 keerde hij terug naar Spanje waar hij als actief lid van de CNT de Spaanse Burgeroorlog meemaakte. Terug in Frankrijk in 1938 werd hij alsnog wegens dienstweigering tot 4,5 jaar gevangenisstraf veroordeeld. Hij ontsnapte in 1940 en vluchtte naar het platteland. Zijn hele verdere leven bleef hij zich in woord en geschrift inzetten voor de anarchistische zaak. Hij publiceerde een groot aantal artikelen, brochures en boeken in het Frans, Spaans en Italiaans.

De interviewer schreef een academisch artikel over dit onderwerp genaamd “Triomf en tragiek in Spanje over de CNT en het anarchosyndicalisme” Zie hiervoor bladzijde 55

In de IWM-serie ‘Royal Navy: lower deck 1910-1922’ spreekt de Britse onderofficier/hofmeester William Halter (geb. 1894) met de interviewer David Lance over zijn tijd bij Britse Marine tussen 1911 en 1924.

Halter behoorde tot het onderdeel Signals and Submarine. Hij maakte deel uit van de 1st Royal Naval Division, die in oktober 1914, enkele maanden na het begin van de Eerste Wereldoorlog, door de Britse admiraliteit naar België was gestuurd om te pogen daar de stad Antwerpen uit de handen van de Duitsers te houden. Toen dat mislukte, vluchtten de Britse militairen, samen met een miljoen Belgen, naar Nederland. Hier werden zij, in het kader van de Nederlandse neutraliteitspolitiek, geïnterneerd in Groningen.

Annemieke Kaan interviewde Lou Lichtveld (1903-1996) ten behoeve van haar doctoraalscriptie geschiedenis (RUU) over Suriname. Met Helman wordt gesproken over het landsbestuur van de voormalige Nederlandse kolonie en over zijn literaire werk.

Lichtveld kwam op 18-jarige leeftijd naar Nederland, deed journalistiek werk, studeerde muziek en ontwikkelde zich tot (film)componist en filmcriticus. In 1949 ging hij terug en bekleedde verscheidene openbare functies in het land. Zo was hij van 1949-51 minister van Onderwijs en in de jaren zestig gevolmachtigd minister van het Koninkrijk der Nederlanden. Hij ontpopte zich tevens tot een inspirerende figuur in het Surinaamse culturele leven. Voor zijn boeken koos hij vaak het land tot onderwerp, zij het dat hij zich ermee voornamelijk tot een Nederlands publiek richtte. Later vestigde hij zich opnieuw in Nederland. 

Het interview is verwerkt in Nieuwenhofs artikel ‘Paul Charles Joseph Kiès’, in: Mededelingenblad. Orgaan van de Nederlandse Vereniging tot beoefening van de Sociale Geschiedenis no.35, Amsterdam: Nederlandse Vereniging tot beoefening van de Sociale Geschiedenis, maart 1969, pp.14-42.

Het artikel behandelt het leven van Kiès (1895-1968) als beroepsmilitair; als lid van de SDAP, inclusief zijn conflicten met het partijbestuur; zijn succes binnen de (ontevreden) SDAP-afdeling Friesland; het royement uit de SDAP in 1937; de oprichting door Kiès van de vereniging Het Vrije Woord, met het gelijknamige periodiek, en de omzetting van deze vereniging in de Troelstra Beweging Nederland (TBN); zijn (mislukte) pogingen te komen tot een soort volksfrontpolitiek met de CPN; zijn radicale omslag in 1940 naar het gedachtengoed van de NSB en de Waffen-SS, waarbij hij ook de TBN betrekt, die daarop nauw gaat samenwerken met de NSNAP van E.H. ridder Van Rappard; zijn anti-semitisme; zijn pro-Duitse radiopraatjes als ‘De Amsterdammer’ vanaf 1944; zijn arrestatie in 1945 en in 1948 de veroordeling door het Bijzonder Gerechtshof in Leeuwarden tot 20 jaar gevangenisstraf en levenslange ontzegging van burgerrechten. Kiès stierf enkele maanden na het interview.

In de interviews vertelt ex-CPN-er Friedl Baruch (1905-1995) zijn (politieke) levensverhaal. Naast meer informatie m.b.t. de geschiedenis van de CPN dan (op dat moment) beschikbaar was, wilde de interviewer Daniël Lataster in het bijzonder zicht krijgen op de kwestie van de verhouding binnen de partij tussen internationalisme en gebondenheid aan de Sovjet-Unie enerzijds en de nationale autonomie en verantwoordelijkheid anderzijds. 

Baruch was in 1905 geboren in Duitsland en bezat via zijn vader de Nederlandse nationaliteit. Hij studeerde economie in Göttingen en Hamburg en werd in 1929 actief lid van de Kommunistische Partei Deutschland (KPD). Na een gevangenisstraf van 1931-33 werd hij uitgewezen naar Nederland waar hij werd opgevangen door de Nederlandse sectie van de Internationale Rode Hulp (IRH) en onmiddellijk ingeschakeld bij het werk van deze organisatie, die zich toelegde op steun aan politieke gevangenen in het buitenland en politieke vluchtelingen in Nederland.

Tevens werd hij direct lid van de CPH (de latere CPN). In de loop van de tijd bekleedde hij verscheidene functies binnen de partij, zowel in het bestuur als bij de partijkranten: het vooroorlogse Volksdagblad en sinds de jaren ’40 De Waarheid. In de vele naoorlogse stormen binnen de partij, rond de ‘destalinisatie’, ‘Hongarije’, het conflict rond de EVC en de afsplitsing van de ‘Brug-groep’ stelde hij zich op achter de officiële partijlijn en die van de CPSU maar de koerswijziging van de partij in 1963 in de richting van volledige autonomie t.o.v. de ‘moederpartij’ in de Sovjet-Unie bracht hem in fel conflict met partijleider Paul de Groot, wat zijn schorsing en royement betekende. Hij zette zijn politieke activiteiten buiten de partij voort, onder meer door middel van de uitgave van het blad Communistische Notities en een redacteurschap van het maandblad van de Vereniging Nederland-USSR.

Daarnaast schreef hij verscheidene brochures. Over de verwikkelingen die tot zijn royement leidden, publiceerde hij: Links af/naar rechts. Portret van een politieke partij, of De ommezwaai van de C.P.N. in het conflict Moskou-Peking, Den Haag: Kruseman, 1967.