Het Interbellum

afl. 1: De vergissing van Troelstra

In 1917 rommelt het in heel Europa. De Russische Tsaar moet het veld ruimen, in Oostenrijk wankelt de troon. De sociale revolutie lijkt in aantocht. Ook in Nederland wordt het rumoerig. In het hongerende Amsterdam breekt het aardappeloproer uit. Even leek het er in november 1918 op dat de revolutiegolf vanuit Rusland en Duitsland naar Nederland zou overslaan. Angstige SDAP-leiders denken dat de revolutie voor de deur staat en laten hun voorman vallen; de Oranje-hysterie doet de rest. De revolutie mislukt.

Historische fragmenten van en interviews met:

• politiecommissaris Voordewind, betrokken bij de schietpartij in A’dam tijdens het hongeroproer
• Jan de Ronde, van de soldatenraden
• G. van het Reve senior
• journalist Cor Schilp
• voormalig Rotterdams SDAP-voorzitter Arie de Zeeuw
• J. Moor, arbeider, destijds aanwezig op de demonstratieve SDAP-vergadering waar Troelstra zijn revolutionaire rede hield.
• oud-Waarheid-hoofdredacteuren Koejemans en Barend Lutheraan
• Martha Molendijk, oud-voorvrouw van de AJC

AFL. 2: NOOIT MEER OORLOG

Deze aflevering gaat over het dienstweigeren in de jaren rond de eerste Wereldoorlog en vlak daarna, de Internationale Anti-Militaristische Vereniging (IAMV), Kerk en Vrede, de anti-Vlootwetdemonstratie, en de verwarring rond de Spaanse burgeroorlog.

Historische fragmenten van en interviews met:

• Wim Wessels, actief in de anarchistische jeugdbeweging en IAMV, dienstweigeraar
• Ge Nabrink, lid Jongelingen Geheelonthoudersbond en IAMV, heeft ook brochure geschreven over de Scheveningse strafgevangenis,waar twee dienstweigeraars zijn overleden in 1929
• Joke Roos, lid vanaf de oprichting van Kerk en Vrede, wijst op grond van het evangelie iedere vorm van geweld af.
• Wim Jong, actief antimilitarist, over de Vlootwet en de acties daartegen
• Mw. Sirks: rede in 1926 voor het Utrechts Dienstweigeringscongres (nagesproken door Kiki Amsberg)
• Nico Busscher, lid AJC, over zijn gevangenschap in Scheveningen en de represailles tegen zijn familie
• Bas Roschar, actief in IAMV, o.a. over colporteren.
• Weduwe Motz over het dienstweigeren van haar man, Rotterdammer Wim Motz
• Wim Jong en Wim Wessels over de kwestie van de Spaanse Burgeroorlog: wél of niet meevechten?

AFL. 3: DE OPKOMST VAN DE RADIO

De opkomst van de radio betekende een doorbraak van het massa-amusement. In 1919 experimenteerde Ir. A. a Steringa Idzerda als eerste met het nieuwe medium en verzorgde vanuit Utrecht (later Den Haag) een aantal proefuitzendingen. In 1923 nam de Hilversumsche Draadloze Omroep die taak over en zond uit op de zendtijd die de Nederlandsche Seintoestellen Fabriek op haar zender in Hilversum verhuurde.
De NSF wilde op die manier een geregeld programma laten verzorgen om meer radiotoestellen te kunnen verkopen. Uit de HDO kwam in 1928 de AVRO voort. Toen had ze inmiddels gezelschap gekregen van de NCRV (1924), KRO en VARA (1925) en de V.P.R.O. (1926). in 1930 werd de zendtijd van overheidswege evenredig verdeeld tussen de vier grote omroepen (minus V.P.R.O.). Over deze begintijd van de radio en de onderlinge concurrentie vertellen Mr. Jaap den Daas (AVRO), Herman Felderhof (AVRO) en Ger Bakker (VARA).
Wat betreft de inhoud van de programma’s wordt vooral ingegaan op het amusement, wat gezien werd als de voornaamste taak van het nieuwe medium. Jaap den Daas was de uitvinder van het succesvolle AVRO-revueprogramma ‘De Bonte Dinsdagavondtrein’.

Aan het woord komen:

• Ir. H. a Steringa Idzerda (HA 17216), omroeppionier in 1919
• J. Loeber (HA 15004), verzorgde met zijn Larens Strijkkwartet de eerste uitzending van de HDO in 1923.
• Mr. Jaap den Daas, vanaf 1928 in dienst bij de AVRO, vanaf 1930 programmaleider, uitvinder van de Bonte dinsdagavondtrein.
• Herman Felderhof, vanaf 1929 bij de AVRO, eerst bij de Radiobode-redactie, later als reporter;
• Ger Bakker, vanaf 1930 assistent-redacteur, later hoofdredacteur van de VARA Radiogids;

Muziek en Hoorspelfragmenten van: Bob Scholte, Louis Davids, Johan Buziau, Snip&Snap, Jack Hilton Orkest, Kees Puris, Ome Keesje (Willem van Cappellen), Huib Wouters (= Martin Beversluis, niet authentiek), Concertgebouworkest olv Willem Mengelberg.

AFL. 4: DE LANDARBEIDERSSTAKING VAN 1929

Lage lonen en arrogante bazen aan de ene kant. Een toenemende bewustwording onder de arbeiders aan de andere kant. Zij zorgen voor een lange rij hevige arbeidsconflicten in het hele land. Eén ervan was de landarbeidersstaking van 1929 in Oost-Groningen. Samen met Jaap Meulenkamp gaat Kees Slager terug naar Noordoost-Groningen.
Meulenkamp was de zoon van een van de stakingsleiders in Finsterwolde, en maakte zelf als klein jongetje de staking mee. Hij schreef het boekje: ‘Wie willen boas blieven’, over die staking, de langste landarbeidersstaking uit de vaderlandse geschiedenis.
Verder interviews met Mevr. P. Dorenkamp en de heer E. Kolk, die herinneringen ophalen aan het leven van de landarbeiders in die dagen en aan de staking.

AFL. 5: VERSTANDIG OUDERSCHAP

De Nieuw Malthusiaanse Bond verzette zich in woord en daad tegen de propaganda, vooral uit confessionele hoek, voor het grote gezin, dat vaak ook grote verpaupering tot gevolg had.

Interviews met:

• mevrouw Kuyt, jeugdherinneringen aan het gebrek aan en het taboe op seksuele voorlichting.
• Ge Nabrink, over lezingen voor de NMB, over de verkoop van voorbehoedmiddelen, en over de vraag of de NMB zich bezig moet blijven houden met gezinsplanning of zich ook moet gaan bezighouden met seksuele hervorming.
• Kees Rijken over hoe hij zelf aan gezinsplanning probeerde te doen.
• mevrouw Kuyt, depothoudster middelen, over de middelenverkoop en het aanmeten van pessaria.
• Mevrouw Bierman, eveneens actief in de NMB
• mevrouw Roschar, bestuurslid NMB

AFL. 6: DE ZUIDERZEEWERKEN

Ondanks crisis, stakingen, geldontwaarding en bezuinigingen, voltooide Nederland in 1932 iets waar de hele wereld vol bewondering naar keek: De Afsluitdijk
‘Een volk dat leeft, bouwt aan zijn toekomst’, werd in het monument gebeiteld. En wie maalt er dan nog om een paar protesterende vissers?
Over de voltooiing van de Afsluitdijk (in 1932) en wat daaraan voorafging.

Interviews met:

• Jouke Volgers, visser te Enkhuizen, over het vissen op de Zuiderzee, over het verzet van de vissers tegen de Afsluitdijk, over hun angst voor de toekomst, over de ontdekking dat paling ook heel goed kan leven in zoet water en over de Zuiderzee-steunwet.
• Peter Verbiest, dijkwerker, over de omstandigheden die hem en anderen ertoe brachten dijkwerker te worden, over het leven op een werkeiland, over het werken aan de dijk, over vechtpartijen, zuipen en vrouwen.
• Jan Nauta, eveneens dijkwerker, over zijn werkloosheid na voltooiing van de dijk en over de oprichting van het Nationaal Crisis Comité.

AFL. 7: CRISIS EN OPROER

In 1929 breekt aan de New Yorkse effectenbeurs paniek uit, die zal leiden tot een wereldomvattende crisis. Ook in Nederland zijn de gevolgen merkbaar. In de jaren dertig telt Nederland gemiddeld zo’n half miljoen werklozen van wie een groot gedeelte geen steun krijgt van de overheid. De omstandigheden in vele gezinnen zijn schrijnend. Dit programma gaat over de ellende in arbeidersgezinnen, de controle van de overheid onder steuntrekkers, de pogingen om de uitgaven wat te beperken (stilzetten van gasmeters, proletarisch winkelen), het oplaaiende verzet tegen het straffe bewind van Colijn, en uiteindelijk het barsten van de bom in de Amsterdamse Jordaan en in de Rotterdamse Crooswijk, rellen die overslaan naar andere delen van het land. Het neerslaan van de opstanden en de effecten van het verzet.

Interviews met en historische opnamen van:

• Jan Weggelaar, arbeiderszoon, over de omstandigheden in de Spaarndammerbuurt en over de rellen.
• Jan van Leyden, woonde met pa, ma en 11 broertjes en zusjes in een krap huisje in Crooswijk: over hoe het thuis eraan toe ging en over de rellen in Crooswijk.
• Radio-oproep prinses Juliana om steun aan het Nationaal Crisis Comité.
• Kees Rijken, werkloos bloemenkoopman in Rotterdam, over de gulle gaven van het NCC, over stilzetten gasmeters en proletarisch winkelen en over de angst van velen zich te verzetten tegen het autoritair optreden van huisbezoekers.
• Henk Gortzak, timmerman, over de gevolgen van de crisis, over het oproer dat volgens hem een reactie was op de provocaties van overheid, politie en leger, en over zijn rol (belangrijk actievoerder) tijdens het Jordaanoproer.

AFL. 8: MUSSERT OF MOSKOU

Over de politieke verwarring na de eerste Wereldoorlog, het opkomend communisme en het opkomend fascisme dat in een aantal landen orde op zaken stelt (Salazar in Portugal, Mussolini in Italië, Primo de Rivera en Franco in Spanje, Hitler in Duitsland). De enigszins moeizame totstandkoming van de NSB, met leider Anton Mussert. De antifascistische bewegingen Antifa (communistisch), Antifo (socialistisch) en Vrijheid, Arbeid, Brood (sociaaldemocraten). Over de knokpartijen tussen NSB-ers en antifascisten. Over het wat gematigder verzet tegen fascisme door ‘Eenheid door Democratie’. Over de slinkende aanhang van de NSB en de toenemende oorlogsdreiging. Over sabotage-acties in de Rotterdamse haven.

Interviews met en historisch materiaal van:

• Mussert, van Geelkerken, een NSB-er
• Kees Rijken, Rotterdammer, communistisch anti-fascist.
• Pieter Brijnen van Houten, heeft de hele NSB in kaart gebracht
• Bertus Schmidt, actief in de Antifa en de Marxistische Arbeidersschool.