Van den Grooten Oorlog. Volksboek
Uitgeverij: Kemmel, 1978
Omvangrijke verzameling aangrijpende ooggetuigenverslagen van de meest bizarre oorlog aller tijden: de Eerste Wereldoorlog 1914-1918, samengesteld door de z.g. Elfnovembergroep. Uitvoerig geïllustreerd met zwart-wit foto’s. Met lijst van geïnterviewde veteranen. Belangrijke documentatie met informatie uit de eerste hand.
In de Elfnovembergroep werd afgesproken dat de jongeren – in januari 1978 waren dat er een dertig- of veertigtal, maar de groep telde al snel een honderdtal leden – met mensen uit de oudere generatie zouden gaan praten en de gesprekken op band zouden opnemen. De initiatiefnemers, Jan Hardeman en Marieke Demeester, hadden een tiental jaar eerder al gesprekken opgenomen met de grootoom en groottante van Jan Hardeman. Jan Hardeman en Marieke Demeester trokken in de jaren 70 met een bandopnemer van huis tot huis in de Westhoek. Ze tikten de verhalen letterlijk uit en bundelden ze in een boek, Volksboek van den Grooten Oorlog.
Achtergrond
In de berichtgeving over oorlogen gaat het bijna nooit over mensen, jonge mensen vaak. Er zijn zoveel tanks vernietigd, zoveel vliegtuigen neergehaald, wordt er gemeld. Maar in elke tank zitten mensen, in elk vliegtuig een bemanning. Het neutraliseren van de gegevens maakt het leed anoniem. Staal huilt niet. Dit verhaal gaat over de Grote Oorlog, in Nederland een nauwelijks bekend fenomeen. Nederland was neutraal in ‘14-’18, in België werd er gevochten en vernietigd. Daarover gaat dit boek, de verhalen van gewone mensen die op een dag een soldaat werden. Of getuigen.
De Elfnovembergroep, die aan de basis ligt van het boek “Van den Grooten Oorlog”, ontstond in 1977. Op dat ogenblik was er nauwelijks belangstelling voor de Eerste Wereldoorlog, ook niet in de Westhoek. In dit meest westelijke deel van West-Vlaanderen, waar de frontlijn doorheen liep, leefden toen nog veel bejaarde mannen en vrouwen, die zelf de oorlog meegemaakt hadden. Maar voor de jonge generatie van 1977 was de Eerste Wereldoorlog even ver weg als de prehistorie.
De laatste getuigen
Het Opbouwwerk Heuvelland bracht op 11 november 1977, de verjaardag van de Wapenstilstand in 1918, enkele jonge mensen bijeen in Kemmel in de hoop hen te betrekken bij een zinvolle herdenking van het einde van de oorlog. Ze luisterden naar eerder opgenomen verhalen van vrouwen en mannen, die de oorlog meemaakten. De Grote Oorlog werd voor deze jongeren een verhaal van mensen. Mensen die werkten en plezier hadden, die plannen maakten voor hun toekomst, die een lief hadden, trouwden en kinderen kregen. Mensen zoals zij, die totaal onverwacht overrompeld werden door een oorlog die heel hun bestaan overhoop zou gooien.
Spontaan groeide de gedachte ook andere bejaarde getuigen te bezoeken en hun verhaal over de oorlog vast te leggen. Zo ontstond de Elfnovembergroep.
Op 11 november 1978, de zestigste verjaardag van de Wapenstilstand, verscheen het boek “Van den Grooten Oorlog”. In het boek stonden niet alleen verhalen die we verzameld hadden bij getuigen langs weerszijden van de Frans-Belgische grens, maar ook verhalen van Franse, Britse en Duitse soldaten, die hier de oorlog meegemaakt hadden.
Tussen 1978 en 2016 heeft het boek “Van den Grooten Oorlog” veel lezers bereikt in Vlaanderen en Nederland. In 2016 kwam een volledig herwerkte uitgave uit met heel wat nieuwe verhalen.
Toegankelijkheid: Op afspraak via vrtarchief@vrt.be
Deze programma’s kunnen bij de VRT opgevraagd worden via beeldarchief@vrt.be
In Soldaten van de Grote Oorlog van Erik Pertz en André Van de Vijver uit 1985 vertellen getuigen, de laatste overlevenden, van de Eerste Wereldoorlog over het alledaagse leven in die verschrikkelijke periode. Soldaten die de oorlog beleefden en burgers uit het bezette land of frontgebied als rechtstreekse getuigen kregen het woord en niet de politici of bevelhebbers.
In totaal werden drie uitzendingen gemaakt:
Voor altijd verbonden – De inzet van de eerste Nederlandse blauwhelmen in voormalig Joegoslavië 1992-1994
Maranke Pater
Samen met Anton van Renssen interviewde Maranke Pater voor haar podcast ruim twintig ‘Bosnië-veteranen’, waaronder sergeant-majoor Arie van der Marel uit Harderwijk, over hun ervaringen in Kroatië en Bosnië. Het bataljon vertrok vanaf de kazerne in Garderen. Toen de verbindelaars aankwamen in de door de VN beveiligde gebieden, waren sommige internationale bataljons nog niet aanwezig, waardoor de verbindelaars moesten zien te overleven in een gebied waar door het conflict nog steeds diverse gespannen situaties waren.
September 2023 verscheen het boek ‘Voor altijd verbonden’ dat Maranke Pater schreef op basis van deze interviews en de ruim veertig extra interviews die zijn gehouden. Het boekstaat vol met verhalen van veteranen van het 1 (NL) UN Signal Battalion, het verbindingsbataljon dat in april 1992 onder leiding van haar vader, commandant luitenant-kolonel Hans Vermaas naar voormalig Joegoslavië reisde.
Niet alleen het verhaal van haar vader over het ontstaan van deze vredesmissie onder UNPROFOR en de beschieting van het Rainbow Hotel in Sarajevo waar hij verbleef met de hoofdmacht wordt hierin verteld, maar ook de verhalen van 60 andere veteranen die bij de missie betrokken waren. Op meer dan dertig locaties in Bosnië, Kroatië en Servië wisten de verbindelaren te ritselen en te pionieren om zo verbindingen te kunnen leggen die voor de VN van belang waren. Het zijn verhalen over overleven, machteloosheid, trauma’s, maar bovenal: kameraadschap. Voor altijd Verbonden staat voor de verbindingen die deze militairen moesten leggen, maar ook voor de band die ze met elkaar hadden en nog steeds hebben. Het was voor het eerst en voor het laatst geweest dat er een compleet verbindingsbataljon uitgestuurd werd. Het grootste avontuur voor de Nederlandse Verbindingsdienst.
Maranke Pater maakte met Anton van Renssen in samenwerking met het Nederlandse Veteraneninstituut de #podcast ‘Voor altijd verbonden’ over 1(NL) UN SIGNAL BATTALION in voormalig Joegoslavië.
Op termijn zullen de interviews met de #verbindelaars worden opgenomen in de Interviewcollectie Nederlandse #Veteranen van het #NLVi #ICNV #UNPROFOR
Podcast over het Verbindingsbataljon
Maranke Pater-Vermaas is de dochter van Hans Vermaas, de eerste commandant van het 1 (NL) UN Signal Battalion dat in april 1992 naar Kroatië, Bosnië en Servië gaat. Er is een hevige burgeroorlog gaande tussen Servië en Kroatië en de VN stuurt de vredesmacht UNPROFOR naar het gebied toe. Het is voor het eerst dat er een compleet bataljon verbindelaren uitgestuurd wordt. In deze podcast duikt Maranke in het verleden van haar vader en volgt ze in 8 afleveringen de sporen van het verbindingsbataljon.
Voor de podcast werden ruim twintig veteranen geïnterviewd over hun ervaringen in Kroatië en Bosnië. Makers van deze podcast zijn: Maranke Pater, Anton van Renssen, Misha van der Hoef en Piet Nelemans.
Interviews met oud-BBers op Lunet 1
Nu de zorgen over oorlog in Europa groeien, klinkt de roep om een hedendaagse versie van de BB. Vier oud-BBers geven hun persoonlijke mening en delen graag hun ervaringen in een gesprek in de Nationale Commandobunker BB op Lunet 1 in Utrecht. En wat zij vinden van een BB 2.0
Met dank aan de geïnterviewden die hun persoonlijke verhalen delen:
Gesprekken met oud-BBers:
Concept en interviews: Menno Heling (ifthenisnow, V6, Erfgoed Expert Team prov Utrecht)
Camera en editing: Willem Hoogenboom Contact: menno@ifthenisnow.nl
Met dank aan Gemeente Utrecht en Provincie Utrecht
Libera Me / men moet kennen de geschiedenis
De interviews zijn opgenomen voor de documentaire Libera Me (2015) waarin zowel Indonesische als Nederlandse veteranen reflecteren op de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog. Libera Me werd getoond in Museum Bronbeek (2015) als onderdeel en reflectie binnen de tentoonstelling Oorlog! Van Indië tot Indonesië 1945 – 1950.
De interviews gaan in op gebeurtenissen en ervaringen in de jaren 1920 – 2015 met een focus op 1945 – 1949. Er wordt voornamelijk over Nederland en Indonesië gesproken. Thema’s zijn o.a. Nederlandse koloniale overheersing, Indonesische onafhankelijkheidsoorlog, Indonesische revolutie, reflectie, wrok, gesneuvelden, verlies familie, verdriet, guerrillastrijders, vuurpeloton, executies, rol van de Nederlandse regering, erkenning, rekolonisatie, koloniaal systeem, misdaad, onafhankelijkheidsstrijd, KNIL, TNI, Korps Speciale Troepen, kunstenaar.
Documentaire Libera Me
Gérard Bueters wilde vanuit een persoonlijk verbinding met de onafhankelijkheidsoorlog in Indonesië, de grootvader van zijn kinderen was militair bij de prinses Irene Brigade, een documentaire maken over de ervaringen van veteranen van Bataljon Zeeland en de impact die uitzending naar Indonesië op hun levens heeft gehad. Dit was het eerste Nederlandse naoorlogse bataljon, oorspronkelijk opgericht in 1944 vanuit het verzet om Noord-Nederland te bevrijden. Toen Duitsland capituleerde werden de vrijwilligers naar Indonesië gestuurd waar ze 2,5 jaar vochten tegen een onafhankelijk Indonesië. Hij heeft 160 voorbereidende interviews afgenomen met veteranen (van de 280 nog in leven zijnde veteranen van Bataljon Zeeland). Deze zijn niet op audio of video vastgelegd. Van ongeveer 50 van deze interviews zijn inhoudelijke samenvattingen beschikbaar. Vervolgens zijn acht veteranen en de echtgenote van een veteraan geïnterviewd voor de documentaire.
De productie is tot stand gekomen met steun van o.a. het VSB Fonds, Prins Bernhard Cultuurfonds, Provincie Zeeland, Stichting Ooggetuigen v/d 20e eeuw, Kattendijke-Drucker Stichting, Gemeenten Goes, Vlissingen, Middelburg en Sluis en is geproduceerd door Multi World Pictures in co-productie met de NPS. De documentaire is in 2010 uitgezonden bij de VPRO, NPS.
De hoofdvragen waren: Waarom heeft u de keuzes gemaakt die u toen heeft gemaakt? Wat is de impact van uw tijd in Indonesië geweest op uw verdere leven?
Tijd, plaats en thema’s: De interviews gaan in op gebeurtenissen en ervaringen in de jaren 1944 – heden.
Er wordt voornamelijk over Indonesië en Nederland gesproken. Thema’s zijn o.a. Tweede Wereldoorlog, Zeeland, verzetsachtergrond, denazificeren, bevrijding Zeeland in 1944, Zeeuwse inwoners, veteranen, oorlogsvrijwilligers, keuzes.
De collectie wordt beheerd door Gérard Bueters. Hij heeft de wens om deze collectie en zijn werkarchief in zijn geheel onder te brengen bij een archiefinstelling, mogelijk bij het Nederlands Instituut voor Beeld & Geluid.
Toegang: De collectie is beperkt openbaar. Bij interesse kan contact opgenomen worden met Programma Indisch Erfgoed Digitaal.
Behoud: De collectie bestaat uit digitale videobanden. Om de interviews duurzaam te bewaren voor de
toekomst is digitalisering en overdracht aan een e-depot gewenst.
De Nederlandse militaire geschiedenis vormt een belangrijk deel van ons verleden én is van invloed geweest op ons landschap. Werden eeuwen geleden veel veldslagen uitgevochten op zee, ook bij de verdediging van regering, koning en hoofdstad vormde water een belangrijk element. Inundatie van een cirkel laaggelegen gebieden rondom Amsterdam vormde de basis van de Stelling van Amsterdam, in 1996 tot Unesco Werelderfgoed verklaard. 42 forten en batterijen moesten die Stelling verdedigen, maar gevochten is er nooit. In vier projecten laat ik de mensen die betrokken zijn bij de forten hun verhaal vertellen over heden en verleden.
De projecten worden uitgevoerd in opdracht van de Stichting Verhalen Verbinden. De boeken worden uitgegeven door Stichting Uitgeverij Noord-Holland. Reeds uitgevoerd en in boekvorm uitgegeven zijn de volgende projecten:
Stichting IJsselacademie
Interviewer: Ewout van der Horst
Onder de vlag van het nationaal onderzoeksprogramma Dekolonisatie, geweld en oorlog. Indonesië 1945-1950 deed de stichting IJsselacademie in januari 2018 een oproep aan ooggetuigen van deze periode in Overijssel om hun verhaal te doen. Een tiental mensen reageerde, vooral kinderen van Nederlandse veteranen die hun kans schoon zagen het verhaal van pa voor eens en altijd vast te leggen.
Aanmeldingen van Indische Nederlanders kwamen er niet binnen, waardoor het onderzoek een Nederlands en militair perspectief kreeg. Bij gebrek aan aanmeldingen van militairen van het Sallandse vrijwilligersbataljon 1-11 RI en het Twentse bataljon 5-5 RI, met dienstplichtigen van de lichting 1947, is nog specifiek gezocht naar ooggetuigen van deze legeronderdelen. Uiteindelijk zijn twaalf veteranen uit Overijssel geïnterviewd. Daarnaast was er een kringgesprek met drie veteranen in Rijssen. Negen interviews zijn vrijwel integraal uitgewerkt. Naast zes dienstplichtigen gaat het om twee oorlogsvrijwilligers en een vrijwilligster van het Rode Kruis, die werkzaam was op een hospitaalschip. Alle militairen hebben op Java gediend en zekere tijd aan het front doorgebracht. Eén OVW-er is ook op Sumatra gelegerd geweest.
De laatste ooggetuigen van het koloniale verleden in Indonesië
Van de dertig mensen die zijn geïnterviewd in dit boek, waren er toen het boek naar de drukker ging nog maar negentien in leven. Het is pijnlijk, maar niet verwonderlijk, aangezien zij leefden in een kolonie die in 1942 ophield te bestaan. Eerst bezette Japan het land dat voorheen in Nederlandse handen was. In 1945 werd de Indonesische onafhankelijkheid uitgeroepen, gevolgd door nog vier bloedige oorlogsjaren tot Nederland zich neerlegde bij deze onafhankelijkheid. Dat steeds meer mensen die zich deze tijd kunnen herinneren overlijden, onderstreept de urgentie van deze bundel gesprekken met deze ‘laatste ooggetuigen’.
Journalist Frank Vermeulen, redacteur van NRC, sprak hen de afgelopen jaren. Zelf is hij eerder correspondent geweest in Jakarta. Zijn moeder was in de koloniale tijd als dochter van Nederlandse ouders geboren in diezelfde stad. Haar overlijden maakte hem extra bewust van het feit dat de mensen die Indonesië in deze tijd hebben meegemaakt, niet lang meer te leven hebben. Tegelijkertijd merkte hij dat er veel jonge mensen zijn die juist weinig over deze tijd gehoord hebben. Het motiveerde hem in 2020 met deze serie gesprekken te starten.
Vermeulen kiest ervoor om de geïnterviewden vrijwel exclusief aan het woord te laten. Op een korte inleiding en conclusie van het boek na, geeft hij zelf geen expliciete duiding of context. Dit laat hij aan de vertellers over. In elk hoofdstuk vertelt een ooggetuige over diens ervaringen, zowel voor als na de onafhankelijkheid, inclusief hun komst naar Nederland. Vermeulen heeft zijn interviewvragen weggelaten omdat hij vond dat de verhalen hierdoor een ‘directere impact’ krijgen.
Recht doenbataljon Friesland vertelt over Nederlands-Indie 1945-1948
Eddy van der Noord
Uitgeverij Louise
ISBN: 9789491536076
Bataljon Friesland vertelt over Nederlands Indie 1945-1948 Dit boek laat negen mannen aan het woord over hun persoonlijke ervaringen in Nederlands-Indië. De mannen vertellen over wat zij hebben meegemaakt en wat zij hebben gevoeld. Verhalen in woord en beeld. Ook komt een familielid van een omgekomen soldaat aan het woord. Een verhaal dat vertelt wat de impact was van het overlijden van de jonge man op zijn vader, moeder en broers. Dit boek is ‘oral history’, ‘sprutsen skiednis’. Geschreven om een bijdrage te leveren aan een meer genuanceerde beeldvorming van de strijd in Nederlands-Indië. Dat de lezer begrijpt, dat er in die strijd tussen ‘goed en fout’ vele grijstinten zaten. Het boek is ook bedoeld als eerbetoon aan de negen geïnterviewde mannen en de ene overleden soldaat. Tien mannen die symbool staan voor de ruim achthonderd mannen van Bataljon Friesland. Een bataljon gekenmerkt door een sterke band van saamhorigheid en kameraadschap. Officieren en soldaten, die samen en met respect voor elkaar, probeerden de orde en vrede in Nederlands-Indië te herstellen.