Titel: Tewerkgesteld: Getuigenissen van de Arbeitseinsatz
Auteur: Renske Krimp-Schraven
Uitgever: Boom, Amsterdam, 2024
ISBN: 9789024464913
Over de lotgevallen van de Arbeitseinsatz is maar weinig bekend. Zij werden te werk gesteld in Duitsland. Ze kwamen terug uit ‘het land van de vijand’ met de meest uiteenlopende ervaringen. De een had ondervoed zware graafwerkzaamheden moeten verrichten in de vrieskou en sprak over ‘werken als een slaaf’. Een ander memoreerde dat hij het ‘voor geen goud had willen missen’. Vele mannen maakten zware bombardementen mee en stonden doodsangsten uit in de schuilkelders.
Welke herinneringen gaven de mannen door en waarover zwegen zij liever? Renske Krimp-Schraven sprak tientallen tewerkgestelden en las honderden dagboeken en memoires. Uitendelijk hield zij in totaal 51 interviews. In haar boek Tewerkgesteld brengt ze de ervaringen met de Arbeitseinsatz tot leven en maakt ze duidelijk hoe de Nederlandse samenleving en de mannen zelf met deze pijnlijke geschiedenis zijn omgegaan.
Renske Krimp-Schraven is historicus en werkt als onderzoeker aan een gezamenlijk onderzoeksproject van het Nationaal Comité 4 en 5 mei en het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies over de herinnering van Nederlanders die in het kader van de Arbeitseinsatz werden tewerkgesteld.
Titel: Spionage, arrestaties en moord aan de IJssel. Een speurtocht naar het duistere oorlogsverleden van Oxerhof en de activiteiten van het SD-Kommando Deventer 1943-1945
Auteur: Huub van Sabben
Uitgever: Flying Pencil NL, Utrecht, 2020
ISBN: 9789081870269
Het fraai gelegen landgoed Oxerhof, onder de rook van Deventer, herbergt een duister en goed verborgen gebleven oorlogsverleden, waarvan door de tijd slechts fragmenten algemeen bekend geworden zijn. Het landgoed werd in 1943 door de bezetter gevorderd, officieel was het een ziekenhuis voor SS soldaten, maar in werkelijkheid was het school voor geheimagenten die informatie in geallieerd gebied moesten verzamelen. Een spionnenschool. Vanaf november 1944 werd de Oxerhof een SD-gevangenis waar verzetsdeelnemers en deserteurs werden opgesloten. In totaal zijn er rond de tweehonderd gevangenen geweest en meer dan honderd daarvan hebben de oorlog niet overleefd. De laatste 10 gevangenen in de Oxerhof werden, enkele uren voor de bevrijding door Canadezen, op gruwelijke wijze vermoord.
Rond 2009 nam Huub van Sabben veertien interviews af over dit onderwerp met verschillende mensen. Ze behandelen de periode 1943-1945. Van Sabben werkte veertig jaar aan wat gerust zijn levenswerk mag worden genoemd: een boek over de Oxerhof genaamd Spionage, arrestaties en moord aan de IJssel. Hiervoor benutte hij veel archiefmateriaal.
Hier spreekt Van Sabben over zijn boek en de Oxerhof.
De interviews zijn te vinden in de Collectie Overijssel
De 17 minidocumentaires op youtube
Pagina RTV oost met de 17 interviews
De oorlog gaat nooit voorbij
Marco Krijnsen, Ewout van der Horst, Martin van der Linde
Uitgeverij WBooks, 2020
ISBN 9789462583771
Van 1 tot en met 17 april 2020 trad RTV Oost ‘In het voetspoor van de bevrijders’ met een serie mini-documentaires met achtergrondartikelen. Het is dan precies 75 jaar geleden dat geallieerde troepen door Overijssel trokken om de inwoners te bevrijden van de Duitse bezetting. De mini-documentaires zijn gebaseerd op persoonlijke verhalen en vertellen het verhaal van de Tweede Wereldoorlog op 17 verschillende manieren. De productie is tot stand gekomen in nauwe samenwerking met het Historisch Centrum Overijssel.
Ook verscheen er een boek n.a.v. de interviews: De oorlog gaat nooit voorbij. Hierin zijn 25 interviews opgenomen. De mini-documentaires en de verhalen in het boek overlappen elkaar deels, er zijn 4 mini-documentaires die niet in het boek opgenomen zijn, en 12 verhalen waarvan geen mini-docs gemaakt zijn.
Het project behandelt het globaliseringserfgoed van de Tweede Wereldoorlog in de Limburgse Kempen. Dit erfgoed is ontstaan tijdens en na de Tweede Wereldoorlog door buitenlandse invloeden op de lokale, behoudsgezinde en vrij gesloten maatschappij in Noord-Limburg.
Een van de doelen is het verzamelen en in kaart brengen van het immaterieel erfgoed -de verhalen van de laatste getuigen- en het roerend erfgoed; met bijzondere aandacht voor het globaliseringserfgoed.
De vijf thema’s waren:
In totaal werden er 45 interviews door zowel losse vrijwilligers als heemkringen afgenomen. Door het verzamelen van verhalen, en het inventariseren van foto’s, brieven, wil men inzicht krijgen welke gevolgen dit had op de lokale, vrij gesloten en landelijke gemeenschap. Niet de wapenfeiten staan centraal maar wel de ervaringen van de mensen.
Tien Noord-Limburgse gemeentebesturen verenigd in de projectvereniging Erfgoed Limburgse Kempen, namelijk Bocholt, Bree, Hamont-Achel, Hechtel-Eksel, Leopoldsburg, Lommel, Meeuwen-Gruitrode, Neerpelt, Overpelt en Peer.
Aantal interviews: 15, ieder ongeveer 7 minuten lang
Drager: Betacam en VHS
Transcripties: beschikbaar
Enkel de DVD’s zijn beschikbaar in de leeszaal van Kazerne Dossin
De hele verzameling is bewaard door de Cinematek.
Toegang: Registratie, aanvraag indienen
De laatste getuigen. Vlamingen over hun Tweede Wereldoorlog.
Jens Franssen
Uitgever: WPG Uitgevers BE, 2005
ISBN: 9789022319086
Auteurs: Luckas Vander Taelen, Dirk Verhofstadt, Guy Verhofstadt
Uitgever : VBK – Houtekiet (25 August 2011)
Taal : Nederlands
ISBN-10 : 9089241981
ISBN-13 : 978-9089241986
De laatste getuigen is een vijfdelige documentaire die in 1991 door Luckas Vander Taelen werd gemaakt in opdracht van VTM. Het is een tijdloos document dat ook 20 jaar later nog niets aan kracht heeft ingeboet. In de reeks zien we hoe de cineast met veertien Belgische overlevenden terugkeert naar de concentratiekampen waar ze tijdens de Tweede Wereldoorlog werden vastgehouden. Zeven van hen zijn joden en de zeven anderen werden door de nazi’s en hun handlangers opgepakt en gedeporteerd omwille van hun politieke overtuigingen en verzetsdaden.
Luckas Vander Taelen sprak uitvoerig met die laatste getuigen van de nazigruwel, eerst hier in België en daarna tijdens een reis naar de kampen waar ze tijdens de oorlog maanden of jaren hadden gevangen gezeten. Zo keerden ze terug naar Dachau, Ravensbrück, Natzweiler, Mauthausen, Buchenwald, Gross-Rosen, Bergen-Belsen, Auschwitz-Birkenau en andere plaatsen.
Ze getuigen over hun ervaringen, vanaf het ogenblik dat ze werden opgepakt, hun deportatie, aankomst en leven in de kampen, en later hun bevrijding en thuiskomst in België. Het resultaat is een van de meest treffende en indringende documenten over deze vreselijke periode in de geschiedenis in ons land.
Tijdens de opnames kwam er nog een vijftiende getuige bij: de jood Samuel Hejblum werd op 5 augustus 1942 naar het kamp van Auschwitz-Birkenau afgevoerd. Daar werkte hij gedurende twee weken bij een speciaal commando dat dienst deed in de eerste gaskamers. Hij moest onder meer de lijken naar de crematoria dragen. Later moest hij ook de goederenwagons waarmee de Joden uit alle delen van Europa in Auschwitz werden aangevoerd, leegmaken en hun schamele bezittingen sorteren. Het is een unieke getuigenis van een van de weinige overlevenden van een Sondercommando.
In 2004 oogstte Jens Franssen succes met zijn radioreeks De laatste getuigen met 30 interviews van gewone Vlamingen over de bezetting, later gepubliceerd als : De laatste getuigen. Vlamingen over hun Tweede Wereldoorlog.
In De laatste getuigen vertellen Vlamingen over hun unieke ervaringen tijdens de Tweede Wereldoorlog: Belgische soldaten die in mei 1940 werden overrompeld door de Achttiendaagse Veldtocht, mannen en vrouwen die uit overtuiging kozen voor de collaboratie, of voor het verzet, joden die werden gedeporteerd naar vernietigingskampen, politieke gevangenen die werden opgesloten in Duitse concentratiekampen, burgers die werden gebombardeerd, landgenoten die hielpen bij de landing in Normandië en de bevrijding van België in 1944, landverraders die tijdens de repressie de rekening kregen gepresenteerd…Voor de oorlog waren zij gewone mensen.
Terug van weggeweest – Getuigenissen over en uit joods Groningen in de jaren dertig en veertig plus razzia-lijsten met 3064 namen
Johan van Gelder
Uitgever: Van Gorcum, 1993
ISBN: 9789080146518
Publicist Johan van Gelder kwam in het bezit van de originele Duitse razzia lijsten die gebruikt werden om de Groninger joden op te pakken. De gemeente Groningen had een belangrijk aandeel in de samenstelling van de lijsten, evenals de landelijke overheid.
Groningen werd zoals vele gemeenten gezuiverd van haar joodse inwoners. Zonder slag of stoot werd het merendeel van de joodse inwoners tijdens de Tweede Wereldoorlog voorgoed verdreven.
In ‘Terug van weggeweest’ getuigen overlevenden in Nederland, Israël en de Verenigde Staten – die door een merkwaardige samenloop van omstandigheden terugkeerden – en ook niet-joden over joods Groningen met de nadruk op de jaren dertig en veertig. Die jaren waren zo kenmerkend, omdat er enerzijds sprake was van een bloeiende joodse gemeenschap, die ook zo haar problemen kende – welke anderzijds door een schrikbewind in betrekkelijk korte tijd werd vernietigd.
In deze oral history Van Gelder de verhalen van de mensen zelf horen. Oud-Groningers die het hebben meegemaakt laten vertellen. Van Gelder ging met zijn bandrecorder naar de mensen toe en tikte hun verhalen allemaal uit en bewerkte ze.
Het Oorlogs- en Informatiecentrum Drenthe (OICD) heeft de verhalen rond de oorlogsmonumenten in Drenthe vastgelegd in zes documentaires. Het OICD wil de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog in Drenthe levend houden.
Met het oral history-project Mien Oorlog, oeze naogedachtenis legde het OICD verhalen vast over oorlogsmonumenten in elk van de voormalige 34 Drentse gemeenten.
Er zijn langere versies gemaakt. Onduidelijk of die nog ergens beschikbaar zijn.
De zes documentaires, die ieder tien minuten duren, zijn gemaakt op basis van Oral History: de getuigenis van betrokkenen en herinneringen van mensen die de oorlog hebben meegemaakt en daar nog verslag van kunnen doen. Aanleiding vormen de oorlogsmonumenten van de toenmalige Drentse Gemeenten. Achter elk monument gaan bijzondere verhalen schuil. Het gaat om de onderstaande verhalen:
Roeli Roelfsema
Chirurg en gynaecoloog Johan Roelfsema uit Meppel is slachtoffer van de Silbertannemoord en wordt op 29 september 1943 nabij Ruinen doodgeschoten. Zijn vrouw was op dat moment net zwanger. Het is een zoon, Roeli. Een zoon die Johan Roelfsema nooit zal kennen.
Johannes Post
Johannes Post, Drents verzetsheld. Hij bracht illegale lectuur rond. Vergaarde distributiebonnen, vervalste persoonsbewijzen, bood joden en verzetsstrijders onderdak en bood gewapend verzet. Zijn kinderen vertellen over hun belevenissen in de oorlog.
Coba van der Helm
Op de boerderij van Jan en Annechien van der Helm in Nieuwlande zaten jarenlang drie Joodse onderduikers; de familie Lelie en de advocaat Maurits Levie. De zus van Coba zou later met hun Nederlandse onderduiker Andries van Grondelle trouwen.
Bouke de Jonge
Drie Drentse jongens uit Eeserveen komen na de bevrijding om het leven door ontplofte Duitse munitie in de bossen van Odoorn. Bouke de Jonge en een ander vriendje overleven de ramp.
Piet Pomp
Piet Pomp ziet het nog zo gebeuren, De eindeloze luchtgevechten in het zwerk boven Nieuw-Dordrecht. Op leven en dood, want maar al te vaak stortten er vliegtuigen naar beneden. Net als die keer dat zijn huis bijna was afgebrand.
Floor Aukema
De vader van Floor, Evert Aukema, wordt in 1944 opgepakt als verzetsstrijder en komt nooit meer terug. Gestorven in concentratiekamp Neuengamme. Floor heeft nog verschillende herinneringen aan zijn vader.
Het Drentse dorp Darp kent een bewogen geschiedenis die nauw is verbonden met de Tweede Wereldoorlog. Het oude dorp werd in de oorlog ontruimd en de huizen werden afgebroken in verband met de aanleg van een Duits vliegveld en pas in 1948 kwam er weer huizen.
Wim van der Wijk heeft er in 2018 samen met een aantal dorpsgenoten een boek over geschreven met als titel Trots op Darp. “De inwoners kregen een brief van het gemeentebestuur dat iedereen op 25 juli 1944 uiterlijk om zes uur weg moest zijn. De bevolking werd verspreid. Ze kwamen terecht in Ruinerwold, Havelte en Steenwijk bijvoorbeeld. Het vee werd ook verspreid. Men moest gewoon weg.” In totaal zijn er 33 huizen afgebroken en daarmee werd het dorp verwoest.
18.000 doden. Zoveel slachtoffers eisten de duizenden V1’s en V2’s die de Duitsers op België en Engeland lanceerden. Meer dan 8000 dodelijke slachtoffers in ons land. Daarboven kwamen de meer dan 20.000 gevangenen die in het onderaardse concentratiekamp Dora omkwamen, waar de V-wapens werden gefabriceerd. Elke dag angst, hun verhaal en dat van de getuigen die het wel overleefden vertellen.
Enkele jaren geleden begon Pieter Serriens zoektocht naar getuigenissen over de V-terreur op België. Hij luisterde naar honderden beklijvende verhalen over een leven in constante angst. Tijdens het schrijven kwamen daar nog tientallen getuigen bij: de kampgevangenen van Dora die na de oorlog de moed vonden om hun ervaringen neer te pennen, de geallieerde soldaten die zich de moeilijke tijd in het voor hen verre België herinneren en de Duitse daders die het taboe doorbraken en ook hun verhaal deelden. Vooral die laatsten waren voor Pieter Serrien belangrijk: ook de personen aan het woord laten die de V1’s en de V2’s lanceerden. Enkel zo kon hij een zo volledig mogelijk beeld schetsen van de V-terreur.
Antwerpen en Luik
In totaal vielen er naar schatting 9000 V’s op België. Het merendeel was gericht op Antwerpen of Luik, de twee steden die het grootste slachtoffer werden van de terreur. Beide steden krijgen een prominente plek in het boek. Ook andere getroffen gemeentes krijgen hun plaats. Zo vertellen getuigen over de tientallen ongelukken met neergehaalde V1’s, veroorzaakt door de luchtafweergordel rond Antwerpen (Antwerp X).
Zo was onze oorlog
Getuigenissen over de Tweede Wereldoorlog in Belgie
Pieter Serrien
ISBN: 9789022330937
Manteau, 2014
Bijna 800 getuigen vertellen over hun persoonlijke ervaringen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Dit boek is het resultaat van een uniek scholenproject, dat een duizendtal jongeren op pad stuurde om de generatie van hun grootouders te interviewen over de oorlog in hun jeugd, zeventig jaar geleden. Deze indringende en intieme verhalen van gewone mensen in bijzonder ongewone omstandigheden laten niemand onberoerd. Pieter Serrien verweeft honderden verhalen meesterlijk tot een beklijvende geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, waarbij hij de getuigen zelf zo veel mogelijk aan het woord laat.
Sinds 2010 geeft Pieters jeugdproject Zo was onze oorlog jonge studenten de kans om getuigen van de Tweede Wereldoorlog te interviewen. Vijf jaar later deden bijna 1500 studenten mee. Dit gigantische archief van meer dan 1000 getuigenverhalen vormde de inspiratie voor Pieters derde boek Zo was onze oorlog (Manteau, 2014) over het dagelijks leven onder bezetting van 1939-1945.