De 17 minidocumentaires op youtube
Pagina RTV oost met de 17 interviews
De oorlog gaat nooit voorbij
Marco Krijnsen, Ewout van der Horst, Martin van der Linde
Uitgeverij WBooks, 2020
ISBN 9789462583771
Van 1 tot en met 17 april 2020 trad RTV Oost ‘In het voetspoor van de bevrijders’ met een serie mini-documentaires met achtergrondartikelen. Het is dan precies 75 jaar geleden dat geallieerde troepen door Overijssel trokken om de inwoners te bevrijden van de Duitse bezetting. De mini-documentaires zijn gebaseerd op persoonlijke verhalen en vertellen het verhaal van de Tweede Wereldoorlog op 17 verschillende manieren. De productie is tot stand gekomen in nauwe samenwerking met het Historisch Centrum Overijssel.
Ook verscheen er een boek n.a.v. de interviews: De oorlog gaat nooit voorbij. Hierin zijn 25 interviews opgenomen. De mini-documentaires en de verhalen in het boek overlappen elkaar deels, er zijn 4 mini-documentaires die niet in het boek opgenomen zijn, en 12 verhalen waarvan geen mini-docs gemaakt zijn.
Mijnen. Limburgse koolputters spreken
Diverse auteurs
EPO, 1981
Interviews met mijnwerkers voor de TV-documentaire “Limburgse koolputters spreken” van Erik Pertz (BRTN – 1983)
Het Provinciaal Museum voor Industrieel Erfgoed (Hasselt) geeft aandacht aan mijnwerkers o.m. met de rondreizende koffertentoonstellingen “Steenkool in Limburg” (1983 – geactualiseerd en vernieuwd in 1987), met de medewerking aan de radiodocumentaires van Dré Peremans rond “Het Zwarte Goud” (BRT 1 – 1986) en met de geschiedkundige inbreng voor de televisiedocumentaire “Limburgse koolputters spreken” van Erik Pertz (BRTN – 1983), uitzendingen waarbij ook de werkgroep Mijnwerkersgeschiedenis een fundamentele rol speelde.
Zie ook het boek Mijnen. Limburgse koolputters spreken (uitg. Projektgroep Mijnwerkersgeschiedenis). 1981.
Aantal interviews: 15, ieder ongeveer 7 minuten lang
Drager: Betacam en VHS
Transcripties: beschikbaar
Enkel de DVD’s zijn beschikbaar in de leeszaal van Kazerne Dossin
De hele verzameling is bewaard door de Cinematek.
Toegang: Registratie, aanvraag indienen
De laatste getuigen. Vlamingen over hun Tweede Wereldoorlog.
Jens Franssen
Uitgever: WPG Uitgevers BE, 2005
ISBN: 9789022319086
Auteurs: Luckas Vander Taelen, Dirk Verhofstadt, Guy Verhofstadt
Uitgever : VBK – Houtekiet (25 August 2011)
Taal : Nederlands
ISBN-10 : 9089241981
ISBN-13 : 978-9089241986
De laatste getuigen is een vijfdelige documentaire die in 1991 door Luckas Vander Taelen werd gemaakt in opdracht van VTM. Het is een tijdloos document dat ook 20 jaar later nog niets aan kracht heeft ingeboet. In de reeks zien we hoe de cineast met veertien Belgische overlevenden terugkeert naar de concentratiekampen waar ze tijdens de Tweede Wereldoorlog werden vastgehouden. Zeven van hen zijn joden en de zeven anderen werden door de nazi’s en hun handlangers opgepakt en gedeporteerd omwille van hun politieke overtuigingen en verzetsdaden.
Luckas Vander Taelen sprak uitvoerig met die laatste getuigen van de nazigruwel, eerst hier in België en daarna tijdens een reis naar de kampen waar ze tijdens de oorlog maanden of jaren hadden gevangen gezeten. Zo keerden ze terug naar Dachau, Ravensbrück, Natzweiler, Mauthausen, Buchenwald, Gross-Rosen, Bergen-Belsen, Auschwitz-Birkenau en andere plaatsen.
Ze getuigen over hun ervaringen, vanaf het ogenblik dat ze werden opgepakt, hun deportatie, aankomst en leven in de kampen, en later hun bevrijding en thuiskomst in België. Het resultaat is een van de meest treffende en indringende documenten over deze vreselijke periode in de geschiedenis in ons land.
Tijdens de opnames kwam er nog een vijftiende getuige bij: de jood Samuel Hejblum werd op 5 augustus 1942 naar het kamp van Auschwitz-Birkenau afgevoerd. Daar werkte hij gedurende twee weken bij een speciaal commando dat dienst deed in de eerste gaskamers. Hij moest onder meer de lijken naar de crematoria dragen. Later moest hij ook de goederenwagons waarmee de Joden uit alle delen van Europa in Auschwitz werden aangevoerd, leegmaken en hun schamele bezittingen sorteren. Het is een unieke getuigenis van een van de weinige overlevenden van een Sondercommando.
In 2004 oogstte Jens Franssen succes met zijn radioreeks De laatste getuigen met 30 interviews van gewone Vlamingen over de bezetting, later gepubliceerd als : De laatste getuigen. Vlamingen over hun Tweede Wereldoorlog.
In De laatste getuigen vertellen Vlamingen over hun unieke ervaringen tijdens de Tweede Wereldoorlog: Belgische soldaten die in mei 1940 werden overrompeld door de Achttiendaagse Veldtocht, mannen en vrouwen die uit overtuiging kozen voor de collaboratie, of voor het verzet, joden die werden gedeporteerd naar vernietigingskampen, politieke gevangenen die werden opgesloten in Duitse concentratiekampen, burgers die werden gebombardeerd, landgenoten die hielpen bij de landing in Normandië en de bevrijding van België in 1944, landverraders die tijdens de repressie de rekening kregen gepresenteerd…Voor de oorlog waren zij gewone mensen.
In de eerste aflevering vertellen de slachtoffers hoe het misbruik begon en over de jarenlange fysieke en mentale gevolgen. Vaak werd het misbruik voorafgegaan door een ingrijpende gebeurtenis in hun leven, zoals het overlijden van een ouder. De getuigen beschrijven hoe geestelijken de zwakke en kwetsbare positie waarin ze verkeerden uitbuitten om hen te domineren, en later te misbruiken.
Ze vertellen over de schaamte, over het niet durven vertellen, over het sadisme en het mentale en fysieke misbruik, dat soms jarenlang duurde. Die vernederingen waren vaak zo pijnlijk dat ze de gevolgen ervan decennia later nog steeds met zich dragen.
In de tweede aflevering staan niet de slachtoffers, maar hun ouders en familieleden centraal. Welke signalen vingen zij op? Hoe gingen zij om met de wetenschap dat hun kind misbruikt werd door iemand die ze vertrouwden? Ze spreken over schuldgevoel, schaamte en misbegrepen signalen.
Sommigen van hen toonden de moed om de strijd aan te gaan met de kerkelijke hiërarchie, waar ze vaak niet zonder nog meer schade uitkwamen. Tegelijk voltrekt zich een maatschappelijke evolutie die onomkeerbaar is.
24 juni 2010. Speurders houden huiszoekingen in het Aartsbisschoppelijk Paleis in het kader van een onderzoek naar mogelijke toedekking van misbruik van kinderen door priesters en paters. Omdat er toevallig een cameraploeg in de buurt is, wordt alles op film gezet.
De beelden gaan de wereld rond, in België barst de bom. Kort voordien had de neef van een hooggeplaatste Belgische bisschop een gesprek geregistreerd met zijn nonkel, die hem als kind dertien jaar lang had misbruikt, en kardinaal Danneels. De zogenaamde Danneels-tapes blijken een stok achter de deur om de kerk tot snelle actie aan te zetten.
Operatie Kelk loopt af met een sisser, een juridisch gevolg in België lijkt onwaarschijnlijk. In een ultieme poging stellen enkele Belgische slachtoffers hun hoop op een aanklacht die ze eerder al tegen de paus in Rome indienden.
Ondanks de juridische tegenslagen, blijven veel slachtoffers strijdvaardig. Het is hun gevecht, want de erfenis van het misbruik weegt zwaar. Zolang de daders vrij rondlopen en het risico bestaat dat ze nieuwe slachtoffers maken, kunnen de overlevers hun verleden niet volledig verwerken.
Acht programma’s over de jaren tussen de wereldoorlogen. Over gebroken geweertjes en fascisten, over radio en revue, over stakingen en crisis, over Troelstra en Colijn.
afl. 1: De vergissing van Troelstra
In 1917 rommelt het in heel Europa. De Russische Tsaar moet het veld ruimen, in Oostenrijk wankelt de troon. De sociale revolutie lijkt in aantocht. Ook in Nederland wordt het rumoerig. In het hongerende Amsterdam breekt het aardappeloproer uit. Even leek het er in november 1918 op dat de revolutiegolf vanuit Rusland en Duitsland naar Nederland zou overslaan. Angstige SDAP-leiders denken dat de revolutie voor de deur staat en laten hun voorman vallen; de Oranje-hysterie doet de rest. De revolutie mislukt.
Historische fragmenten van en interviews met:
Deze aflevering gaat over het dienstweigeren in de jaren rond de eerste Wereldoorlog en vlak daarna, de Internationale Anti-Militaristische Vereniging (IAMV), Kerk en Vrede, de anti-Vlootwetdemonstratie, en de verwarring rond de Spaanse burgeroorlog.
Historische fragmenten van en interviews met:
AFL. 3: DE OPKOMST VAN DE RADIO
De opkomst van de radio betekende een doorbraak van het massa-amusement. In 1919 experimenteerde Ir. A. a Steringa Idzerda als eerste met het nieuwe medium en verzorgde vanuit Utrecht (later Den Haag) een aantal proefuitzendingen. In 1923 nam de Hilversumsche Draadloze Omroep die taak over en zond uit op de zendtijd die de Nederlandsche Seintoestellen Fabriek op haar zender in Hilversum verhuurde.
De NSF wilde op die manier een geregeld programma laten verzorgen om meer radiotoestellen te kunnen verkopen. Uit de HDO kwam in 1928 de AVRO voort. Toen had ze inmiddels gezelschap gekregen van de NCRV (1924), KRO en VARA (1925) en de V.P.R.O. (1926). in 1930 werd de zendtijd van overheidswege evenredig verdeeld tussen de vier grote omroepen (minus V.P.R.O.). Over deze begintijd van de radio en de onderlinge concurrentie vertellen Mr. Jaap den Daas (AVRO), Herman Felderhof (AVRO) en Ger Bakker (VARA).
Wat betreft de inhoud van de programma’s wordt vooral ingegaan op het amusement, wat gezien werd als de voornaamste taak van het nieuwe medium. Jaap den Daas was de uitvinder van het succesvolle AVRO-revueprogramma ‘De Bonte Dinsdagavondtrein’.
Aan het woord komen:
Muziek en Hoorspelfragmenten van: Bob Scholte, Louis Davids, Johan Buziau, Snip&Snap, Jack Hilton Orkest, Kees Puris, Ome Keesje (Willem van Cappellen), Huib Wouters (= Martin Beversluis, niet authentiek), Concertgebouworkest olv Willem Mengelberg.
AFL. 4: DE LANDARBEIDERSSTAKING VAN 1929
Lage lonen en arrogante bazen aan de ene kant. Een toenemende bewustwording onder de arbeiders aan de andere kant. Zij zorgen voor een lange rij hevige arbeidsconflicten in het hele land. Eén ervan was de landarbeidersstaking van 1929 in Oost-Groningen. Samen met Jaap Meulenkamp gaat Kees Slager terug naar Noordoost-Groningen.
Meulenkamp was de zoon van een van de stakingsleiders in Finsterwolde, en maakte zelf als klein jongetje de staking mee. Hij schreef het boekje: ‘Wie willen boas blieven’, over die staking, de langste landarbeidersstaking uit de vaderlandse geschiedenis.
Verder interviews met Mevr. P. Dorenkamp en de heer E. Kolk, die herinneringen ophalen aan het leven van de landarbeiders in die dagen en aan de staking.
De Nieuw Malthusiaanse Bond verzette zich in woord en daad tegen de propaganda, vooral uit confessionele hoek, voor het grote gezin, dat vaak ook grote verpaupering tot gevolg had.
Interviews met:
Ondanks crisis, stakingen, geldontwaarding en bezuinigingen, voltooide Nederland in 1932 iets waar de hele wereld vol bewondering naar keek: De Afsluitdijk
‘Een volk dat leeft, bouwt aan zijn toekomst’, werd in het monument gebeiteld. En wie maalt er dan nog om een paar protesterende vissers?
Over de voltooiing van de Afsluitdijk (in 1932) en wat daaraan voorafging.
Interviews met:
In 1929 breekt aan de New Yorkse effectenbeurs paniek uit, die zal leiden tot een wereldomvattende crisis. Ook in Nederland zijn de gevolgen merkbaar. In de jaren dertig telt Nederland gemiddeld zo’n half miljoen werklozen van wie een groot gedeelte geen steun krijgt van de overheid. De omstandigheden in vele gezinnen zijn schrijnend. Dit programma gaat over de ellende in arbeidersgezinnen, de controle van de overheid onder steuntrekkers, de pogingen om de uitgaven wat te beperken (stilzetten van gasmeters, proletarisch winkelen), het oplaaiende verzet tegen het straffe bewind van Colijn, en uiteindelijk het barsten van de bom in de Amsterdamse Jordaan en in de Rotterdamse Crooswijk, rellen die overslaan naar andere delen van het land. Het neerslaan van de opstanden en de effecten van het verzet.
Interviews met en historische opnamen van:
Over de politieke verwarring na de eerste Wereldoorlog, het opkomend communisme en het opkomend fascisme dat in een aantal landen orde op zaken stelt (Salazar in Portugal, Mussolini in Italië, Primo de Rivera en Franco in Spanje, Hitler in Duitsland). De enigszins moeizame totstandkoming van de NSB, met leider Anton Mussert. De antifascistische bewegingen Antifa (communistisch), Antifo (socialistisch) en Vrijheid, Arbeid, Brood (sociaaldemocraten). Over de knokpartijen tussen NSB-ers en antifascisten. Over het wat gematigder verzet tegen fascisme door ‘Eenheid door Democratie’. Over de slinkende aanhang van de NSB en de toenemende oorlogsdreiging. Over sabotage-acties in de Rotterdamse haven.
Interviews met en historisch materiaal van:
Het Oorlogs- en Informatiecentrum Drenthe (OICD) heeft de verhalen rond de oorlogsmonumenten in Drenthe vastgelegd in zes documentaires. Het OICD wil de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog in Drenthe levend houden.
Met het oral history-project Mien Oorlog, oeze naogedachtenis legde het OICD verhalen vast over oorlogsmonumenten in elk van de voormalige 34 Drentse gemeenten.
Er zijn langere versies gemaakt. Onduidelijk of die nog ergens beschikbaar zijn.
De zes documentaires, die ieder tien minuten duren, zijn gemaakt op basis van Oral History: de getuigenis van betrokkenen en herinneringen van mensen die de oorlog hebben meegemaakt en daar nog verslag van kunnen doen. Aanleiding vormen de oorlogsmonumenten van de toenmalige Drentse Gemeenten. Achter elk monument gaan bijzondere verhalen schuil. Het gaat om de onderstaande verhalen:
Roeli Roelfsema
Chirurg en gynaecoloog Johan Roelfsema uit Meppel is slachtoffer van de Silbertannemoord en wordt op 29 september 1943 nabij Ruinen doodgeschoten. Zijn vrouw was op dat moment net zwanger. Het is een zoon, Roeli. Een zoon die Johan Roelfsema nooit zal kennen.
Johannes Post
Johannes Post, Drents verzetsheld. Hij bracht illegale lectuur rond. Vergaarde distributiebonnen, vervalste persoonsbewijzen, bood joden en verzetsstrijders onderdak en bood gewapend verzet. Zijn kinderen vertellen over hun belevenissen in de oorlog.
Coba van der Helm
Op de boerderij van Jan en Annechien van der Helm in Nieuwlande zaten jarenlang drie Joodse onderduikers; de familie Lelie en de advocaat Maurits Levie. De zus van Coba zou later met hun Nederlandse onderduiker Andries van Grondelle trouwen.
Bouke de Jonge
Drie Drentse jongens uit Eeserveen komen na de bevrijding om het leven door ontplofte Duitse munitie in de bossen van Odoorn. Bouke de Jonge en een ander vriendje overleven de ramp.
Piet Pomp
Piet Pomp ziet het nog zo gebeuren, De eindeloze luchtgevechten in het zwerk boven Nieuw-Dordrecht. Op leven en dood, want maar al te vaak stortten er vliegtuigen naar beneden. Net als die keer dat zijn huis bijna was afgebrand.
Floor Aukema
De vader van Floor, Evert Aukema, wordt in 1944 opgepakt als verzetsstrijder en komt nooit meer terug. Gestorven in concentratiekamp Neuengamme. Floor heeft nog verschillende herinneringen aan zijn vader.
Erik Pertz maakte binnen de dienst wetenschappen van de BRT tal van historische documentaires waarbij hij vooral aandacht had voor de ‘mondelinge geschiedenis’.
Reportages maakte hij voor de nieuwe reeks ‘Document’. Die ging van start toen in ’92 de diensten wetenschappen en kunst werden samengevoegd tot het departement cultuur. Daar was Pertz projectleider voor de wetenschappelijke en ‘human interest’-programma’s, waaronder Document.
Op 5 april 1943 bombardeerden Amerikaanse vliegtuigen Mortsel. Ze wilden de Duitse Erlafabriek vernielen. Maar slechts enkele van de 600 bommen troffen doel. Er waren 936 doden, bijna allemaal burgers. Honderden woningen en vier scholen waren door de bommen van de kaart geveegd. Meer dan 200 kinderen kwamen om in wat de geschiedenis inging als het dodelijkste bombardement in de Benelux.
Toegankelijkheid: Op afspraak via vrtarchief@vrt.be
Deze programma’s kunnen bij de VRT opgevraagd worden via beeldarchief@vrt.be
In Soldaten van de Grote Oorlog van Erik Pertz en André Van de Vijver uit 1985 vertellen getuigen, de laatste overlevenden, van de Eerste Wereldoorlog over het alledaagse leven in die verschrikkelijke periode. Soldaten die de oorlog beleefden en burgers uit het bezette land of frontgebied als rechtstreekse getuigen kregen het woord en niet de politici of bevelhebbers.
In totaal werden drie uitzendingen gemaakt:
Eric Pertz en André van de Vijver, Les Godverdommes sont là, televisiedocumentie, BRTN, 1992
Gemeente Koekelare heeft de film in eigendom, samen met de niet gebruikte opnames (5 uur)
De BRTN maakte een sociaal-historische documentaire over de Vlaamse seizoensarbeiders in Frankrijk. Onder hen ook verscheidene Koekelarenaars. Zij trokken naar de Franse bietenvelden om er hun brood te verdienen. Niet voor niets stonden die mensen bij de Franse boeren bekend als “les godverdommes” omdat zij harde werkers waren. In de film duikt men in het verleden en zet de seizoenarbeiders aan het werk bij het zetten en rooien van de bieten zoals het toen ging. Men ziet hun woonst, hun wel en wee en hoort getuigenissen. Iemand die steeds terug te vinden is tussen de “Fransmans” is pasterke Joris De Jaeger. De film is te bekijken in het Fransmansmuseum.
Vanaf ’79 was Eric Pertz producer bij de dienst wetenschappen (cultuur) van de BRT. Binnen de dienst wetenschappen maakte hij tal van historische documentaires waarbij hij vooral aandacht had voor de ‘mondelinge geschiedenis’.
Deze film heeft als titel “De bietenmannen. Les godverdommes sont là”. De film is een co-productie van de BRTN en de gemeente Koekelare. De film toont beelden van Koekelare, Tourcoing, de grensstreek en het werk op de bietenvelden in de streek van Reims. Het is een sociaal-historische documentaire. Inwoners van Koekelare getuigen over dit harde werk.
VRT
uitzenddatum: 17 april 1984
“Mondelinge geschiedenis van de Vlaamse Vissers” (17/4/1984).
Hoe waren de werkvoorwaarden rond de eeuwwisseling in België (en elders)? De weemoed en de trots die telkens weer in de verhalen opklinkt, treft en ontroert altijd opnieuw. Niet alleen in de visserij maar ook in vele andere takken van de nijverheid moest er toen hard gezwoegd worden, verdiende men zijn weinige geld letterlijk in het zweet zijns aanschijns.
Geen wonder dan ook dat de meeste bewuste arbeiders uit die tijd zich gingen inzetten voor een verbetering van hun bestaansvoorwaarden, dat het socialisme voor hen zoveel betekende en gezien werd als een uitkomst, een verlossing van de zorgen. Dankzij de strijd van vele dapperen uit die periode is er in de loop van de jaren heel wat veranderd en verbeterd, zijn de werkvoorwaarden menselijker geworden.
De reeks bevat unieke tijdsdocumenten die later nog aan waarde zullen winnen.
Zie eventueel ook Schippers van Weleer van Erik Pertz, uitgezonden op de VRT 26-01-1982