Veertig Vrouwen om Nooit te Vergeten: de Turkse en Marokkaanse vrouwenbeweging
De opkomst van de vrouwenbeweging
De eerste vrouwenvereniging van vrouwen uit Turkije in Nederland, de Hollanda Türkiye Kadinlar Birligi (HTKB), werd in 1975 opgericht. De eerste Marokkaanse vrouwenvereniging, de Marokkaanse Vrouwen Vereniging Nederland (MVVN), volgde in 1982. Beide organisaties speelden een cruciale rol in de strijd voor gelijke rechten. In 1987 bundelden zij hun krachten met andere organisaties in het Komitee Zelfstandig Verblijfsrecht voor migrantenvrouwen, dat streed tegen het afhankelijke verblijfsrecht van migrantenvrouwen. Andere speerpunten waren de strijd tegen vooroordelen en stereotyperingen, het bevorderen van onderwijsrechten en het organiseren van taallessen en bijeenkomsten voor vrouwen.
In de jaren tachtig en negentig ontvingen zelforganisaties subsidies van de overheid, maar later werd deze financiering als belemmerend voor integratie beschouwd. Dit bemoeilijkte het voortbestaan van veel organisaties. De HTKB werd in 1995 opgeheven, waarbij enkele taken werden overgenomen door de Amsterdamse afdeling (ATKB). De MVVN blijft zich inzetten voor de maatschappelijke positie van vrouwen en sindsdien zijn er tal van lokale initiatieven ontstaan. In buurten en wijken door heel Nederland werken vrouwenorganisaties vrijwillig aan het verbeteren van leefbaarheid, het bieden van steun aan kwetsbare groepen en het organiseren van diverse activiteiten.
Resultaten
1. 40 oral history-interviews
In het kader van dit project zijn 36 vrouwen geïnterviewd; de laatste vier gesprekken volgen binnenkort. De interviews geven een rijk beeld van het ontstaan van Turkse en Marokkaanse vrouwenorganisaties in Nederland, de drijfveren van de betrokken vrouwen en de maatschappelijke invloed van hun werk.
De persoonlijke verhalen laten zien hoe nauw het leven van deze vrouwen verweven is met de geschiedenis van de vrouwenbeweging. Ze tonen de veranderende manieren van organiseren door de jaren heen, en de maatschappelijke uitdagingen en successen die deze ontwikkeling hebben gevormd.
2. Digitale tentoonstelling
De reizende tentoonstelling Veertig vrouwen om nooit te vergeten is samengesteld door Karima Aissaoui, op basis van een eerste concept van Yasemin Bağcı.
De tentoonstelling bestaat uit:
- Twee video-installaties met archiefbeelden en verhalen over de vrouwenbeweging (archiefmateriaal goed in te zetten);
- Textielkunst van Nora Hendriks;
- Een interactief onderdeel waarin bezoekers onder begeleiding van kunstenaar Rosa Smits samen een symbolisch wandkleed weven – een verbeelding van verbonden verhalen en generaties.
De tentoonstelling was te zien op diverse plekken in het land, waaronder Vrouw en Vaart (Amsterdam Osdorp), Ru Paré (Amsterdam Slotervaart), stichting Yasmin (Den Haag), Dona Daria (Rotterdam), De Dreef (Utrecht Overvecht), Bibliotheek Best en ATRIA in Amsterdam. De interviews en tentoonstelling worden gearchiveerd bij ATRIA.
3. Evenementen en educatie
Rond de tentoonstelling werd een randprogramma georganiseerd met o.a.:
- Het Stemmenspel, opgevoerd door lokale vrouwen en meiden, waarin de verhalen tot leven kwamen;
- Toespraken van o.a. Esmah Lahlah, Nermin Altintas, Rabiaa Bouhalhoul, Larissa Vlieger, Yasemin Tümer en Véronique Zeeman;
- Weefworkshops van Rosa Smits.
Elke locatie bracht nieuwe verbindingen: in Den Haag werden jonge meiden geïnspireerd om zelf een groep op te richten, in Rotterdam stonden oudere vrouwen stil bij hun eigen rol in deze geschiedenis. In Utrecht deed zelfs een jongen van 11 jaar enthousiast mee.
Daarnaast worden vijf thematische presentaties ontwikkeld, gebaseerd op de tentoonstelling, bedoeld voor educatief gebruik door vrouwenorganisaties en scholen. Leden van de stuurgroep hebben aangegeven graag gastlessen te verzorgen.
4. Onderzoek en archiefmateriaal
Naast de interviews is er aanvullend onderzoek gedaan:
- Beeldresearch in archieven en omroeparchieven,
- Literatuuronderzoek naar de geschiedenis van de vrouwenorganisaties,
- Twee tijdlijnen: één over vrouwen uit Turkije en één over vrouwen uit Marokko in Nederland. De eerste tijdlijn kreeg ook een plek in het boek Je moest eens weten van Çiğdem Yüksel.
De 40 vrouwen om nooit te vergeten:
Amina Berkane, Annelies Jansen, Ayfer Ortak, Ayten Ersoy-Özgür, Ebru Janssens-Kayan, Ellie Bayukatak, Emel Can, Emine Göktekin, Fatima Bouchtatoui, Fatima Elatik, Fatima Lamkharrat, Fenna Ulichki, Funda Müjde, Gönül Fidan-Hettema, Habiba Bouanan, Hadiye Keşmer, Leyla Kalender, Marzouka Boulahbabge, Maviye Karaman, Melahat Çapoğlu, Melek Gövsulu, Mürset Topçu, Nermin Altıntaş, Necla Çelik, Neval Aksoy, Nora Azarkan, Özden Yalım, Petra Snelders, Rabiaa Bouhalhoul, Saida Derrazi, Saniye Balcı, Şükran Sevim Alpagot, Suzan Bulut-Kapucu, Vildan Karaoğlan, Yamina Oulad Si Mhammed, Yasemin Tümer.
Organisatie en betrokkenen
Initiatiefgroep
Aan de basis van het project stond een initiatiefgroep van vrouwen die zelf betrokken zijn (geweest) bij de vrouwenbeweging of zich hier professioneel in verdiept hebben. Zij bewaakten de hoofdlijnen en traden op als ambassadeurs van het project.
De groep bestond uit:
- Nadia Bouras – Universitair docent geschiedenis, Universiteit Leiden
- Funda Müjde – Actrice en oud-bestuurslid van de HTKB
- Annelies Jansen – Oud-opbouwwerker en lid van het Steunkomitee HTKB
- Habiba Bouanan – Oprichter Prachtvrouw en sociaal ondernemer
- Çiğdem Yüksel – Fotograaf en maker van Je moest eens weten
- Fenna Ulichki – Oud-voorzitter MVVN en stadsdeelvoorzitter Amsterdam-West
Stuurgroep
Naast de initiatiefgroep begeleidde een stuurgroep het project vanuit de praktijk. De leden waren actief betrokken bij het selecteren van geïnterviewden, locaties en organisaties voor het randprogramma. Zij kwamen vijf keer bijeen en speelden ook lokaal een belangrijke rol bij de programmering en publiekswerving.
De stuurgroep bestond uit:
Amina Berkane Abakhou, Bahar Sakızlıoğlu, Emel Can, Fadma Bouchataoui, Gönül Fidan-Hettema, Hadiye Keşmer, Melahat Çapoğlu en Nermin Altıntaş.
Projectteam
De uitvoering van het project lag bij drie parttime medewerkers van stichting BMP / het Knooppunt oral history sprekende geschiedenis:
- Saskia Moerbeek – Initiatiefnemer en projectcoördinatie, 15 interviews, auteur van het Stemmenspel, hoofdredactie publicaties en essay
- Mila Lemmens – 20 interviews, communicatie, tijdlijn Turkse vrouwen in Nederland, beeldresearch en curatie van archief audiovisueel materiaal
- Marijn Braam – Beeldresearch voor de tentoonstelling, curatie en editing van archief audiovisueel materiaal
- Ivana Baric – persbericht en advies communicatie
Interview & redactie
- Wilma Simons – vrijwilliger, interviewer
- Yasemin Bağcı – eerste concept van de digitale tentoonstelling, beeldresearch
- Willemien Sanders – beeldresearch naar tv-uitzendingen
Tentoonstelling & kunst
- Karima Aissaoui – curator van de tentoonstelling en maker van de tentoonstellingsfilm
- Nora Hendriks – grafisch ontwerp en textielkunst
- Rosa Smits – weefworkshops op locatie
- Alev Kutluer-Baars – regie stemmenspel op drie locaties
- Mark Kramer – editing van audiovisueel materiaal voor de audiovisuele archieffilm
- Cécile Hübner – houten frames voor de banners
Onderzoek & ondersteuning
- Ouiam Kaddam – archiefonderzoek bij Dona Daria (Rotterdam)
- Hannah Blom – transcriptiecontrole en tijdlijn Marokkaanse vrouwen
- Daniëlle de Kurver – literatuuronderzoek
- Simone Zandink – transcriptiecontrole
Vragen of contact
Vragen over het project? Neem dan direct contact op met
Mede mogelijk gemaakt door
