Symposium ‘Oral History, een stap verder’ 2023: de terugblik

Op 8 december 2023 vond het tweede Oral History symposium van het Knooppunt Sprekende geschiedenis plaats bij de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed in Amersfoort. Een inspirerende dag die al weken van tevoren was volgeboekt, met mooie sprekers, als Hoogleraren Rose Mary Allen en James Kennedy. De vijf levendige workshops hebben bijgedragen aan waardevolle uitwisseling van kennis, inspiratie en nieuwe toekomstplannen. Na een vrolijk muzikaal intermezzo werden de conclusies uit de workshops gedeeld met het publiek en een panel van directeuren van betrokken instellingen.

Een conclusie kunnen we alvast trekken: Oral history leeft. Het uitgebreide verslag van deze boeiende dag inclusief de workshops kun je hier lezen.

Dagvoorzitter en initiatiefnemer van Sprekende geschiedenis Saskia Moerbeek trapte de dag af en heette de aanwezigen welkom. Vervolgens werd een korte video getoond over het belang van Oral history.

_{Videocredit: Cinemore. Voice-over: Armando Ello}

Het plenaire gedeelte

Tijdens de plenaire sessie sprak Hoogleraar James Kennedy (Universiteit Utrecht) over de impact van oral history op individuen en gemeenschappen. Rose Mary Allen, hoogleraar Cultuur, Gemeenschap en Geschiedenis aan de Universiteit van Curaçao, deelde haar ervaringen met oral history op de Cariben. Frank von Meijenfeldt van het Knooppunt ‘Sprekende geschiedenis’ ging in op de recente technologische ontwikkelingen binnen oral history.

James Kennedy benadrukte de meerwaarde van Oral History in zijn presentatie. Hij besprak zes specifieke punten, waaronder toegang tot waardevolle onontdekte geschiedenissen, het geven van een stem aan gemarginaliseerde groepen, het belang van luisteren naar de manier waarop verhalen worden verteld, en het empoweren van gemeenschappen om zelf beheerders te zijn van hun geschiedenis. Kennedy benadrukte dat Oral History niet alleen historische informatie biedt, maar ook kan worden ingezet voor ‘community organizing’. Hij pleitte voor het behoud van verhalen voor toekomstige generaties als een waardevol geheugen.

Prof. Rose Mary Allen deelde in haar lezing belangrijke inzichten over oral history in de Nederlandse Cariben, met nadruk op haar eigen ervaringen als oral historian sinds de jaren 80. Allen benoemde een aantal aandachtspunten bij haar ervaringen als interviewer en benadrukte het belang van taal en context zowel tijdens als bij de analyse van het interview. Het documenteren van mondelinge overleveringen in de Nederlandse Cariben werd uiteindelijk beschouwd als een daad van empowerment, waarbij de gemeenschap zelf haar geschiedenis kan vertellen en vormgeven.

Frank von Meijenfeldt reflecteerde op de impact van automatische spraakherkenning op oral history projecten en vertelde over het Ongekend Bijzonder-project voor vluchtelingen. Hij besprak de opkomst van het Whisper-programma voor spraakherkenning, benadrukte uitdagingen voor minder gesproken talen, en pleitte voor training van het programma voor regionale talen. Duurzame opslag en toegankelijkheid, met inachtneming van de FAIR-principes, werden belicht. Von Meijenfeldt benoemde de behoefte aan verbeterde digitale infrastructuur, uitdagingen in collectieregistratiesystemen voor oral history en de wens voor bredere toegankelijkheid van mondelinge geschiedenis.

Workshops

	De workshop ‘Musea en Oral History, actuele ontwikkelingen‘ werd geopend door Saskia Moerbeek en richtte zich op uitwisseling over museale uitdagingen in oral history. Margaret Leidelmeijer presenteerde ‘Ons Land’, waar dekolonisatie centraal staat, benadrukkend hoe educatie en betrokkenheid van verschillende generaties obstakels overwinnen. Sanneke Stigter besprak het OH-SMArt-project, waarin kunstenaarsinterviews met Mark Manders en Nicholas Pope centraal stonden. De waarde van beeldgebruik en meerdere interviews werd benadrukt. De RCE presenteerde de Handreiking voor Collectie-interviews i.s.m. Sprekende geschiedenis, voor kleine en grote musea. Deelnemers van de workshop deelden ook hun eigen oral history projecten.
Tijdens de workshop ‘Bewaren en toegankelijk maken van Oral History interviews’ belichtten sprekers belangrijke aspecten van archivering en toegankelijkheid. Norah Karrouche somde een aantal digitale uitdagingen op: opslag, data-toegankelijkheid en ethiek. Luc de Vries benadrukte het FAIR-principe en het belang van eigenaarschap en toestemming. Marc Holtman presenteerde een nieuw archiefconcept: het archief als nutsvoorziening. DANS demonstreerde hun datastation voor duurzame opslag. Belangrijke conclusies omvatten aandacht voor langdurig bewaren, metadata en identificatie, gebruikersgerichtheid, en de inzet van technologie. Toekomstige uitdagingen zijn veranderende gebruikersbehoeften, AI-implementatie en de verbinding tussen Oral History-collecties.
	In de derde workshop ‘Korte pitches over Oral History projecten’ werden acht oral history projecten gepresenteerd. Marjan Beijering sprak over de Universiteitscampus in Twente, met aandacht voor interviewverwerking en spraakherkenningssoftware. Maurice Paulissen onderzocht ‘Kinderen van de veenkolonie’, en benadrukte cultureel-ecologische aspecten. Marloes Hülsken presenteerde onderwijsprojecten, waarbij ze stilstond bij bronkritiek en -analyse. Sprekers als Wim de Jong, Jozef Kok, Mieke Krijger en Eline Pollaert deelden hun ervaringen met projecten variërend van mijnwerkersverhalen tot de ervaringen in ‘Het Dorp’. Discussies omvatten vragen over presentatie, vertrouwensopbouw en de rol van de interviewer. Als belangrijk werd gezien het betrekken van gemeenschappen en jongeren bij het delen van oral history.
De vierde workshop, ‘Contested History’ en Oral History, onder leiding van Nikita Krouwel, behandelde de rol van Oral History in situaties waar historische verhalen worden betwist of aangevuld. Presentaties door Myrthe Kroes en Stef Scagliola benadrukten het geven van stem aan ondervertegenwoordigde groepen en het presenteren van verschillende perspectieven. Discussies richtten zich op multi-perspectiviteit, dialoogstimulatie, vertrouwen, ethische verantwoordelijkheid en de uitdagingen van projecten over gevoelige onderwerpen, zoals bij Oorlogsliefdekinderen. De maatschappelijke en emotionele impact werd benadrukt, het onderscheid tussen Oral History als bron en middel, en belangrijke toekomstige vraagstukken rond neutraliteit, ethiek en betrokkenheid van belanghebbenden.
	Tijdens de workshop ’Transcriberen kun je (bijna) negeren’ geleid door Arjan van Hessen en Frank von Meijenfeldt, werd de noodzaak van transcriberen voor archivering besproken. Deelnemers deelden vragen over nieuwe ontwikkelingen, vertaalmogelijkheden en eenvoudige transcriptie-oplossingen. Automatisch spraakherkennings programma Whisper werd gedemonstreerd en besproken, met aandacht voor het noodzakelijke onderscheiden van sprekers. Er is een overvloed aan opties en dat roept op tot meer simpele eenduidige oplossingen. Voor oral history is het belangrijk dat In de toekomst ook de kleine talen en streektalen herkent worden. Relevante partijen werden geïdentificeerd, zoals Knooppunt Sprekende geschiedenis en organisaties als DANS en SurfNet.

Plenaire afsluiting

_{Van links naar rechts: Christianne Mattijssen, directeur Erfgoed en Kunst van het ministerie van OCW | Marielle Hendriks, voorzitter van het netwerk van provinciale erfgoedorganisaties OPEN | Annette Gaalman, Netwerk coördinator Implementatie van het Netwerk DIGITAAL Erfgoed | Caroline Breunesse directeur/bestuurder van het Rijksmuseum Twenthe/De MuseumFabriek.}

Tijdens de afsluitende plenaire bijeenkomst presenteerden workshopleiders hun conclusies aan een panel van directeuren van betrokken instellingen. Op de vraag hoe vrijwilligers goed kunnen worden getraind, benadrukte Marielle Hendriks het trainingsaanbod op erfgoedvrijwilliger.nl voor oral history-projecten en de rol van OPEN als partner voor museumtrainingen. Annette Gaalman pleitte voor het benutten van het potentieel van digitale infrastructuur, het focussen op nationale erfgoedverbindingen en het centraal stellen van gebruikersbehoeften. Christianne Mattijssen zag kansen voor oral history, vooral met het Nationaal Historisch Museum. Toen uit de zaal de vraag kwam waarom musea geen onderzoekstatus hebben, beloofde Christianne Mattijssen deze kwestie over te brengen naar de juiste collega’s bij het Ministerie. Caroline Breunesse zag oral history als essentieel voor diversiteit en inclusie, waarbij het belangrijk is dat musea over de grenzen van hun eigen context heen stappen. Tot slot hoopte Mattijssen op een toekomst waarin musea plekken worden waar geschiedenis ter plekke wordt verteld.