Symposium Oral History: ‘Met elkaar’ 2024: de terugblik

Op vrijdag 15 november vond het derde jaarlijkse Oral History symposium van het Knooppunt “Sprekende geschiedenis” plaats bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) in Amersfoort.

Ondanks de stakingen mochten we rekenen op een goed gevulde zaal en enthousiaste deelnemers uit verschillende sectoren. Het thema ‘Met elkaar’ bracht een dag vol nieuwe inzichten en inspirerende gesprekken. Domenica Ghidei Biidu en Saskia Moerbeek spraken tijdens het plenaire deel met passie over onzichtbare macht, participatie en de betekenis van oral history voor verbinding en het ontsluiten van verborgen verhalen.

In de workshops werd dieper ingegaan op thema’s zoals eigenaarschap, positionaliteit, samenwerking met gemeenschappen, machtsverhoudingen, ondersteuning van lokale initiatieven en de uitdagingen bij het delen van gevoelige verhalen.

Het plenaire gedeelte

Domenica Ghidei Biidu sprak over de zichtbare en onzichtbare krachten die machtsstructuren en maatschappelijke ongelijkheid vormgeven. Ze benadrukte hoe belangrijk het is om verborgen en verzwegen verhalen zichtbaar te maken, en benoemde de rol die oral history hierbij kan spelen. Ze pleitte voor gedeeld eigenaarschap bij het vertellen van geschiedenis en voor inclusieve ruimtes waarin verschillende perspectieven samenkomen. Domenica onderstreepte dat verhalen niet alleen dienen als historische informatie, maar ook als een krachtig middel om bewustwording te creëren, macht te bevragen en verbinding te creëren. Ze benadrukte dat diversiteit en intersectionaliteit (waarbij verschillende aspecten van identiteit, zoals gender, afkomst en klasse, elkaar kruisen en invloed hebben op ervaringen) essentieel zijn voor een rechtvaardige manier om geschiedenis te vertellen en te delen.

Saskia Moerbeek sprak over de betekenis van participatie en de rol die oral history hierin kan spelen. Ze benadrukte hoe participatie verder gaat dan inspraak en zelf regelen of organiseren. Participatie gaat over het recht op deelname en gehoord worden, over écht betrekken van meerdere groepen en gedeeld eigenaarschap. Participatie is diep geworteld in mensenrechten. Het Verdrag van Faro en het recht op erfgoed gaan uit van deze bredere definitie en onderstrepen dat betrokkenheid van burgers cruciaal is bij het bepalen van de waarde en betekenis van erfgoed. Oral history kan hieraan een bijdrage leveren, door gemeenschappen te verbinden, wederzijds begrip te creëren en geschiedenis vanuit diverse perspectieven zichtbaar te maken. Oral history is meer dan een methode, het is een vakgebied dat we met elkaar moeten erkennen en omarmen.

Klik hier om de volledige speech van Saskia te lezen

Workshops

	_{Tijdens de interactieve workshop ‘Mechanismen van macht, uitsluiting en inclusie’ ging Domenica Ghidei Biidu dieper in op hoe organisaties inclusie kunnen verwezenlijken door participatie vanaf het begin centraal te stellen. Domenica introduceerde een model van systematische principes dat plaats, positie en rol verbindt en helpt bij reflectie op eigen handelen en organisatiepraktijken. Deelnemers onderzochten hoe taal en machtsstructuren bijdragen aan uitsluiting en hoe duurzame inclusie verder gaat dan symbolische diversiteit, waarbij het enkel zichtbaar maken van diversiteit wordt benadrukt zonder structurele verandering. Praktijkvoorbeelden toonden verschillen tussen kleine en grote instituten en het belang van concrete werkwijzen en handvatten naast idealen. Belangrijke inzichten: inclusie vraagt in de eerste plaats om bewustwording, maar ook om duurzaam verbinden en betrokkenheid van medestanders om verandering te realiseren.}
_{De workshop ‘Positionaliteit: Buitenstaander of insider’, geleid door Eline Pollaert en Norah Karrouche van de VU, verkende hoe positionaliteit – het bewustzijn van je eigen achtergrond en die van de geïnterviewde – het oral history-interview beïnvloedt. Norah Karrouche verzorgde een minicollege over het begrip positionaliteit, waarin ze benadrukte dat positionaliteit fluïde en contextafhankelijk is, en dat het zowel een uitdaging als een kracht kan zijn. Hierna deelde Eline Pollaert eigen ervaringen als insider en outsider in hen onderzoek rond ‘het Dorp’. Vervolgens werd deelnemers gevraagd te reflecteren op hun eigen positionaliteit en die van anderen, eerst individueel en later in duo’s en gezamenlijke discussies. De workshop bood verrassende nieuwe inzichten, o.a. over hoe achtergrond, sociale klasse en levenservaring doorwerken in interviews en benadrukte het belang en de waarde van het zich bewustzijn van deze positionaliteit voor zowel de interviewer als de geïnterviewde.}
	_{Tijdens de workshop ‘Musea, participatie en gevoelige verhalen‘, verzorgd door Anniek Smit en Rabab Hammoudi van het Red Star Line Museum, stond het omgaan met gevoelige migratieverhalen centraal met focus op ethiek en de AVG. Aan de hand van Emzars verhaal, een Georgische LGBTQIA+-activist, werd het belang van zorgvuldigheid bij het verwerken van persoonlijke gegevens belicht. Anniek en Rabab introduceerden een door het museum ontwikkelde risicoanalyse, waarmee privacy risico’s worden geïdentificeerd, ingeschat en geminimaliseerd. Interviews worden geanalyseerd op context, gevoelige termen en impact, waarna wordt bepaald of verhalen openbaar gedeeld, beperkt ontsloten of intern opgeslagen worden. Deze aanpak garandeert zowel respect voor privacy als de historische waarde van persoonlijke migratieverhalen.}
_{Tijdens de workshop ‘Community Archiving’, geleid door Migiza Victoriashoop en Mirjam Schaap van het Stadsarchief Amsterdam, werd de relatie tussen communities en archivarissen verkend. Deelnemers vormden fictieve communities om uitdagingen zoals machtsverhoudingen, hulpvragen en eigenaarschap te ervaren. Vragen als “Hoe uniform is een community eigenlijk?” en “Hoe gaat een archief om met vragen uit de gemeenschap?” stonden centraal. De discussie benadrukte het belang van samenwerken, vertrouwen opbouwen en flexibel blijven. Archivarissen moeten openstaan voor processen zonder vast plan en zich bewust zijn van hun (macht)positie. Ook verbeeldingskracht en out-of-the-box denken zijn belangrijk. Voldoende tijd en het blijven voeren van dialoog zijn daarnaast cruciaal om vertrouwen te winnen en eigenaarschap te waarborgen: hoe blijven verhalen in handen van de community, en hoe kunnen archivarissen flexibel meebewegen met hun behoeften en perspectieven? Het is een proces met elkaar.}
	_{Tijdens de workshop ‘Lokale en regionale initiatieven: welke ondersteuning past?’, werden de vragen en behoeften aan ondersteuning van verschillende oral history-projecten besproken aan de hand van vier korte pitches. Jamila Ndayirukiye (het Moslim Archief) lichtte haar plannen toe voor een project over gastarbeiders, terwijl Willy Brouwer en Jeanne van Poppel ervaringen deelden van de Gelderse Werkgroep Oral History. Julia Visser (Red Light Heritage) vertelde over de noodzaak om de verhalen van sekswerkers te vertellen, en Anouk van Mill en Marjan Beijering (Geschiedenislab) lanceerden ‘2025: Vrouwen van Rotterdam’. Uit de discussies werd duidelijk dat er o.a. behoefte is aan ondersteuning bij :}_{• Financiering • Afbakenen van een project • Omgaan met emotionele onderwerpen • Archiveren van oral history interviews • Vastleggen van gevoelige verhalen • Inrichten van een digitale werkomgeving • Uitleenmogelijkheden voor apparatuur • Vinden van een gezamenlijke werkplek • Erkenning van vrijwilligers}

Samenvatting van de plenaire afsluiting: Inzichten en opdrachten voor de toekomst

_{Van links naar rechts: Migiza Victoriashoop (Stadsarchief Amsterdam), Caroline Breunesse (Rijksmuseum Twenthe/ MuseumFabriek), Roelie Broekhuis (Stichting OPEN) en Bas Agterberg (Beeld & Geluid).}

Tijdens de afsluitende plenaire bijeenkomst reageerden panelleden Bas Agterberg (Beeld & Geluid), Roelie Broekhuis (Stichting OPEN), Caroline Breunesse (Rijksmuseum Twenthe/ MuseumFabriek) en Migiza Victoriashoop (Stadsarchief Amsterdam) op belangrijke inzichten van deze dag en deelden zij hun ideeën over de toekomst van oral history als vakgebied in Nederland. Het Knooppunt kreeg een aantal concrete opdrachten en vragen mee om komend jaar mee aan de slag te gaan.

Erken de waarde van verhalen als schenkingen

Caroline Breunesse benadrukte de kracht van verhalen als ‘schenkingen’ van geschiedenis en pleitte voor een zorgvuldige en professionele omgang met geïnterviewden.
Vraag: Hoe zorgen we ervoor dat deze zorgvuldigheid een standaard wordt binnen het oral history werkveld en alle betrokken erfgoedinstellingen?

Deel best practices voor inspiratie en verbinding

Migiza Victoriashoop wees op de behoefte aan het delen van succesvolle voorbeelden om communities beter te ondersteunen en te inspireren.
Vraag: Hoe kunnen we ervoor zorgen dat deze voorbeelden breed toegankelijk worden gemaakt?

Versterk de focus op positionaliteit en macht

Bas Agterberg benadrukte het belang van reflectie op de eigen rol en machtspositie in projecten en instellingen.
Vraag: Hoe kunnen we zowel onderzoekers als (erfgoed)instellingen helpen zich meer bewust te zijn van positionaliteit en machtsverhoudingen en de rol die deze structuren spelen in de relatie met ‘de ander’?

Creëer ruimte voor ondervertegenwoordigde verhalen

Het panel benadrukte de noodzaak om diversiteit structureel te verankeren door ruimte te maken voor nieuwe verhalen en perspectieven en hierbij ook oude patronen te durven doorbreken.
Vraag: Hoe kunnen instellingen meerstemmigheid stimuleren en ook daadwerkelijk ondersteunen?

Maak oral history toegankelijk en relevant

De panelleden riepen op om concrete doelen te stellen, zoals het vergroten van de verzameling verhalen en deze beter te laten aansluiten bij de diversiteit van de samenleving.
Vraag: Hoe meten we de impact van oral history-projecten en zorgen we dat deze waarde zichtbaar wordt voor de samenleving en beleidsmakers?

Tot slot werd opgeroepen om woorden om te zetten in daden. Het Knooppunt en de erfgoedsector moeten blijven streven naar inclusie, verbinding en het versterken van oral history als instrument voor een diverse en rechtvaardige samenleving en geschiedschrijving.

Het is belangrijk om processen transparant te maken en het gesprek over dilemma’s te blijven voeren. Als we nu niet investeren in oral history, wie zorgt er dan over veertig jaar voor dat deze verhalen bewaard blijven?” (Bas Agterberg)